ანდრეი სკრიაბინის ტელეხიდი პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიასთან

videointerview of Andrej Skrjabin with president Zviad Gamsakhurdia

ზვიად გამსახურდია და ჯოხარ დუდაევი (ინტერვიუები, გროზნო, 1992 წელი)

Interview with Zviad Gamsakhurdia and Džokhar Dudaev (Grozny, 1992)

ურმას ოტის ინტერვიუ საქართველოს პრეზიდენტ, ზვიად გამსახურდიასთან

Interview of Urmas Ott with president Zviad Gamsakhurdia

ზვიად გამსახურდია – ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი

1. ფილოლოგიური პრობლემები

უკანასკნელ წლებში მრავალი მოსაზრება გამოითქვა ძველი ქართული თეოსოფიური მწერლობის ძეგლის „ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი„-ს შესახებ. მკვლევარნი სხვადასხვა თვალსაზრისით განიხილავენ ძეგლს, მაგრამ აშკარაა, რომ ისინი სიძნელეთა წინაშე დგანან. მრავალი საკითხი, ძეგლთან დაკავშირებული, კვლავაც ბუნდოვანია და გაურკვეველი. არც ჩვენ გვაქვს პრეტენზია ძეგლთან დაკავშირებული ყველა საჭირბოროტო საკითხისათვის შუქის მოფენისა. ჩვენი მიზანია მხოლოდ და მხოლოდ აზრის გამოთქმა ზოგიერთ პრობლემაზე.

დავიწყოთ იმით, რომ თვით ტრადიციული წაკითხვა ძეგლის ტექსტისა გვაყენებს დიდი სიძნელის წინაშე. გავიხსენოთ პირველივე წინადადება: „დამარხულ არს ენაი ქართული დღედმდე მეორედ მოსლვისა მისისა, საწამებლად, რაითა ყოველსა ენასა ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“. ამ სიტყვებს და, კერძოდ, სიტყვა „ენას“ იგებენ მხოლოდ და მხოლოდ თანამედროვე მნიშვნელობით. სინამდვილეში საკმრისია ღრმად ჩავუკვირდეთ წინადადების შინაარსს და ნათელი გახდება ამგვარი ინტარპრეტაციის ცალმხრივობა, ვინაიდან „ენა“ ძველ ქართულში, ისევე როგორც სხვა ძველ ენებში, მხოლოდ ენას კი არ ნიშნავდა, არამედ ხალხს, ეროვნებას, მოდგმას. ასე მაგალითად, იოანეს „აპოკალიპსის“-ის ტექსტში: „შემდგომად ვიხილე და აჰა ერი ფრიადი, რომლისა აღრიცხვად ვერავინ შემძლებელ იყო, ყოველთაგან წარმართთა და ტომთა და ერთა და ენათა, მდგომარენი წინაშე კრავისა“ (გამოცხ. 7. 9). აქ ბერძნულ ტექსტში „ენას“ შეესაბამება „გლოსსა“. ვგონებ სადავო არ უნდა იყოს, რომ აქ ცოცხალ ადამიანთა კრებულზეა საუბარი, რომელნიც არიან „ყოველთაგან ენათა და ტომთა“, ე. ი. ყველა ხალხების, ყველა ეროვნების წარმომადგენლებზე. ასევეა „გამოცხადების“ მეთოთხმეტე თავშიც: „ანგელოსსა აქუნდა სახარებაი ხარებაი ხარებად მკვიდრთა ქუეყანისათა და ყოველსა ერსა ზედა და ტომთა და ენათა“ (14. 7). ვგონებ ნათელია, რომ ანგელოსი, ვერაფერს ახარებდა „ენას“ (გინდ სალიტერატუროს, გინდ სასაუბროს), ვინაიდან ენა ცოცხალი არსება არ არის. ცოცხალი არსებანი არიან ადამიანები, რომელნიც ამ ენათა, ანუ ეროვნებათა წარმოათდგენლები არიან და მათ ახარებდა ანგელოსი. ასევე იხმარება ეს „ენა“ ძველ აღთქმაშიც: „ესე ძენი სემისნი – ენათა შინა მათთა, სოფელთა შინა მათთა, და ნათესავთა შინა მათთა“ (დაბად. 10.31 დან. 3,4-7, 5.19, 29-31). სხვათა შორის, ბიბლიის მცხეთურ ხელნაწერში აქ „ენის“ ადგილზე ნახმარია „ტომი“. „ენის“ მსგავსი მნიშვნელობით ხმარებას ვხვდებით „ქართლის ცხოვრებაშიც“: „სკვითნი, ხაზარნი, აბაშნი, არაბნი, მიდნი, ელამიტელნი და შუამდინარელნი და ყოველნი ენანი და ნათესავნი“ (ქ.ც.ტ. II, 1959, გვ. 562). ს. ყაუხჩიშვილის მიერ ამ ტომისათვის დართულ ლექსიკონშიც ორგვარი განმარტებაა „ენისა“: 1) ენა – („ენა“) „ენა ვერ მიძრავს“. 2) ენა – (ტომი, ნათესავი) – „ყოველნი ენანი და ნათესავნი“. „ყოველმან ენამან მხოლოსა ღმერთსა თაყუანის გცეს“ და ა. შ.

ამრიგად, იოანე-ზოსიმეს „ქებაი“ ეხება არა მხოლოდ ქართულ ენას, როგორც ასეთს, არამედ ქართველ ერს, ქართულ ეთნოსს, მის კულტურულ ისტორიულ მისსიას, როგორც ეს ესმოდათ საქართველოს ეზოტერულ-ქრისტიანულ წრეებში (რომელნიც ეკლესიისაგან განცალკევებით როდი არსებობდნენ).

ახლა განვიხილოთ, თუ რას ნიშნავს „საწამებლად, რაითა ყოველსა ენასა ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“. ზოგი მკვლევარი აქაც თანამედროვე მნიშვნელობით იგებს სიტყვას „საწამებლად“, როგორც „წამებას“, „ტანჯვას“. სინამდვილეში „საწამებლად“ აქ ძველი ქართული მნიშვნელობით არის ნახმარი, ისევე როგორც სახარებაში: „და სწამა იოანე და თქუა“ (იოანე, 1,32). ე.ი. „დაამოწმა“, „სვიდეტელსტვოვალ“. თუ ჩვენ „ენას“ ვიგულისხმებთ მხოლოდ მისი თანამედროვე მნიშვნელობით, მაშინ გამოდის აბსურდი, თითქოს ენამ, როგორც ასეთმა, უნდა სწამოს ქრისტესათვის. ენა თავისთავად ვერავისთვის ვერაფერს სწამებს, ვინაიდან იგი არ არის ცოცხალი არსება, პიროვნება. სიტყვა „საწამებლად“, „სწამა“ და მისგან ნაწარმოები სხვა სიტყვები საღვთო წერილშიც და ქრისტიანულ ლიტერატურაშიც მუდამ იხმარებიან ადამიანთან, პიროვნებასთან ან ადამიანთა ჯგუფთან (თუნდაც ერთან) დაკავშირებით.

შემდეგი და კიდევ უფრო დიდი გაუგებრობა იბადება იმ შემთხვევაში, თუ „ენას“ მხოლოდ და მხოლოდ დღევანდელი მნიშვნელობით წარმოვიდგენთ, როგორც მამხილებელს სხვა ენებისას: „რაითა ყოველთა ენათა ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“. ე.ი. გამოდის, რომ ქართული ენა არა მხოლოდ სწამებს ქრისტესათვის, არამედ ამხელს სხვა ენებს, ვინაიდან სხვა ენები ცოდვილნი არიან, ქართული ენა კი უცოდველია და ამხელს მათ. რაში უნდა გამოიხატებოდეს ენის ცოდვიანობა თუ უცოდველობა? ვით შეუძლია ენას, განყენებულ გაგებას, იმოქმედოს ისე, რომ სცოდოს ან არ სცოდოს, ამხილოს ვინმე ცოდვაში ან არ ამხილოს? „მხილება“ აქ „გამხელას“ რომ ნიშნავდეს, როგორც ზოგიერთ ავტორს მიაჩნია , მაშინ იქნებოდა „უმხილოს“, როგორც ამას ვხვდებით მოციქულთა საქმეში: „ესე უმხილა ვინმე სავლეს“–სხვა ვარიანტია „ეუწყა სავლეს“ (იხ. ი. აბულაძის ლექსიკონი). „მხილება“ იოანე-ზოსიმესთან ნახმარია სახარებისეული მნიშვნელობით: „რომელმან თქვენთაგანმან მამხილოს მე ცოდვისათვის?“ ეუბნება ქრისტე ფარისევლებს. ენა შესაძლოა მეტნაკლები ადექვატურობით გადმოსცემდეს გარკვეულ ცნებებს, გარკვეულ სულიერ გაგებებს, მეტნაკლებად ღვთაებრივ–სულიერი იყოს ან მეტნაკლებად მდიდარი, მაგრამ მისი „ცოდვიანობა“ ან „მამხილებლობა“ გაუგებარია. შეუძლებელია იოანე–ზოსიმეს ასეთი ამბები არ სცოდნოდა.

ეს ორივე წინააღმდეგობა მოიხსნება, თუ სიტყვა „ენას“ გავიგებთ ისე, როგორც იგი იხმარებოდა იმ ეპოქაში, როდესაც შეიქმნა სახარებები და აპოკალიპსისი, ან როდესაც აღმოცენდა ქრისტიანობა და ჰაგიოგრაფიული და ჰიმნოგრაფიული ლიტერატურა. საკმარისია დაშვება ყოველივე ამისა, რომ ყოველგვარი წინააღმდეგობა მოიხსნება ძეგლის პირველივე წინადადების გაგებაში. ამასთან ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ იოანე-ზოსიმე ქართულ ეროვნებას არ იგულისხმებდა ქართული ენის გარეშე, ვინაიდან ქართული ენისა და ქართული კულტურის გარეშე მხოლოდ ერის მიღწევას მეორედ მოსვლამდე არ ექნებოდა არავითარი მნიშვნელობა. ასე რომ, ეს წინადადება დღევანდელ ქართულ ენაზე შემდეგნაირად უნდა გადმოითარგმნოს: „ქართული ეროვნება და მისი ენა (ქართველი ერი) შენარჩუნებულ იქნება მისი (ქრისტეს) მეორედ მოსვლის დღედმდე, რათა მან სწამოს (ქრისტესთვის), რათა ყოველი ერი ღმერთმა ამხილოს ამ ერის მეშვეობით“.

ახლა უკვე გასაგები ხდება ყოველივე: ერთი ერი, შესაძლოა იყოს უფრო მეტად ცოდვილი, მეორე – ნაკლებად, ერთი ერი შესაძლოა უფრო ახლოს იდგეს ღმერთთან, მეორე – ნაკლებად. მამხილებელიც შესაძლოა იყოს ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი, ან ერი და არამც და არამც მხოლოდ მისი ენა.

გარდა ამისა, ნუთუ შესაძლებელია, რომ მეათე საუკუნის (ან თუნდაც უფრო ადრინდელ) ქართველ მწიგნობარს, თავისი ეპოქისათვის განათლებულ ადამიანს არ სცოდნოდა ელემენტარული ჭეშმარიტება, რომ არა მხოლოდ ქართული, არამედ ყველა ენა, ყველა დამწერლობა შენარჩუნებულ იქნება („დამარხულ იქნება“) ქვეყნის დასასრულამდე, ე. ი. ქრისტეს მეორედ მოსვლამდე? რა აღმოჩენა, რა წინასწარმეტყველება უნდა ყოფილიყო ეს ფაქტი, რომელსაც იგი ესოდენ საზეიმოდ ამცნობს თავის თანამემამულეებს? განა არ იქნება ასევე შენარჩუნებული ძველბერძნული, ლათინური ან რომელიც გნებავთ ის მკვდარი ენა, რომელსაც გააჩნია დამწერლობა? რა სიბრძნე უნდა ყოფილიყო ამის აღნიშვნაში?

რაც შეეხება ერს, ეროვნებას, აქ სხვაგვარად უნდა ყოფილიყო საქმე. ენა შეიძლება დარჩეს, ერი კი განადგურდეს. ქრისტიანული ესქატოლოგიის მიხედვით მომავლის კატაკლიზმების დროს ზოგი ერი დაიღუპება, აღიგვება პირისაგან მიწისა, ზოგი კი გადარჩება. აი, აქ კი საჭირო იყო პროფეტული ოპტიმიზმი, რომელსაც ამჟღავნებს იოანე-ზოსიმე, როდესაც ამხნევებს თავის თანამემამულეებს: ქართველი ერი გადარჩება, იარსებებსო მეორედ მოსვლამდე. იოანე-ზოსიმე ამ შემთხვევაში ვერ იხმარდა ტერმინ „ეროვნებას“, ვინაიდან ეს ტერმინი იმ ეპოქაში ჯერაც არ არსებობდა, იგი უფრო გვიანდელი ხანის პროდუქტია. ამიტომ იხმარა მან „ენა“, რომელიც მის ეპოქაში ნიშნავდა „ერს“, „ეროვნებას“, „მოდგმას“.

იოანეს აპოკალიპსისში ჩვენ ვხედავთ, რომ ყოველი ერი, ყოველი ქვეყანა როდი მიაღწევს უფლის მეორედ მოსვლამდე. მაგალითად, ღვთის რისხვის მეშვიდე ლანკნის დანთხევისას (გამოცხ. 16, 17), რომელიც მეორედ მოსვლასა და მკვდართა აღდგომაზე გაცილებით ადრე ხდება, აღწერილია ბაბილონისა და სხვა წარმართთა და ენათა (ერთა) განადგურება. ბაბილონი იქ სიმბოლურ-კრებითი სახეა ყველა იმპერიისა, რომელზედაც შეგვიძლია ვთქვათ აპოკალიპსისისა და „ქებაი“ გაგებით, რომ ეს „ენა“ არ არის დამარხულ დღემდე მეორედ მოსვლისა მისისა: „დაეცა ბაბილონი დიდი და იქმნა სამკვიდრებელ ეშმაკთა და საყოფელ ყოვლისავე სულისა არაწმიდისა და საყოფელ ყოვლისა მფრინველისა არაწმიდისა და მოძულებულისა“ (გამოცხ. 18. 2). ეს ყოველივე კი მოხდა მეორედ მოსვლაზე ადრე.
ასე რომ, იოანე-ზოსიმე წინასწარმეტყველებს: ქართველი ეროვნება, ქართული მოდგმა მიაღწევს მეორედ მოსვლამდე. მხოლოდ ენის მიღწევას კი არ დასჭირდებოდა არავითარი წინასწარმეტყველება.

აპოკალიპსისის ფინალში ჩვენ ვხედავთ, რომ ერები, ანუ ენანი ორად არიან განყოფილნი. ერთნი არიან ვითარცა წყალნი, რომელზედაც დგას ბაბილონი, ე. ი. წარმოადგენენ ბაბილონის იმპერიის დასაყრდენს: „წყალნი იგი რომელ იხილენ, ერნი არიან და წარმართნი და ენანი“ (გამოცხ. 17. 15). ისინი დაინთქმიან ქვესკნელში ბაბილონთან ერთად. ხოლო მეორენი იშვებენ ცათა შინა, კრავის ქორწილზე: „შემდგომად მესმა, ვითარცა ხმაი დიდი ერისა მრავლისაი ცათა შინა, რომელნი იტყოდეს: ალელუია, მაცხოვრებაი და ძალი და დიდებაი ღმრთისა ჩუენისაი“ (გამოცხ. 19. 1). ვინ არის ამ დროს იგი, ვინც სწამებს იესოსათვის? ამის პასუხად ანგელოზი ეუბნება იოანეს: „და დავვარდი წინაშე ფერხთა მისთა თაყვანისცემად მისა, და მრქუა მე: „იხილე ნუ, შენ თანა მონაი ვარ მე და ძმათა შენთა, რომელთა აქუს წამებაი იესოისი; ღმერთსა თაყუანის ეც, რამეთუ წამებაი იესოსი არს სული იგი წინასწარმეტყველებისაი“ (გამოცხ. 19. 10).

ესე იგი, ისინი, ვინც სწამებენ იესოსათვის, არიან ძმანი იოანე მოციქულისა, რომელიც სწამებს აგრეთვე მათთან ერთად და მათაც აქვთ სული წინასწარმეტყველებისაი, ანუ სულიწმიდა. აი, როგორ ჭვრეტს იოანე-ზოსიმე ქართული მოდგმის მომავალს, რომელიც „დამარხულ არს საწამებლად მისა“: მას ექნება სული წინასწარმეტყველებისაი, სულიწმიდა, ისევე როგორც იოანეს და მის ძმებს, ანუ მართალთ, რომელნიც იშვებენ კრავის ქორწილზე ღვთის სასუფეველში ისრაელის 12 მუხლის რჩეულებთან ერთად. თუმც ეჭვგარეშეა, რომ იოანე-ზოსიმე ამგვარ ქართველებში ჭეშმარიტ ქრისტიან ქართველებს გულისხმობს, რომელთაც უნდა „სწამონ“ ქრისტესათვის. მხოლოდ ასეთნი შეიძლება გაუთანაბრდნენ აპოკალიპსურ „ძმებს“ იოანესას. იოანეს ეს ძმები, ამავე დროს, მამხილებელნი არიან ყველა ენათა და წარმართთა, რასაც აპოკალიპსისში სიმბოლური ზეციური თეთრტაიჭოსანი მხედრის სახით ვხედავთ: „და ვიხილენ ცანი განხუმულნი და აჰა ცხენი სპეტაკი და მჯდომარესა მას ზედა ეწოდებოდა სარწმუნოი და ჭეშმარიტი და სიმართლით სჯის და იბრძვის. და თუალნი მისნი იყვნეს, ვითარცა ალი ცეცხლისაი, და თავსა ზედა მისსა გვირგვინნი მრავალნი, რომელთა ზედა წერილ იყო სახელები და სახელი წერილი, რომელი არავინ უწყის, გარნა მან თავადმან. და ემოსა სამოსელი შეღებული სისხლითა და წოდებულ არს სახელი მისი: სიტყუაი ღმრთისაი და მხედრობანი ცათანი შეუდგეს მას, მსხდომარენი ცხენთა ზედა სპეტაკთა, შემოსილნი ბისონითა სპეტაკითა და ბრწყინვალითა და პირისა მისისაგან გამოვიდოდა მახვილი ორპირი აღლესული, რაითა მით მოსრნეს წარმართნი და იგი ჰმწყსიდეს მათ კუერთხითა რკინისაითა“ (გამოცხ. 19. 11–15).

„ორპირი მახვილი აღლესული“ არის სიმბოლურად „მახვილი მხილებისა“, საღმრთო მხილება კაცობრიობის ცოდვათა, „რკინის კვერთხით მწყემსვა“ კი არის გასამართლება ცოდვილ წარმართთა (კვერთხი სიმართლის სიმბოლოა). აი, რომელ ესქატოლოგიურ სახეს უკავშირდება იოანე-ზოსიმესეული გაგება ქართული მოდგმის, ქართული ეთნოსის მომავალი მამხილებელი მისსიისა!
თეთრ ცხენზე მჯდარი ზეციური მხედარი არის არხისტრატეგოსი ზეციური მხედრობისა, მთავარანგელოზი მიქაელ, ძალი ღვთისა, ანუ პირი ღვთისა, აგრეთვე, პროფეტული განჭვრეტა მიქაელის მიწიერი რაინდის, წმინდა გიორგის მსახურებისა, რომელსაც უკავშირებს იოანე-ზოსიმე ქართველ ერს, როგორც ჭეშმარიტი ქართველი ქრისტიან-გეორგიანი. საქართველოს სახეს იგი სჭვრეტს ზეციურ ძლევამოსილ მხედარში, რომელიც ასრულებს საღვთო მისსიას წარმართთა ერთა და ენათა მხილებისას და მათი მწყემსვისას რკინის კვერთხით, ანუ გასამართლებისას. აი, სიტყვა „მხილების“ ნამდვილი მნიშვნელობა (აპოკალიპსური მამხილებელი სულიწმიდაა და მისი თეთრტაიჭოსანი რაინდი).

ახლა გადავიდეთ შემდეგ წინადადებაზე: „და ესე ენაი მძინარე არს დღესამომდე და სახარებასა შინა ამა ენასა ლაზარე ჰქვიან“.
ზემოა უკვე დავინახეთ იდუმალი კავშირი ქართული ენისა, ანუ ეროვნებისა იოანე მოციქულთან, რომელსაც მეორედ მოსვლისას აქვს „წამებაი ქრისტესი“, ისევე როგორც ქართულ ენას (ეროვნებას). ახლა კი ვხედავთ, რომ ქართული ენა იდენტიფიცირებულია ლაზარესთან, რომელიც ქრისტემ აღადგინა მკვდრეთით. ლაზარესთან, რომელიც ქრისტემ აღადგინა მკვდრეთით. ლაზარე კი, ზოგი თეოლოგის თვალსაზრისით, არის იგივე იოანე მოციქული . ახალ დროში არა მხოლოდ თეოსოფოსებმა, არამედ სახარების ტექსტის მკვლევარმა ფილოლოგებმაც მიაქციეს ყურადღება იმ გარემოებას, რომ როდესაც იოანეს სახარებაში საუბარია იოანე მოციქულზე, როგორც მაცხოვრის საყვარელ მოწაფეზე, ნახმარია ზმნა „ფილეო“, სულიერი სიყვარული, იგივე ზმნა ნახმარია აგრეთვე მხოლოდ და მხოლოდ ლაზარესთან დაკავშირებით (იოანე 11. 3), რაც სიყვარულის გარდა, სახარებისეული გაგებით, ნიშნავს უმაღლეს სულიერ მეგობრობასაც (იხ. ფ. ვ. ფარრარ, იესო ქრისტეს ცხოვრება, ლონდონი, 1880, ინგ. ენაზე), ვინაიდან ცნობილია, რომ სახარება განასხვავებს სიყვარულის სამ სახეობას: ეროსს, აგაპეს და ფილიას. სხვა მოწაფეებთან დაკავშირებით სიტყვა „ფილეო“ არ იხმარება. სხვა შემთხვევაში და სხვა მოწაფეებზე ნახმარია ზმნა „ეგაპა“, ნაწარმოები „აგაპედან“. ამ იდენტიფიკაციის საკითხებზე აღვნიშნავთ მხოლოდ, რომ ამ შემთხვევაში ორი პიროვნების გაიგივება როდია მთავარი, არამედ ის, რომ იოანე მახარობელს თავის სახარებაში ქრისტესეული (და არა იოანესეული) ნათლისღების, ანუ ინიციაციის პარადიგმად მოჰყავს ლაზარეს მკვდრეთით აღდგინება. ლაზარესთან ქართული ენის იდენტიფიკაციის შემდეგ ხომ იოანე-ზოსიმეც ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ქართული ენა არის „მისთანავე (ქრისტესთანვე) დაფლული სიკვდილითა ნათლისღებისა მისისაითა“, ე. ი. ღებულობს ქრისტესეულ ნათლისღებას. რას ნიშნავს ქრისტეს ნათლისღება და რით განსხვავდება იგი იოანესეული ნათლისღებისაგან (წყლით ნათლისღებისაგან)? ამაზე პასუხს გვაძლევს თავად იოანე ნათლისმცემელი, რომელიც მასთან მოსულ ხალხს ეუბნება: „მე უკვე ნათელგცემ თქუენ წყლითა სინანულად; ხოლო რომელი შემდგომად ჩემსა მოვალს, უძლიერს ჩემსა არს, რომლისა ვერ შემძლებელ ვარ ხამლთა მისთა ტვირთვად. მან ნათელ-გცეს თქუენ სულითა წმიდითა და ცეცხლითა“ (მათე 3. 4). ამაზე პასუხს გვაძლევს აგრეთვე თავად მაცხოვარი, როდესაც იგი, უკვე იოანესაგან ნათელღებული, ეუბნება თავის მოწაფეებს: „ხოლო ნათლისღებაი მაქუს ნათლის ღებად და ვითარ შეურვებულ ვარ, ვიდრემდე აღესრულოს!“ (ლუკა 12. 50) ე. ი. იოანეს ნათლისღების გარდა სხვა ნათლისღება უნდა გაიაროს ჯერ თავად იესო ქრისტემ. ამ ნათლისღებაში იგულისხმება ჯვარცმა, სიკვდილი და დაფლვა იესო ქრისტესი, რომელსაც მოსდევს გარდაუვალი აღდგომა. ამავე ნათლისღების წინასახეა ლაზარეს მკვდრეთით აღდგინება. იგივე ნათლისღებაზე ესაუბრება იესო ქრისტე იაკობს და იოანეს, რომელნიც მოვიდნენ მასთან და სთხოვეს ნება მიეცა მათთვის, რათა ერთი მის მარჯვნივ დამჯდარიყო, ხოლო მეორე მარცხნივ. იესომ ჰკითხა მათ: „არა იცით, რასა ითხოვთ. ძალგიცა სასუმელისა, რომელსაც მე შევსვამ, შესუმად, და მათლისღებისა, რომელსა მე ნათელვიღებ, ნათლის ღებად?“ (მარკ. 10. 38) მოციქულნი ეუბნებიან ქრისტეს, რომ მათ ძალუძთ ეს ყოველივე. ამას მოსდევს პროფეტული სიტყვები, რომელნიც ცხადყოფენ, რომ ეს ორი მოციქული მართლაც მიიღებს მომავალში ქრისტესეულ ნათლისღებას: „სასუმელი სამე, რომელსა მე ვსუამ, ჰსუათ, და ნათლისღებაი რომელი მე ნათელ ვიღო, ნათელ იღოთ“ (მარკ. 10. 39). ეს სიტყვები გამართლდა ლაზარეს მკვდრეთით აღდგომაზე, რომელმაც მიიღო ქრისტესეული ნათლისღება სიკვდილითა და აღდგომით, აგრეთვე სულიწმიდის მომადლებით. ასევე განმარტავს ამ ნათლისღების არსს პავლე მოციქული: „ ანუ არა უწყოითა, რამეთუ რომელთა-ესე ნათელ-ვიღეთ ქრისტე იესოს მიერ, სიკვდილისა მისისა მიმართ ნათელ-ვიღეთ? და თანა-დავეფლენით მას ნათლის ღებითა მით სიკუდილსა მისსა, რაითა ვითარცა იგი აღდგა ქრისტე მკვდრეთით დიდებითა მამისაითა, ეგრეცა ჩვენ განახლებითა ცხოვრებისაითა ვიდოდით. რამეთუ უკუეთუ თანანერგ ვიქმნენით მსგავსებასა მას სიკვდილისა მისისასა ეგრეთცა აღდგომასა მას მისსა ვიყვნეთ“ (რომ. 6.3-5). აი, ამგვარი ქრისტესეული მათლისღება პირველად განხორციელდა ლაზარეზე, რომელიც მოკვდა და აღდგა, ე. ი. ლაზარე პირველი მოინათლა სულიწმიდითა და ცეცხლით, ანუ ქრისტესეული ნათლისღებით. მაგრამ მის სნეულებაზე ხომ მაცხოვარი თავიდანვე ამბობს, რომ ეს არ არის ნამდვილი, სასიკვდინე სნეულება: „სნეულებაი ესე არა არს სასიკვდინე, არამედ დიდებისათვის ღმრთისა, რაითა იდიდოს ძე ღმრთისა მისგან“ (იოანე 11.4). ძე ღმრთისა იდიდა იოანე მოციქულისაგან, მისი სახარებითა და აპოკალიპსისით. ქრისტესეულ ნათლისღებას ქართული ენა ღებულობს, რათა მომავალში აღასრულოს ქრისტეს მისსია. რაში მდგომარეობს ეს მისსია? გავიხსენოთ, თუ ვით ახასიათებს თავის მისსიას იესო-ქრისტე პილატეს სამსჯავროს წინაშე: „ამისთვის შობილ ვარ და ამისთვის მოვივლინე სოფლად, რაითა ვწამო ჭეშმარიტი. ყოველი რომელი ჭეშმარიტებისაგან იყოს, ისმინოს ხმისა ჩემისაი“ (იოანე 18.37). ხოლო ქართულ ენაზე იოანე-ზოსიმესეულ ძეგლში ნათქვამია: „დამარხულ არს ენაი ქართული დღედმდე მეორედ მოსლვისა მისისა, საწამებლად“. რის საწამებლად? ცხადია, ჭეშმარიტების საწამებლად. ქართულმა ენამ, ქართულმა მოდგმამ უნდა სწამოს ჭეშმარიტი, ისევე როგორც იესო ქრისტემ. მან უნდა ადიდოს ქრისტე, ისევე როგორც იოანე-ლაზარემ. ასე სწამს იოანე-ზოსიმეს.

იოანე-ზოსიმეს ოთხი დღის მკვდარი ლაზარე მიჩნია ქართული ენის სიმბოლოდ, რომელიც არს „შემკული და კურთხეული სახელითა უფლისაითა, მდაბალი და დაწუნებული“. თანაც იგი იქვე იმოწმებს დავით წმიდა წინასწარმეტყველს, რომელიც ამბობს: „წელი ათასი ვითარცა ერთი დღე“. „ოთხი ათასის“ შესახებ ჩვენ დაწვრილებით ვისაუბრებთ ქვემოთ, ახლა კი ვნახოთ, რას გულისხმობს ავტორი, როდესაც ამბობს: „და ახალმან ნინო მოაქცია და ჰელენე დედოფალმან, ესე არიან ორნი დანი ვითარცა მარიამ და მართაი“.
წარმოვიდგინოთ კვლავ, რომ სიტყვა „ენა“ ძეგლში ნახმარია მარტოოდენ მისი დღევანდელი მნიშვნელობით. გამოდის, რომ ქართული ენა მოაქცია ნინოს გარდა ჰელენე დედოფამაც. დავუშვათ, რომ წმ. ნინო საქართველოში მოსვლის შემდეგ დაეუფლა ქართულ ენას, როგორც წარმოშობით მოსხი კაპადოკიელი და ქრისტიანული გაგებებით გაამდიდრა იგი, რითაც „მოაქცია“, მაგრამ აბა ჰელენე დედოფალი როგორ მოაქცევდა ქართულ ენას? ან ნუთუ ქართული ენა ნინოს მიერ ქართლის მონათვლისთანავე წარმართული ენიდან ქრისტიანულ ენად იქცეოდა უმალვე? ნინოს ხომ არ შეუქმნია რაიმე ნაწარმოებები ქართულ ენაზე? ან რა გარსხვავებაა წარმართულ ენასა და ქრისტიანულ ენას შორის? მაგრამ საქმეც ის გახლავთ, რომ აქ კვლავ საქმე ეხება ერის, ეროვნების მოქცევას. მარტოდენ „ენის მოქცევა“ აშკარად ნაძალადევი წარმოდგენაა, ერის მოქცევა კი ბუნებრივია. ჰელენე დედოფლის წვლილიც გასაგებია: მან ხელი შეუწყო ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებას რომში, რის შედეგადაც მომზადდა ნიადაგი საქართველოს გაქრისტიანებისათვისაც, გარდა ამისა, ჰელენე დედოფლის ზრუნვა ქართლის მოქცევისათვის და ნინოსთან მეგობრობა ისტორიული ფაქტია.

რატომ არის ნინო მარიამი, ხოლო ჰელენე მართა? ამასთან დაკავშირებით გავიხსენოთ მარიამთან და მართასთან დაკავშირებული ეპიზოდი ლუკას სახარებიდან: „და თავადი შევიდა დაბასა რომელსამე და იყო ვინმე მუნ დედაკაცი, რომლისაი სახელი მართა და შეიყვანა თავადი სახიდ თვისა და იყო დაი მისი რომელსა ერქუა მარიამ, რომელი დაჯდა ფერხთა თანა იესოისთა და ისმენდა სიტყვათა მისთა. ხოლო მართა მიმოდაზრუნვიდა მრავლისა მსახურებისათვის, ზედა მიადგა და ჰრქუა: უფალო, არა იღუწი, რამეთუ დამან ჩემმან მარტოი დამიტევა მე მსახურებად? არქუ მას, რაითა შემეწეოდის მე. მიუგო იესო და ჰრქუა მას: მართა! ჰზრუნავ და შფოთ ხარ მრავლისათვის; აქა ერთისა არს სახმარ. ხოლო მარიამ კეთილი ნაწილი გამოირჩია, რომელი არასადა მიეღოს მისგან“ (ლუკა 10. 38-42). მარიამი, რომელიც ნიადაგ მაცხოვარს უსმენდა და საოჯახო საქმეს არ აკეთებდა, არის სიმბოლო სულის შინაგანი მედიტაციური აქტივობისა, მარადის ღვთის ჭვრეტისა, მისტიკისა, ხოლო მართა, რომელიც ნიადაგ საოჯახო საქმეს აკეთებს, სიმბოლოა სულის გარეგანი აქტივობისა სოციალური ყოფისა და ქველმოქმედების სფეროში. ერთი მისტიური ჭვრეტის გზაა, მეორე სოციალური განვითარებისა, სახელმწიფოებრივი მოღვაწეობისა და პოზიტიური თეოლოგიის ამ ორ გზას შორის პრიორიტეტს თავად მაცხოვარი ანიჭებს პირველს, ე. ი. მარიამს. ამის გამო ნინო, მისტიკოსი ქალი, ნათელმხილველი, მარადის მლოცველი და მმარხველი და მით სულიწმიდის მადლის მომპოვებელი, შედარებულია მარიამთან, ხოლო ჰელენე დედოფალი, იმპერატრისსა რომისა, სოციალურ სფეროში მოღვაწე, შედარებულია მართასთან. ამით ავტორი მიგვანიშნებს აგრეთვე იმ ორი იმპულსის თავისებურებაზე, რომელიც შემოვიდა საქართველოში მათი მეშვეობით. ერთთან დაკავშირებულია ღვთის მისტიური ჭვრეტა, მიტიური თეოლოგია, მეორესთან – ქველმოქმედება და სამართლიანობა სოციალურ სფეროში, აგრეთვე ოფიციალური დოგმატური თეოლოგია, რომელიც წარმოადგენდა სახელმწიფო იდეოლოგიას. ამითვეა განმარტებული იმ ორი მოდგმის მისსიის თავისებურება, რომლის წარმომადგენლებიც არიან ნინო და ჰელენე დედოფალი.

რას ნიშნავს გამოთქმა „ახალმან ნინო“? გულისხმობს თუ არა ეს გამოთქმა რომელიღაც სხვა, უფრო გვიანდელ ნინოს? არამც და არამც. საქმე ის არის, რომ სიტყვა „ახალი“ ძველ ქართულში ნიშნავს რიგით პირველსაც. ასე მაგალითად, ბიბლიაში ახალი, „ახალთაი“ ეწოდება ებრაელთა პირველ თვეს, ნისანს: „დღეს გამოხუალთ თქუენ თუესა ახალსა“ (გამოსვლ. 13. 4). „თთუესა შინა ახალთასა გამოხვედ ეგვიპტით“ G 11. შჯ. 16. 1. „ახალკვირიაკე“, „ახალკვირა“ ნიშნავს აღდგომის შემდეგ პირველ კვირას: „მოვიდეს კაცხსა… დღესა ახალკვირიაკესა“ A – 484. ე. ი. „ახალ ნინოში“ იგულისხმება თავდაპირველი ნინო, წმიდა ნინო, საქართველოს განმანათლებელი. ეს გამოთქმა ნინოსთან დაკავშირებით იხმარება იმის გამო, რათა იგი არ დავუკავშიროთ სხვა, შემდეგდროინდელ პიროვნებებს ამ სახელის მატარებელთ. გარდა ამისა, ნინო მეათე საუკუნისათვისაც ახალია, ვინაიდან ახალი სჯულის შემომტანია .
თუ ჩვენ კვლავაც იმ თვალსაზრისზე დავრჩებით, რომ ძეგლში სიტყვა „ენა“ ნახმარია მხოლოდ მისი პირველადი მნიშვნელობით, მაშინ სავსებით ზედმეტად მოგვეჩვენება შემდეგი ფრაზაც: „და მეგობრობაი ამისთვის თქვა, ვითარმედ „ყოველივე საიდუმლო ამას ენასა შინა დამარხულ არს„. ვინ თქუა „მეგობრობაი“ ან რისთვის თქვა? („ამისათვის“). ვის ეხება ეს სიტყვა „მეგობრობაი?“ კონტექსტიდან ირკვევა, რომ იგი ეხება როგორც ლაზარეს, ასევე ქართულ ენას. მაგრამ განა ენა შეიძლება იყოს ვინმეს მეგობარი? ეს წინააღმდეგობაც მოიხსნება, თუ „ენას“ მისი ნამდვილი მნიშვნელობით გავიგებთ. ე. ი. ქართული მოდგმა, ქართველი ერი არის მეგობარი ქრისტესი, ისევე როგორც ლაზარე, ისევე როგორც იოანე, რომლის შესახებაც ნათქვამია სახარებაში, რომ იგი უყვარდა იესოს „ფილიას“ გაგებით, რაც სხვა მოციქულებზე არ არის ნათქვამი, თუმც მათაც მეგობრები ეწოდებათ (ლუკა 12. 4). აი, რა იგულისხმება გამონათქვამში „და მეგობრობაი ამისთვის თქუა“. წინადადების გაგრძელება ნათელს ჰფენს ამ მეგობრობის არსსაც: „ყოველივე საიდუმლოი ამას ენასა შინა დამარხულ ერს“. როგორც ლაზარე-იოანე იყო მფლობელი კაცობრიობის ყოველი ეზოტერული საიდუმლოსი, ანუ საიდუმლო სიბრძნისა, ასევეა დამარხული, ე. ი. შემონახული ყველა ეს საიდუმლო საქართველოში, ქართველ ერში და არეკლილია მის ენასა და კულტურაში. მაგრამ გადაჭარბება იქნებოდა იმის თქმა, რომ ლაზარე და საქართველო იყვნენ მფლობელნი იესო ქრისტეს ყველა ეზოტერული საიდუმლოსი, როგორც ამას ამტკიცებს ზოგი მკვლევარი , ვინაიდან იოანეს სახარების თვალსაზრისით, ვერც ლაზარე და ვერც რომელიმე მოციქული ვერ იქნებოდა მფლობელი ქრისტეს ყველა ეზოტერული საიდუმლოსი, რამეთუ თავად მაცხოვარი ეუბნება თავის რჩეულ მოწაფეთა წრეს იოანეს სახარების ფინალში: „ფრიადღა მაქუს სიტყუად თქუენდა, არამედ აწ არღა ძალგიც ტვირთუად“ (იოანე 16. 12), რაც იმას ნიშნავს, რომ იესო ქრისტემ შესძლო გადაცემა თავის მოწაფეთათვის თავისი ეზოტერული სიბრძნის მხოლოდ ნაწილისა. მას სურდა მეტის გადაცემა, მაგრამ ისინი ჯერ არ იყვნენ ამისთვის მომწიფებულნი (ეს ლაზარესაც ეხება). გარდა ამისა, იოანესეული თვალსაზრისით, ქრისტეს ყველა საიდუმლოს არა თუ მისი მოწაფენი, მთელი სამყაროც ვერ დაიტევს: „და არიან სხუანიცა მრავალ, რომელი იქმნა იესო, რომელნი, თუმცა დაიწერებოდეს თითოეულად, არცაღა ვჰგონებ, ვითარცა სოფელმან ამან დაიტია აღწერილი წიგნები. ამინ“ (იოანე 12. 25).

ასე რომ, საუბარია არა ქრისტეს ყველა ეზოტერულ საიდუმლოზე, არამედ იმ სიმდუმლოებაზე, რომელთა გადაცემაც მან შეძლო თავის მოწაფეთათვის და კაცობრიობისათვის საერთოდ. მართალია, ძეგლში ნახსენები ნათლისღება ქრისტიანული ინიციაციაა, საიდუმლო სიბრძნესთან ზიარებაა, მაგრამ აშკარად ნაძალადევად გვეჩვენება ცდა „ქებაის“ გნოსტიკური ხასიათის ძეგლად გამოცხადებისა და მისი IV საუკუნით დათარიღება. სხვა რომ არ იყოს რა, გნოსტიკური ძეგლი წმ. ნინოსა და წმ. ელენე დედოფალს, ორთოდოქსული ეკლესიის ბურჯებს, ავტორიტეტებად არ მოიხსენიებდა, არამედ დაიმოწმებდა ბასილიდეს, ვალენტინუსს ან სხვა გნოსტიკოსებს და არა ეკლესიის შვილებს. გნოსტიციზმი მართალია, სწვდებოდა სახარების სულიერ სიღრმეებს და საიდუმლოებებს, მაგრამ ვერ იაზრებდა სწორად იესო ნაზარეველის მიწიერი ცხოვრების ფაქტებს, განსაკუთრებით კი მის ფიზიკურ სიკვდილს ჯვარზე. გნოსტიკოსნი ხედავდნენ ქრისტეს ღვთაებრივ მხარეს, მაგრამ ვერ ამჩნევდნენ მის ადამიანურ მხარეს. ამის შედეგად, მათი აზრით, ჯვარს ეცვა არა რეალური სხეული ქრისტესი, არამედ ე. წ. „მოჩვენებითი სხეული“, ხოლო ზოგი გნოსტიკოსის აზრით, ჯვარს ეცვა სვიმონ კვირინელი და არა ქრისტე. ასე ასწავლიდა, მაგ., გნოსტიკოსი ბასილიდეს (იხ. ე. ბოკი, სახარების კომენტარები, ტ. II, შტუტგარტი, 1971, გერმ. ენაზე). ყოველივე ამის გამო გნოსტიციზმში ვერ იარსებებდა ქრისტესეული ნათლისღების, სიკვდილით ნათლისღების იმგვარი გაგება, როგორიც გვხვდება იოანე-ზოსიმესეულ ძეგლში. გარდა ამისა, ძეგლში გვხვდება კიდევ ერთი ნიუანსი, რომლისთვისაც დღემდე არც ერთ მკვლევარს არ მიუქცევია ყურადღება და რომელიც გამორიცხავს მის მიკუთვნებას რომელიმე არაორთოდოქსული მიმდინარეობისადმი. ეს არის ძეგლის ყველა ხელნაწარში დავით წინასწარმეტყველის მოხსენიება „წ. წინასწარმეტყველად“, ე. ი. წმინდანად, რაც პირწმინდა ეკლესიური სპეციფიკაა და გნოსტიკოსთა ნომენკლატურისათვის უცხოა. გარდა ამისა, თუ „ქებაი“ ერეტიკული მოძღვრების შემცველია, მაშ რა საწაულით გადარჩენილა და შემონახულა საუკუნეთა მანძილზე ეს ნაწარმოები, ისიც სინას მთის მონასტერში ღიად, აშკარად, ნუთუ იქ არ აღმოჩნდა არც ერთი მცნობი ერეტიკული მოძღვრებისა? ვით „შეეპარა“ „ყოვლისგამანადგურებელ“ ეკლესიას ერეტიკული თხზულება?

ხსენებული გამოკვლევის ავტორი „ქებაის“ უწოდებს ესქატოლოგიური მისტიკის ნიმუშს. ეს გამოთქმა უნდა დაზუსტდეს. კერძოდ, „ქებაი“ არის იოანეს სახარებისა და აპოკალიპსისის კომენტარი, ეგზეგეზა ესქატოლოგიური მისტიკის თვალსაზრისით. არსებობს თვალსაზრისი, თითქოს ორთოდოქსია ებრძოდა ყოველგვარ ეზოტერიზმს და ინიცინაციურ სიბრძნეს. ამგვარი მტკიცებისას საჭიროა მეტი სიფრთხილე, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საუბარია აღმოსავლეთის ეკლესიაზე . უწინარეს ყოვლისა არ უნდა დავივიწყოთ, რომ არეოპაგიტული ტრაქტატები შეიქმნა აღმოსავლური ეკლესიის წიაღშივე, ხოლო „საიდუმლო ღვთისმეტყველება“, რომელზედაც საუბრობს დიონისე არეოპაგელი, არის იგივე ეზოტერული მოძღვრება, ანუ საიდუმლო სიბრძნე, რომელიც ყოველთვის დაწერილი სახით როდი არსებობდა, არამედ ზეპირი გადმოცემის, ე. წ. „ლოგიას“ სახით, აგრეთვე წიგნების სახით, რომელთაც ეწოდებათ „დაფარული“ წიგნები, ე.წ. „აპოკრიფები“.

აღსანიშნავია, რომ სიტყვა დოგმატიც თავდაპირველად ეკლესიურ ენაზე აღნიშნავდა საიდუმლო მოძღვრებას. მაგალითად, ეკლესიის ერთ-ერთი ბურჯი ბასილი დიდი აბობდა: „ეკლესიაში არსებული დოგმატებიდან და ქადაგებებიდან ზოგიერთი გვაქვს საღვთო წერილის მოძღვრებაში, ხოლო ზოგიერთი გადმოცემული გვაქვს საიდუმლოდ, მოციქულთა ტრადიციით… დოგმატის შესახებ ვდუმვართ, ქადაგებას კი ხალხს ვამცნობთ“ (სულიწმინდის შესახებ, გვ. 322). მეორე მამა ეკლესიისა, წმ. კირილე იერუსალიმელი აღნიშნავს: „წარმართებს არ ვუქადაგებთ სიდუმლო მოძღვრებას მამაზე, ძეზე და სულიწმიდაზე, თვით კათაკმევლებსაც კი საიდუმლოთა შესახებ ვესაუბრებით ბუნდოვნად, ბევრ რამეზე გადატანით მივანიშნებთ, რათა მცოდნენი და მორწმუნენი ჩასწვდნენ, ხოლო უცოდინარნი არ დაზიანდნენ (თხზულებანი, XXV, § 29, გვ. 103). მსგავსი თვალსაზრისი აქვს აგრეთვე გამოთქმული იოანე ოქროპირს ზიარების შესახებ, გრიგოლ ღვთისმეტყველს ნათლისღების შესახებ თავის მეორმოცე ჰომილიაში, ასევე სხვა მამებს ეკლესიისას. გერმანელი მეცნიერი ავგუსტი ჩამოთვლის ბერძნულ ტერმინებს, რომელთაც ხმარობდნენ ეკლესიის მამები ეზოტერული წესის აღსანიშნავად: ეპიკრიფის, სიოპე, გნოზის, მისტერიოკრიფია, დოგმა, ტროპოს, პაიდეას და სხვა. ასევე ლათინი მამების ტერმინებს: ოკულტაციო, რეტიცენცია საკრორუმ, სილენციუმ საკრუმ, არკანუმ და სხვა. არსებობს აგრეთვე შუა საუკუნეობრივი საეკლესიო ტერმინი ეზოტერიზმის აღსანიშნავად „დისციპლინა არკანი“, ე. ი. საიდუმლო დისციპლინა. ყოველივე ამის საუკეთესო დადასტურებაა „ქებაი“-ს დარი ძეგლის არსებობა ეკლესიის წიაღშივე.

ამრიგად, როგორც ვხედავთ, „გნოზისი“ ეკლესიის მამების ერთ-ერთი ტერმინია მათი ეზოტერიზმის აღმნიშვნელი, თუ ამგვარ გნოზისს დავუკავშირებთ იოანე-ზოსიმეს „ქებაის“, მაშინ ეს მისაღები იქნება, ეკლესიასთან დაპირისპირებულ გნოსტიკოსთა მოძღვრებას კი ვერ გავაიგივებთ ამ ძეგლთან. მაგალითად, თვით ანტონ პირველიც კი ხმარობდა ტერმინ „გნოზისს“ ანალოგიური მნიშვნელობით თავის „ღვთისმეტყველებაში“, სადაც ამბობს, რომ „გონება-მზე“ პეტრიწმა შემოიღო – „გნოსისინი აზნაურთა და თავისუფალთა ცნობათანი“. ასე რომ, ამ სიტყვას თვით ანტონ კათალიკოსიც არ თვლიდა ეკლესიისათვის უცხოდ. ხსენებული გამოკვლევის ავტორის (ე. ჭელიძის) თქმით, III-IV საუკუნის ორთოდოქსიმ მთლად მოსპო გაგება ნათლისღებისა ვითარცა საიდუმლოსი და რომ მას შემდეგ ქრისტიანულმა ნათლისღებამ ეკლესიაში მიიღო მხოლოდ სიმბოლური მნიშვნელობა (გვ. 12-128). სინამდვილეში მეოთხე საუკუნის ეკლესიის მამა კირილე იერუსალიმელი თავის „მისტაგოგიურ კათეხიზმოში“ წერს, რომ, მართალია, ნათლისღებისას სამგზის წყალში ჩაძირვა სიმბოლურად განასახიერებს ქრისტეს სამ დღეს საფლავში ყოფნას, მაგრამ ეს მიბაძვა ქრისტესი არ არის მხოლოდ ხატი, სახე, „ეიკონ ჰე მიმეზის“, ვინაიდან თავად ნათლისღება არის რეალობა, რომლითაც ჩვენ რეალურად ვღებულობთ ხსნას (კირილე იერუსალიმელი, მისტაგოგიური კათეხიზმო, პარიზი, 1966. ფრანგ. ენაზე, გვ. 114). შემდეგ კირილე იერუსალიმელი განაგრძობს, რომ ნათლისღება არის ცოდვათა მიტევება რეალურად და განწმენდა რეალურად და ა. შ. ასე რომ, ნათლისღება მართლმადიდებლური ეკლესიისათვის ერთ-ერთი საიდუმლოა, მისტერიონია. ნათლისღება სიმბოლურ ხასიათს ატარებს მხოლოდ პროტესტანტულ ეკლესიაში, ისევე როგორც სხვა საიდუმლონი, ხოლო პროტესტანტული და მართლმადიდებლური ეკლესიების პრაქტიკა ერთმანეთში არ უნდა ავურიოთ.

ავტორი ადამიანის არსების სამწევროვნების შესახებ მოძღვრებას, ანუ ტრიქოტომიას (რომელსაც იგი შეცდომით ადამიანის პიროვნების სამნაწილოვნებას უწოდებს) გნოსტიკოსტა საკუთრებად თვლის. სინამდვილეში ეს მოძღვრება უფრო ადრე ჩამოყალიბებულია პავლე მოციქულის ეპისტოლეებში (1 კორ. 2. 14, 5. 44-17) და მას იზიარებს აღმოსავლეთის ეკლესიაც, ხოლო კათოლიკურმა ეკლესიამ დაგმო იგი მხოლოდ მერვე საეკლესიო კრებაზე მეცხრე საუკუნეში და დატოვა დიქოტომია, ანუ ორწევროვნება (სამშვინველისა და სხეულისა). უცნაურად ისმის, აგრეთვე, ავტორის მტკიცება იმის შესახებ, რომ თურმე „ქრისტიანობის მიღებით ქართული ენა მოკვდა“ (გვ. 138), მაშინ როდესაც სწორედ ქრისტიანობის მიღების შემდეგ დაიწყო ქართული ენისა და მწერლობის არნახული აღორძინება. ხოლო ქართული ენის ქრისტიანობამდელი სიცოცხლისა და აყვავების რაიმე დოკუმენტი თუ ეგულება ავტორს სადმე, ეს უდიდესი აღმოჩენა იქნებოდა. ასეთი შეხედულება არც იოანე-ზოსიმეს უნდა მივაწეროთ, ვინაიდან შეუძლებელია მას არ სცოდნოდა, თუ რა მოუტანა ქართველ ერს, ქართულ ენასა და მწერლობას ქრისტიანობამ.

ახლა დავუბრუნდეთ ისევ გამოთქმას „ყოველივე საიდუმლო ამას ენასა შინა დამარხულ არს“. როგორც ითქვა, საუბარია არა ქრისტეს ყველა ეზოტერულ საიდუმლოზე, არამედ იმ საიდუმლოებაზე, რომელთა გადაცემაც მან შესძლო თავის მოწაფეთათვის და კაცობრიობისათვის. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ როგორც მოციქულნი, ასევე ეკლესიის მამები ხედავდნენ ერთიანობას ქრისტიანულ საიდუმლო სიბრძნესა და ანტიკურ მისტერიალურ სიბრძნეს შორის – რომელიც აგრეთვე ღვთისაგან მომადლებულად მიაჩნდათ. ამ სიბრძნის არსს ასე განმარტავდა პავლე მოციქული: „არამედ ვიტყვი სიბრძნესა ღმრთისას საიდუმლოდ დაფარულსა მას, რომელი პირველადვე განაჩინა ღმერთმან უწინარეს საუკუნეთა სიდიდებლად ჩუენდა“(1კორ.2. 7). ასევე ესმოდათ ეს ერთიანობა იუსტინე ფილოსოფოსს, ბასილი დიდს, ნეტარ ავგუსტინეს და სხვათა. სიმბოლიკა ქრისტიანობის პირველი საუკუნეების ხელოვნებისა ნათელყოფს. თუ რაოდენ ღრმა კავშირს ხედავდნენ პირველქრისტიანები ანტიკურ მისტერიებსა და ქრისტიანობას შორის. ასე მაგალითად, კატაკომბების ფერწერაში გავრცელებულია მოტივი, სადაც ქრისტე ფიგურირებს როგორც მისტერიათა იეროფანტი კვერთხით ხელში, რომელითაც იგი აცოცხლებს მიცვალებულ ლაზარეს, რაც ასახავს იმ ფაქტს, რომ ანტიკური ინიციაციის კერების პრაქტიკა ინიციატის სამდღიანი სატაძრო სიკვდილისმაგვარი ძილისა, რომლისგანაც მას აცოცხლებდა იეროფანტი (რაც ხდებოდა მისტერიებში დაფარულად), ქრისტემ სახალხოდ განახორციელა ლაზარეს აღდგინებით . ასე რომ, ლაზარეს ინიციაცია ანტიური ინიციაციის გზის ახალი ეტაპი იყო. ასეთივე ღრმა კავშირი არსებობდა მზის („სოლ ინვიქტუსის“) ანტიკურ კულტსა და ქრისტიანულ კულტს შორის. არსებობს ადრექრისტიანული გამოსახულებები, სადაც „სოლ ინვიქტუს“ ფიგურირებს როგორც ქრისტე, სააღდგომო ლიტურგიის შემსრულებელი (იხ. ე. ზაუსერი, ადრექრისტიანული ხელოვნება, მიუნხენი, 1966 წ. გვ. 393, გერმ. ენაზე).
პროტო-ქართული მოდგმა და კულტურა პრეისტორიული ხანიდან უაღრესად მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მისტერიათა კულტურასთან. უფრო მეტიც, იგი იყო შემქმნელი ამ მისტერიათა, იყო მათი კულტურტრეგერი, რაც მოსჩანს არგონავტების მითიდან, აგრეთვე ანტიურობის მწერალთა და ისტორიკოსთა სხვა წყაროებიდან, აგრეთვე „ქართლის ცხოვრებიდან“, სადაც მოთხრობილია ფარნავაზის ინიციაცია სულიერი მზის მიერ, აგრეთვე ქვაბში საუნჯის პოვნა, რაც საყოველთაოდ ცნობილი სიმბოლოა მისტერიალურ სიბრძნესთან ზიარებისა. შემდგომში საქართველო ეზიარა ახალ, ქრისტიანულ სიბრძნეს, ქრისტიანულ ინიციაციას „ახალი ნინოს“ მეშვეობით.

აი, რას გულისხმობს იოანე-ზოსიმე, როდესაც ამბობს, რომ „ყოველივე საიდუმლო ამას ენასა შინა დამარხულ არს“. საქართველო გადმოცემით ღვთისმშობლის წილხვდომილია. ღვთისმშობელი, სოფია, ანუ ზეციური დედა ეზოტერული თვალსაზრისით არის დედა მისტერიებისა, იზიდა, „მაგნა მატერ“ ყველა ანტიური რელიგიებისა და კულტებისა. ხოლო პირველქრისტიანთა და ეკლესიის მამათა გაგებით იგი არის სულიწმიდის მიწიერი გამოცხადება , სულიწმიდისა, რომელიც არის მომცემელი ჭეშმარიტი საღვთო სიბრძნისა (სოფიასი) და ამავე დროს ცოდვათაგან განწმენდის მადლისა. სახარებაში მას ეწოდება აგრეთვე პარაკლეტი, ანუ ნუგეშინისმცემელი (იხ. მ.პარმენტიერი, წმ.გრიგოლ ნოსელისეული დოქტრინა სულიწმიდისა. „ეკლეზიასტიკოს ფაროს“, ალექსანდრიის საპატრიარქოს ჟურნალი, 1976, ტ. 60, გვ. 697)

იოანეს სახარებაში მაცხოვარი ამცნობს თავის მოწაფეებს, რომ მომავალში სულიწმიდამ უნდა ამხილოს სოფელი ცოდვისათვის და ამავე დროს უნდა მოჰმადლოს რჩეულებს ჭეშმარიტი საღვთო სიბრძნე: „არამედ ჭეშმარიტსა გეტყვი თქუენ: უმჯობეს არს თქუენდა, რაითა მე წარვიდე. უკუეთუ მე არა წარვიდე ნუგეშისმცემელი იგი არა მოვიდეს თქუენდა; უკუეთუ მე წარვიდე, მოვავლინო იგი თქუენდა. და მოვიდეს იგი და ამხილოს სოფელსა ცოდვისათვის და სიმართლისათვის და სასჯელისათვის. ცოდვისათვის ესრეთ, რამეთუ არა ჰრწმენა ჩემდა მომართ, ხოლო სიმართლისათვის, რამეთუ მე მამისა ჩემისა მივალ და არღარა მხედვიდეთ მე. ხოლო სასჯელისათვის, რამეთუ მთავარი იგი ამის სოფლისაი დასჯილ არს“ (იოანე 16. 7-11).

ამრიგად, სახარების მიხედვით, სულიწმიდის მისსია არის კაცობრიობის ცოდვათა, ანუ „ყველა ენათა“ ცოდვათა მხილება. იგივე მისსია ეკისრება ქართველ ერს მოსავალში იოანე-ზოსიმეს თვალსაზრისით. ეჭვგარეშეა, იგი, როგორც ჭეშმარიტი ქრისტიანი, სულიწმიდის მიერ კაცობრიობის მომავალ მხილებას ქართველ ერს იმის გამო უკავშირებს, რომ საქართველო არის წილხვდომილი ღვთისმშობლისა, ხოლო ღვთისმშობელი არის სულიწმიდის მიწიერი გამოცხადება. შემთხვევითი როდია ის გარემოება, რომ გადმოცემით ღვთისმშობელს წილად ერგო საქართველო სულიწმიდის გადმოსვლის დღეს, ანუ მარტვილიას.

ამრიგად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ქრისტემ თავისი მიწიერი მსახურების მანძილზე გადასცა საღვთო სიბრძნე თავის მოწაფეებს, მაგრამ მხოლოდ ნაწილობრივ, ვინაიდან ისინი არ იყვნენ ჯერაც მომწიფებულნი საამისოდ, არ ძალედვათ „ტვირთვა“ ამ სიბრძნისა. მაგრამ იგი ამცნობს მათ, რომ მომავალში სულიწმიდა, ანუ სული ჭეშმარიტებისა გადასცემს მათ ამ სიბრძნეს: „ფრიადღა მაქუს სიტყუად თქუენდა, არამედ აწ არღარა ძალგიც ტვირთვად, ხოლო ოდეს მოვიდეს სული იგი ჭეშმარიტებისაი, გიძღოდის თქუენ ჭეშმარიტებასა ყოველსა, რამეთუ არა იტყოდის თავით თვისით, არამედ რაოდენი რაი ესმის, იტყოდის და მომავალი იგი გითხრას თქუენ“ (იოანე 16.12–13). ამრიგად, სულიწმიდა არის კაცობრიობის მამხილებელი და ამავე დროს „ყოველი საიდუმლოს“, ანუ საიდუმლო სიბრძნის მომმადლებელი. ასევეა ქართული ენა, ქართული მოდგმა, ვინაიდან მისი მისსია იგივე სულიწმიდის მისსიაა, ე. ი. სულიწმიდა ქართული ენის, ანუ ქართული მოდგმის მეშვეობით განახორციელებს თავის მისსიას, როდესაც ამხელს კაცობრიობას მეორედ მოსვლის ჟამს.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მეორედ მოსვლისას ქართველ ერსა და მის ენას ეკისრება იმ მისსიის აღსრულება, რომელიც გააჩნიათ, იოანეს სახარებისა და აპოკალიპსისის გაგებით, ერთი მხრივ, ქრისტესა და მიქაელ მთავარანგელოზს, ხოლო მეორე მხრივ, სულიწმიდას და გაბრიელ მთავარანგელოზს, ვინაიდან სულიწმიდის ნების განმცხადებელი, მისი „პირი“ არის გაბრიელ მთავარანგელოზი, რომელმაც ახარა ღვთისმშობელს სულიწმიდით ჩასახვა და რომელიც დაკავშირებულია აგრეთვე სულიწმიდის მომავალ მისსიასთან. ასევე ითვლება მიქაელი ძის, ანუ ქრისტეს „პირად“. აი, რატომ არიან დავითის IV საუკუნის სტელებზე გამოსახულნი მიქაელ და გაბრიელ მთავარანგელოზები, რომელთაც სასოებით უპყრიათ ხელთ დაფა ქართული ანბანის გამოსახულებით! სხვათა შორის, ხსენებული აღმოჩენის შესახებ გ. აბრამიშვილი და ზ. ალექსიძე გაკვრით აღნიშნავდნენ, რომ ძველი ქართული მწერლობის ძეგლებში „ენა“ ხალხსაც ნიშნავს, თუმცა ამ დებულებას აღარ უკავშირებენ იოანე-ზოსიმეს „ქებაის“.
ბრდაძორის მეექვსე საუკუნის სტელაზე, როგორც ავტორები აღნიშნავენ, ვხვდებით იკონოგრაფიისათვის სავსებით უჩვეულო თემას: სუდარაში გახვეულ ლაზარეს ამაღლებასა და განდიდებას მეორედ მოსვლის დროს, როდესაც მიქაელ მთავარანგელოზი ამცნობს საყვირით კაცობრიობას მეორედ მოსვლის დადგომას. ეს აღმოჩენა კიდევ ერთხელ ცხადჰყოფს, რომ იმ ეპოქის საქართველოში იცოდნენ ეზოტერული საიდუმლო ლაზარესა და იოანეს იგივეობისა, ვინაიდან აპოკალიპსისში მეორედ მოსვლის მოვლენების აღწერისას ლაზარე სავსაბით არ არის ნახსენები, ხოლო იოანე ესქატოლოგიური ხილვით ჭვრეტს თავისთავს მიქაელ მთავარანგელოზის გვერდით მეორედ მოსვლის დადგომის ჟამს (გამოცხ. 19, 9-21). ასე რომ, ბრდაძორის სტელაზე გამოსახული ლაზარე იგივე იოანეა.

2. „ოთხი დღისა მკვდარი“

რას უნდა ნიშნავდეს გამოთქმა „ოთხისა დღისა მკუდარი“ ქართულ ენასთან, ქართულ მოდგმასთან დაკავშირებით? ამას ნაწილობრივ თავად ავტორი განგვიმარტავს დავით წინასწარმეტყველის ციტატით: „წელი ათასი ვითარცა ერთი დღე“, თანაც ქართული სახარების ასო წილი მას მიაჩნია ოთხი ათასს „მარაგის“ აღმნიშვნელად (სიტყვა „მარაგი“ ძველ ქართულად ნიშნავს „წინასწარმეტყველურ განჭვრეტას“). ე. ი. ავტორი საუბრობს ოთხ ათას წელზე ქართულ მოდგმასთან დაკავშირებით, ოთხი ათასი წლის წინასწარმეტყველურ მნიშვნელობაზე ქართული მოდგმისთვის. ეს სავსებით ნათელია, მაგრამ ბუნდოვანია, თუ რომელი პერიოდი იგულისხმევა ქართული ენისათვის ოთხ ათასიან პერიოდად, როდის იწყება ათვლა ოთხი ათასისა და როდის მთავრდება. ჩვენს პრესაში გამოთქმულია სხვადასხვა, ერთურთის გამომრიცხველი მოსაზრებები ამის თაობაზე, რომელნიც, ჩვენის აზრით, ვერ იძლევიან დამაკმაყოფილებელ ახსნას ამ გამოთქმისას.

რამდენადაც „ქებაი“ შუასაუკუნეობრივ ქრისტიანულ თეოსოფიურ ლიტერატურას ეკუთვნის, მისი ახსნისათვის უნდა მოვიშველიოთ თეოსოფიური გაგებები კაცობრიობის განვითარების პერიოდების შესახებ, ვინაიდან მარტოოდენ თეოლოგიური და ეგზოტერულ-ეკლესიური მონაცემებით შეუძლებელია ზემოხსენებული ადგილის ახსნა.

თეოსოფიურ მოძღვრებაში არსებობს გაგება კაცობრიობის განვითარების სხვადასხვა პერიოდებისა, ანუ კულტურული ეპოქებისა, რომელნიც მოსდევენ ურთიერთს. ტერმინი „ათასი“ თეოსოფიაში უფრო ფართო გაგებით იხმარება და სცილდება მარტოდენ რიცხვით მნიშვნელობას ამ ციფრისას. ასე მაგალითად, სახარებაში აღწერილია ქრისტეს მიერ დაპურება ჯერ ოთხი ათასი კაცისა შვიდი პურით და ორი თევზით. თეოსოფიური გაგებით „ათასი“ ნიშნავს დიდ რაოდენობას ადამიანებისას და არა მხოლოდ ათას კაცს (ამის ანალოგია გაგვაჩნია ქართულ ენაში, სადაც „ცხრა“ ნიშნავს არა მხოლოდ რიცხვ ცხრას, არამედ „ბევრს“, – ცხრაწყარო, ცხრამუხა და სხვა.). ხოლო, როდესაც იხმარებოდა მაგ., ტერმინი „ოთხი ათასი“, იგულისხმებოდა ადამიანები მეოთხე კულტურული ეპოქისა. რაც შეეხება „შვიდ პურს“, თეოსოფიური თვალსაზრისით, სახარებაში იგი არის სიმბოლო ზეციური საზრდოსი, რომელიც მომდინარეობს ღამის 7 ზოდიაქოდან, ხოლო 5 პური, რომელიც აპურებს “5 ათასს“, ანუ მეხუთე ეპოქის ადამიანებს, არის 5 ზოდიაქო დღისა (იქვე, გვ. 239).
„ათასების“ ამგვარი გაგება საერთოა ქრისტიანულ და ინდურ თეოსოფიაში. გარდა ამისა, თეოსოფიაში არსებობს გაგება კაცობრიობის განვითარების სხვადასხვა ბნელი და ნათელი პერიოდებისა: კრიტა იუგა, ტრეტა იუგა, დვაპარა იუგა, კალი იუგა (ინდური ტერმინები). თეოსოფიის თვალსაზრისით თითოეული მათგანი გრძელდება რამდენიმე ათას წელს და დაყოფილია ათასწლიან პერიოდებადაც. ასე მაგალითად, თეოსოფიის მიხედვით უკანასკნელი კალი იუგა, ანუ ბნელი პერიოდი კაცობრიობის ისტორიაში დაიწყო ძვ. წ. 3121 წელს და გაგრძელდა 5 ათას წელს. „ბნელი პერიოდის“ გაგებაში იგულისხმება ისეთი პერიოდი, როდესაც კაცობრიობა თანდათან წყდება ღვთაებრივ-სულიერ ყოფას, მისთვის ბნელდება ზესთა სულიერი სამყარო, იგი უფრო და უფრო ეშვება მატერიაში და იმეცნებს მატერიალურ სამყაროს, მისი კავშირი ღვთაებრივ სულიერ სამყაროსთან და არსებებთან თანდათან სუსტდება, მაგრამ სანაცვლოდ ამისა ძლიერდება მისი მე-ცნობიერება, რომელიც კალი იუგას პირველ ათასწლეულში (ე. ი. ძვ. წ. მესამე ათასწლეულში), რომელსაც აბრაამის ეპოქასაც უწოდებენ, ღებულობს და აცნობიერებს ერთი ღმერთის, ვითარცა მსოფლიო მეობის გამოცხადებას.

შემდგომი ათასწლეული კალი იუგასი არის მეორე ათასწლეული ძველი წელთაღრიცხვისა, ან ეპოქა მოსესი, როდესაც კაცობრიობა კიდევ უფრო წყდება ღვთაებრივ სულიერ სამყაროს და სჭირდება კიდევ უფრო დიდი ძალისხმევა, რათა მიიღოს გამოცხადება ღვთისა, როგორიც მიიღო მოსემ შეუწველ მაყვალზე და სინას მთაზე. ამ ეპოქაში ერთი ღმერთი, ვითარცა მსოფლიო მეობა, უკვე ცხადდება ბუნებისმიერ ელემენტებში: ელვა-ქუხილში, შეუწველ მაყვალში და ა. შ. იგი ცხადდება როგორც წარმმართველი ბუნებისმიერი არსებობისა და ადამიანისათვის კანონის მომცემი. შესაბამისად ძლიერდება აგრეთვე ადამიანის უნარი გარე სამყაროსა და ნივთიერი ყოფის შემეცნებისა.

მესამე ათასწლეული კალი იუგასი (ძვ. წ. პირველი ათასწლეული) არის ეპოქა სოლომონისა, როდესაც ერთი ღმერთი, ვითარცა მსოფლიო მეობა, ცხადდება არა მხოლოდ ბუნებისმიერ ელემენტებში, არა მხოლოდ კანონსა და ღმერთმსახურებაში, არამედ კაცებრივ სიბრძნეში, სოლომონისეულ სიბრძნეში.

ეს სამასწლიანი პერიოდი მოსდევს იმ პერიოდს, როდესაც ბიბლიის მიხედვით მოხდა დაცემა ბაბილონის გოდლისა და დაიწყო ენათა აღრევა, ანუ დიფერენცირება (დაბად. 11). ბაბილონის გოდლის დაცემამდე კაცობრიობა საუბრობდა ერთ საყოველთაო ენაზე, წინარე-ენაზე, ხოლო ბაბილონის გოდლის დაცემის შემდეგ თანდათანობით აღმოცენდა ენათა და ენაკავთა სიმრავლე.

იოანე-ზოსიმეს გაგებით ქართული ენა ოთხი დღის, ანუ ოთხი ათასი წლის მკვდარია, მისი სიკვდილი, დამდაბლება-დაწუნება 4 ათას წელს გრძელდება. თუ დავუშვებთ, რომ ძეგლი დაახლოებით მეათე საუკუეშია შექმნილი, მაშინ უნდა ვივარაუდოთ, რომ ძეგლის ავტორი ამ ოთხი ათასწლიანი პერიოდის განსაზღვრისას ითვალისწინებდა თეოსოფიურ ტრადიციას კალი იუგას შესახებ, რომელმაც მის ეპოქაში უკვე 4 ათას წელს მიაღწია (ძვ. წ. პირველი სამი ათასწლეული პლიუს ქრისტიანული წელთაღრიცხვის პირველი ათასწლეული უდრის ოთხ ათას წელს). მეათე საუკუნიდან კი იწყება ქართული ენისა და ლიტერატურის, სულიერი ცხოვრების, ქართული სახელმწიფოებრიობის აღორძინება; იწყება საქართველოს გაერთიანება. აი, ეს არის აღდგომა ქართული მოდგმისა, რომელიც „ქებაის“ ავტორს წარმოუდგენია მეორედ მოსვლის წინა პერიოდში.

3. „ქებაი“ და ენათმეცნიერულ-ეთნოლოგიური მონაცემები

თეოსოფიურ მონაცემებთან ერთად იოანე-ზოსიმეს გამოთქმის „ოთხი ათასის“ გაგებაში გვეხმარება მოშველიება თანამედროვე ენათმეცნიერებისა და ეთნოლოგიის მონაცემებისა, რომელნიც არცთუ დიდად ეწინააღმდეგებიან თეოსოფიის მონაცემებს და აგრეთვე ავითარებენ თეორიას საყოველთაო წინარეენისა, ფუძეენის შესახებ, როგორც ამას ვხედავთ მაგ. თ. გამყრელიძისა და ვ. ივანოვის ახლახან გამოცემულ ორტომიან ნაშრომში „ინდოევროპული ენა და ინდოევროპელები“ (თბილისი, 1985. რუსულ ენაზე). მონოგრაფია მიზნად ისახავს წინარეენისა და წინარეკულტურის რეკონსტრუქციას და ისტორიულ-ტიპოლოგიურ ანალიზს. ამ ნაშრომის მიხედვით ზოგადქართველური ფუძე-ენის დიფერენციაცია, ანუ ცალკე ენაკავებად და ენებად განთვისება გლოტოქრონოლოგიური მონაცემების საფუძველზე შეიძლება დათარიღდეს ძვ. წ II ათასწლეულით ან, შესაძლოა, გაცილებით ადრინდელი ეპოქითაც (ე. ი. III ათასწლეულით (გვ. 904), რაც სავსებით შეესაბამება ჩვენს მიერ გამოთქმულ ვარაუდს იმის შესახებ, რომ იოანე-ზოსიმეს „4 ათასის“ პირველი სამათასწლიანი პერიოდი ძვ. წ. ბოლო სამ ათასწლეულს გულისხმობს, რომლის განმავლობაშიც ხდება ქართული ენის, ქართული მოდგმის „დამდაბლება-დაწუნება“. რაც იოანე-ზოსიმეს გაგებით სიკვდილს უთანაბრდება. ამრიგად, უნდა დავასკვნათ, რომ „ქებაის“ შექმნის ეპოქაში საქართველოში არსებობდა რაღაც ცოდნა პრეისტორიული ხანის შესახებ, პროტოქართული მოდგმისა და ენის შესახებ, რაზედაც გვესაუბრება თანამედროვე მეცნიერება. ამასვე გვიდასტურებს ექვთიმე ათონელის მიერ ბასკების მოხსენიება როგორც „სპანიის ქართველთა“, რომელნიც არიან შთამომავალნი უძველესი იაფეტიდებისა, პირინეების იბერებისა. ამას გვაფიქრებინებს აგრეთვე ბასილი დიდის „ექუსთა დღეთაის“ თარგმანში ნახმარი ტერმინი „ქართველნი დასავლისა“, რაც შეესატყვისება ესპანეთის იბერებს („ექუსთა დღეთაი“, 57. 20).

ასე რომ, პროტოქართული (იაფეტური) მოდგმა და მისი ენა „დამდაბლებული“ და „დაწუნებული“ ხდება სწორედ ძვ. წ. მესამე ათასწლეულიდან, ანუ, თეოსოფიური ტერმინოლოგიით, კალი-იუგას დასაწყისიდან, როდესაც ევრაზიაში იწყება ინდოევროპელთა ექსპანსია და გაბატონება, რაც ბერძნულ მითოლოგიაში სიმბოლიზებულია იაპეტის ძის ტიტან პრომეთეს („წინასწარმეტყველური აზრის“) მიჯაჭვით კავკასიონზე და დედამიწაზე ზევსისა და მისი პანთეონის დომინირებით (პრომეთე – იაფეტური კაცობრიობა, ზევსი – ინდოევროპული კაცობრიობა). აკად. ს. ყაუხჩიშვილის აზრით, აქ საქმე გვაქვს ორი სხვადასხვა კულტურის ბრძოლასთან და უკთიერთდაპირისპირებასთან. სახელდობრ, პრომეთე არ არის ბერძნული ღვთაება, იგი იმ ხალხის ღმერთია, რომელიც ბერძნების მოსვლამდე ცხოვრობდა და მაღალი კულტურის მატარებელი იყო. ხოლო ოლიმპიული ზევსი წმინდა ბერძნული ღვთაებაა, ზევსი იმ ბერძნების ღმერთია, რომელნისც კულტურის საკმაოდ დაბალ საფეხურზე იდგნენ, როდესაც მოვიდნენ და დასახლდნენ ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე, ეგეოსის არქიპელაგზე და მცირე აზიის დასავლეთ სანაპიროებზე. ახალმოსული ბერძნული მოსახლეობა (დაბალი კულტურის მატარებელი) ებრძოდა დიდი კულტურის მქონე ძველ მოსახლეობას, პროტოქართულს (იხ. ს. ყაუხჩიშვილი, რას გვიამბობდნენ ძველი ბერძნები საქართველოს შესახებ, თბილისი, 1964, გვ. 34). ასე რომ, კავკასიონზე მიჯაჭვული პრომეთე, ანუ მაღალი ცივილიზაციისა, კულტურისა და აზროვნების მატარებელი კაცობრიობა არის პროტო-ქართული მოდგმა კავკასიაში ლოკალიზებული, კავკასიაზე მიჯაჭვული. უფრო ადრინდელ ხანაში ეს მოდგმა აღავსებდა არა მხოლოდ კავკასიას, არამედ ინდოეთს, ხმელთაშუაზღვის აუზს, ჩრდილო და სამხრეთ ევროპას, პირინეებს, ეგეოსის არქიპელაგს და მცირე აზიას. ამ მოდგმას ზოგი ევროპელი მეცნიერი უწოდებს ლიგურ-იბერიულ, ანუ ეუსკარო-ალაროდიულ მოდგმას, ხოლო ჩვენი მეცნიერება იაფეტურს, ან იბერიულ-კავკასიურს. მეცნიერებაში მიღებული თვალსაზრისია, რომ ძვ. წ. IV ათასწლეულში ინდოევროპულ ტომებს ეკავათ ტერიტორია შუა ევროპიდან ურალსა და არალის ზღვამდე, ხოლო III ათასწლეულის დასაწყისიდან ისინი იწყებენ ექსპანსიას სამხრეთისაკენ, კერძოდ, ხეთურ-ლუვიური ტომები იპყრობენ მცირე აზიას III ათასწლეულის მეორე ნახევარში, ხოლო II ათასწლეულის დასაწყისში აღმოსავლეთიდან მოდის ახალი ტალღა ინდოევროპელებისა არიელების სახით, რასაც მოჰყვა საბოლოო დაშლა ერთიანი ხმელთაშუაზღვისა და ეგეოსური კულტურებისა და ეთნიკური კოლექტივებისა (პროტოქართველებისა), რომლებიც მანამდე ბატონობდნენ ხმელთაშუაზღვის აუზსა და მცირე აზიაში და ხელს უშლიდნენ ინდოევროპულ ექსპანსიას. გარდა ამისა, ისინი განვითარების უფრო მაღალ საფეხურზე იდგნენ, ვიდრე ინდოევროპელნი და თავად ახდენდნენ მათზე გავლენას (იხ. რ. გორდეზიანი, „ილიადა“ და ეგეოსური მოსახლეობის ისტორიისა და ეთნოგენეზისის საკითხები, თბილისი, 1970, გვ. 194). ნ. მარრის გამოკვლევების მიხედვით თვით დღევანდელი არარატი, „ურარტუდან“ ნაწარმოები, გვიანდელი სახელწოდებაა ამ მთისა, უფრო ადრინდელ ხანაში კი ეს იყო მთა კარდუ (სუმერული ნასირი) იაფეტიდ პროტო-ქართველთა (ნ. მარრის დასკვნით, ქართული წმინდა იაფეტური ენაა, ხოლო სომხური ჰიბრიდული იაფეტურ-ინდოევროპული ენა).

პროტო-ქართველების ეთნიური სტრუქტურა იყო მატრიარქატი, მათ ახასიათებდათ პანთეონში ქალური ღვთაებების დომინირება, რაც განაპირობებდა ბუნების დიდი დედის ნანას, დედა უფლის კულტს (ბერძნული დემეტრაც აქედან იღებს სათავეს). აქედანვე მოდის ქალის კულტი ძველი იბერებისა: მამაკაცების მოხსენიება არა მამის სახელით, არამედ დედის სახელით, რაც შემორჩა შუასაუკუნეთა ლანგდოკში, პირინეებში, სადაც კელტიბერიული ტრადიციები ჯერაც ცოცხალი იყო (მამაკაცები აქ მოიხსენებოდნენ როგორც „ბელისენის ძე“, „ოლივერიას ძე“, (იხ. ო. რან, ჯვაროსნული ლაშქრობა გრაალის წინააღმდეგ. შტუტგარტი, 1964, გვ. 64). უთუოდ ამის მსგავსი მოვლენაა ჩვენში მაგ. ამირანის მოხსენიება „დარეჯანის ძედ“. ამგვარად ვლინდებოდა ქალის კულტი, რამაც ნიადაგი შეუმზადა მომავალში ღვთისმშობლის კულტს.

პროტო-ქართული ფუძე-ენათა აღრევით, ანუ დიფერენცირებით, მოჰყვა, ბიბლიური ენით, ბაბილონის გოდოლის დაცემას, თეოსოფიური ენით, კალი-იუგას (ბნელი პერიოდის) დასაწყისს, ხოლო ენათმეცნიერული და ეთნოგრაფიული ენით III ათასწლეულის ინდოევროპულ ექსპანსიას. ეს არის დასაწყისი პროტო-ქართული მოდგმის კრიზისისა, განცალკევება-დაქსაქსვისა, იაფეტიდების დეკადანსისა, რაც პერიის პერიოდში, როდესაც ინდოევროპეიზებული რომი აადგურებს კართაგენს, პონტოს, ცდილობს ანტიური იბერიის დაპყრობას, იმპერიაში პატრიციები ინდოევროპელები ხდებიან, ხოლო პლებეები – იაფეტიდები. ნ. მარრის მოსაზრებით, კართაგენი და რომი თავდაპირველად ერთი და იგივე ეთნიური (იაფეტური) წარმომავლობის ქალაქელი იყვნენ ხმელთაშუაზღვის ორსავე მხარეს, ვიდრე მოხდებოდა რომის ინდოევროპიზაცია და კართაგენის სემიტიზაცია (ფინიკიელი პუნები), რამაც გამოიწვია სამკვდრო-სასიცოცხლო დაპირისპირება ამ ორ ქალაქს შორის. ნ. მარრი პელაზგებისა და ეტრუსკების ბედს იმ ლომის ბედს ადარებს, რომელსაც არ აღმოაჩნდა მაქებარი და დაიჩრდილა ადამიანის დიდებით. აი, ეს არის „დამდაბლება-დაწუნება“ ქართული (იაფეტური) ენისა, ან მოდგმისა, რომლის პარალელურად მიმდინარეობს სემიტურ და ინდოევროპულ მოდგმათა აღორძინება.

მატრიარქატის გარდა პროტო-ქართველებისათვის დამახასიათებელი იყო მცენარეული ტოტემები – ვაზი (ვაზის კულტი), მუხა და ცხოველური ტოტემები – ვეფხი და მგელი. ვეფხისტყაოსანი და ლომისტყაოსანი ღვთაებები და გმირები უძველეს მცირეაზიურ იაფეტურ პანთეონს ახასიათებს. მეცნიერებაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ რუსთველის „ვეფხისტყაოსანი“ გამოძახილია უძველესი, პრეისტორიული პროტოქართული საგისა, რომელიც აირეკლა აგრეთვე „გილგამეშიანში“ და სხვა ლომისტყაოსან და ვეფხისტყაოსან ჰეროსებში (იხ. ტ. მარგველაშვილი, „გეორგიკა“. ლონდონი. 1936 წ.). ვეფხის უძველეს მცირეაზიულ კულტს უკავშირებენ რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანს“ აგრეთვე თ. გამყრელიძე და ვ. ივანოვი ზემოთ დასახელებულ ნაშრომში (გვ. 506, 507).

მეცნიერებაში მიღებული თვალსაზრისია, რომ ბასკი ხალხი არის ნაშთი ევროპის უძველესი იბერიული რასსისა და ცივილიზაციისა, რომელიც მოსპეს ინდოევროპელებმა თავიანთი ექსპანსიის პერიოდში, ისევე როგორც ხმელთაშუაზღვისა, ეგეოსული და მცირეაზიური კულტურები. ასე რომ, ამ ერთიანი ცივილიზაციის ნაშთები შემორჩა მხოლოდ პირინეებსა და კავკასიაში (საქართველოის სახით). თანამედროვე მეცნიერებაში ნ. მარრმა ჩაუყარა სოლიდური საფუძველი ბასკებისა და ქართველების პრეისტორიული ნათესაობის თეორიას. ჰ. გ. უელსის აზრით, ძველი იბერები, რომელთა ჩამომავლებიც არიან ბასკები, ეკუთვნოდნენ ნეოლითურ ხმელთაშუა ზღვის მოდგმას (ჰ. გ. უელსი, ისტორიის კურსი, ინგ. ენაზე, გვ. 91), ხოლო ვ. ჰუმბოლდტისა და ნ. მარრის გამოკვლევების მიხედვით, იაფეტიდი იბერები აღავსებდნენ ხმელთაშუა ზღვის აუზს. სუმერული, მინოსური, პელაზგური, ეტრუსკული და სხვ. კულტურები მათი შექმნილია. ნ. მარრის აზრით, პროტო-ქართული, ანუ იაფეტური ფუძე-ენა არის ერთიანი, გლოტოგონიური ფენომენი, საერთო საფუძველი ყველა ენებისა, რომელნიც წარმოიშვნენ მისგან დიფერენციაციის პროცესში. ამიტომაც საუბრობს აგრეთვე ცნობილი საბჭოთა მეცნიერი ა. ლოსევი „ქართული და სხვა ქართველური ენების მსოფლიო როლზე“ (იხ. ა. ლოსევი, ნიშანი, სიმბოლო, მითი, მოსკოვი, 1956). ნ. მარრი იმოწმებს ფრ. მიულერს, რომლის მიხედვითაც კავკასიური ენები წარმოადგენენ ნაშთს ერთი, ოდესღაც ძლიერი და მნიშვნელოვანი ენათა ოჯახისა, რომელიც გავრცელებული იყო კავკასიაში და მის სამხრეთით, ვიდრე მოვიდოდნენ სემიტური, არიული და ურალო-ალტაური ტომები. ნ. მარრის დასკვნით, ქართული ენა წარმოიშვა კაცობრიობის საერთო წინარეენიდან, რომელიც ისევე ჰგავდა სემიტურ ენებს, როგორც ისინი ჰგვანან ურთიერთს (რჩეული ნაშრომები, ტ. I, 1933, რუსულ ენაზე). ამიტომაც მოიხსენიებიან ბიბლიაში მოსოხი და თუბალი იაფეტის (სემის ძმის ) შვილებად (დაბად. 10.2).

გვიანდელი იაფეტური ენები გადმონაშთებია ენათა უშველებელი შტოსი (იაფეტური ფუძეენისა), რომელიც ვრცელდებოდა დასავლეთით, აღმოსავლეთით და სამხრეთით, სემიტურ სამყარომდე. ხოლო ქართულ ენას, ნ. მარრის თქმით, იაფეტურ ენებში უკავია ისეთივე პოზიცია, როგორიც არაბულს სემიტურ ენებში. ნ. მარრი ჰ. ჯონსტონთან ერთად ვარაუდობდა, რომ პრეისტორიულ ხანაში არსებობდა პირველადი ბასკურ-კავკასიურ-დრავიდული ენა სუმერულისა და ელამურის პარალელურად და რომ სუმერული, შესაძლოა, ყოფილიყო შემაერთებელი რგოლი პირველად ბასკურ-კავკასიურსა და პირველად მონგოლურ ჯგუფებს შორის, ვინაიდან არსებობდა პირველადი და უძველესი ბასკურ-კავკასიურ-დრავიდულ-სუმერულ-მონგოლური უადრესი წინაპარი ფუძე-ენა ქამიტურ ძირეულზე ძველი, ანუ „ეოლითური კულტურის“ ენა, ხოლო სუმერები, ტუბალები და ტიბარენები ეკუთვნოდნენ ძველ იბერთა ტომებს.

უფრო გვიან, ბრინჯაოს ხანის შემდგომ პერიოდში, იაფეტიდებმა (პროტოქართველებმა) დასაბამი მისცეს რკინის კულტურას მიკენის ეპოქის დასასრულს (ჰალიძონები, ანუ ხალიბები, ბიბლიაში: ტუბალ-კაენის მოდგმის ხალხები). იაფეტიდი პელაზგები იყვნენ აგრეთვე ცივილიზაციის ინიციატორები ძველ საბერძნეთშიც, რომელიც თავდაპირველად პელაზგური იყო, ხოლო შემდგომში მოხდა მისი ელინიზაცია. ჰომეროსის „ილიადაში“ ნაჩვენებია ინდოევროპული ხალხების ექსპანსია და იაფეტიდების დეკადანსი. ერთი მხრივ ურთიერთს უპირისპირდებიან ინდოევროპელი აქაველები და იაფეტური ტროა, ხოლო მეორე მხრივ, თვით აქაველთა ბანაკში მომხდარი განხეთქილება აგამემნონსა და პელაზგ აქილევსს შორის დაპირისპირებაა იმავე ნიადაგზე. იაფეტურ კოლხეთთან საბერძნეთის ურთიერთობა აირეკლა „არგონავტების მითში“.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, ბერძნულ მითოლოგიაში აირეკლა სხვადასხვა ეთნიური კოლექტივების როლი საბერძნეთის ცივილიზაციის განვითარებაში. მეცნიერებაში მიღებული თვალსაზრისია, რომ ტიტანები და გმირები ეკუთვნიან არაბერძნულ, წინაბერძნულ სამყაროს და წარმართავენ თავდაპირველად პელაზგურ კულტურას, ხოლო შემდეგ – შემოსულ აქაველთა კულტურას (ო. ნეერახერი, საბერძნეთის სულიერ გზებზე, ბაზელი, 1966, გვ. 24, გერმან. ენაზე). ტიტანები და გმირები ზეკაცებია, რომელთაც მიიღეს ღვთაებრივი მეობის ნაპერწკალი. პრომეთეს მიერ ციდან ცეცხლის მოტატება მიკროკოსმული გაგებით თვითების, მეობის შეძენაა, ხოლო ღმერთების მიერ ტიტანების ტარტარში ჩამარხვა, ადამიანის სულის მატერიაში ჩამოსვლაა, სხეულში ჩაძირვა და გამკვრივებაა, რითაც იწყება ადამიანის ინდივიდუალური ცხოვრება, აზროვნება და კულტურა. მეობის შემდგომი განვითარებაა ტანტალოსი, სიზიფუსი და ჰერაკლე, ანუ ნებელობითი ინიციაციის შერწყმა სიყვარულთან (მედეასთან), რომლითაც ხდება მოპოვება ოქროს საწმისისა, ვერძის კოსმიური სიბრძნისა, რაც ანტიურ ეპოქაში იგივე შინაარსს ატარებს, რასაც შუასაუკუნეებში ფილოსოფიური ქვა და გრაალი (ოქროს საწმისს „კლასიკურ გრაალსაც“ უწოდებენ).

პრომეთეს მითში ანტიური მითოლოგიისა და მისტერიოსოფიის ენაზე მოთხრობილია იგივე, რასაც გვაუწყებს „ქებაი“-ს ავტორი ქრისტიანული თეოსოფიის ენაზე. იაპეტოსი ძე, პრომეთე, ოდესღაც აღზევებული ტიტანი (იგივე, რაც ინდური მითოლოგიის პრამათუსა და მატარიშვა), ღმერთებისთვის ცეცხლის (ღვთაებრივი მეობის ნაპერწკლის) მომტაცებელი, შემქმნელი და ინსპირატორი კაცობრიობის ცივილიზაციისა და აზროვნებათა კულტურისა, შემოქმედი და წინასწარმხედი მოაზროვნე, მისტერიათა კულტურის ინაუგურატორი (შემომღები) არის სიმბოლო იაფეტური, პროტოქართული, ანუ პროტოევროპული ეთნოსისა, რომელიც ჟამთა ვითარებაშ დაამარცხა და გარიყა ზევსმა, ანუ ინდოევროპულმა კაცობრიობამ, მიაჯაჭვა კავკასიაზე, ანუ კავკასიით შემოზღუდა მისი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის არენა (მეორე თვალსაზრისით, პრომეთეს მხსნელი არის მისი საქმის გამგრძელებელი ჰერაკლე. იგი მისტერიათა სინკრეტული კულტურის ახალ საფეხურზე ამყვანი გმირია და ეკუთვინის აგრეთვე წინარე-ბერძნულ, პელაზგურ-იბერიულ სამყაროს, ძველიბერიულ მისტერიებს. ჰერაკლე – ძველ იბერთა უძველესი მზიური ღვთაება – გმირი, ძველ იბერთა ბელადი, მჭიდროდ არის დაკავშირებული პირინეებთან. მითი ჰერაკლესა და მისი სატრფოს პირენეს შესახებ, რომელიც დაიღუპა პირინეებზე, ასახავს მის კავშირს ამ არეალთან ისევე, როგორც მეათე და მეთერთმეტე გმირობის ისტორია (შემთხვევით როდი ეწოდება გიბრალტარს ჰერაკლეს კარიბჭე). გარდა ამისა, ჰერაკლე პელაზგური არგოსიდან არის გამოსული. შემთხვევითი როდია, რომ ფუძე „არგო“ უკავშირდება არა მხოლოდ იმ ხომალდს, რომელმაც არგონავტები მიიყვანა კოლხეთში, არამედ თვით კოლხეთის ტოპონიმებისა და ეთნიური ჯგუფების სახელწოდებებს: „არგუეთი, მარგუეთი, ეგრისი, მარგ“-ალი და სხვ. ჰერაკლე პერსევსის ძეა, რომელმაც დააფუძნა ნათელმხილველური პელაზგური კულტურა, რომელიც შემდეგ გადაიყვანა ათენელთა ჰელენურ კულტურაზე. ჰერაკლე ცხებულია ჰერასი (ჰაერასი), უძველესი პელაზგურ-იბერიულ ქალღმერთისა, რომელიც წინასახეა იზიდასი, სოფიასი, ქრისტიანული გაგებით – ღვთისმშობლისა. ამავე დროს ჰერაკლე ზევსის ძეა, ვინაიდან მან აითვისა აგრეთვე ზევსური, ე. ი. ინდოევროპული ინიციაციური კულტურაც. ჰერაკლეს ჩვეულებრივ ლომისტყაოსნად გამოსახავენ მცირეაზიური ლომისტყაოსანი და ვეფხისტყაოსანი გმირების კვალობაზე, რაც სიმბოლოა თვითფლობისა და მე-ს მეფურ ძალმოსილებისა. მისი ზებუნებრივი ფიზიკური ძალმოსილება, მისი გმირობანი სიმბოლურად ასახავენ მისტის, ანუ ადეპტის სულიერ პოტენციებს, ნებელობის ძალას, მისი „დოდეკაილოს“ (12 საქმე) 12 საფეხურია ინიციაციისა (ჰერაკლეს დასახვა მარტოდენ ფიზიკური ღონის პატრონ გმირად უმეცრებაა).

ჰერაკლეს მიერ მიჯაჭვული პრომეთეს განთავისუფლება და ზევსის არწივის მოკვლა მისტერიათა ენაზე მიშნავს შემდეგს: იაფეტურ-პრომეთესეული, ანუ პროტო-ქართული, პროტოევროპული მოდგმა, რომელიც დათრგუნა და შეავიწროვა ინდოევროპულმა მოდგმამ (ზევსმა), ამჟამად მიჯაჭვულია კავკასიაზე, დამდაბლებული და დაწუნებული, მტრული მოდგმით გარშემორტყმული. მას გულ-ღვიძლს უღადრავს არწივი (ინდოევროპელთა იმპერიული ძლიერების სიმბოლო). მაგრამ მომავალში პრომეთე განთავისუფლდება, აღორძინდება და დაიბრუნებს თავის თავდაპირველ ძალასა და პოზიციას მსოფლიოში, როლს ცივილიზაციისა და კულტურის შემქმნელისას, მისტერიათა კულტურ-ტრეგერის და კაცობრიობის მსაჯულისას. მას გაათავისუფლებს ჰერაკლეს, ანუ ინიციაციის ახალი კულტურა, რომელსაც პრომეთემ თავადვე მისცა დასაბამი, რომელიც მომავალში მიაღწევს სულიერი განვითარების უმაღლეს საფეხურს, სულიერ ყოვლისმძლეობას (ჰერაკლეს ყოვლისმძლეობა) და იქცევა უზენაეს თეურგიად. ეს უზენაესი თეურგია არის ქრისტიანული თეურგია, ქრისტესეული ინიციაცია, რომლითაც მან აღადგინა ლაზარე, რომელიც გაგრძელებაა ანტიური მისტერიებისა, ახალი და უმაღლესი ეტაპია თეურგიისა და ინიციაციისა. აი, რა იხსნის დამდაბლებულ და დაწუნებულ, მიჯაჭვულ პრომეთე-ამირანს, აი, რა გაანადგურებს იმ იმპერიულ ძლიერებას (ზევსის არწივს), რომელიც მას აწამებს.

მითები პრომეთეს, ჰერაკლესა და არგონავტების შესახებ პროფეტული განჭვრეტაა ქრისტიანობის მომავალი მისსიისა. დორიულ-კოლხური ინიციაცია, რომლის მესვეურნიც არიან ხსენებული გმირები, წინასახეა ქრისტიანული ინიციაციისა. შემთხვევითი როდია, რომ დორიული ინიციაცია კოლხეთთან არის დაკავშირებული, ხოლო ჰერაკლე არგონავტების ლაშქრობის ერთ-ერთი მონაწილეა. ამ ექსპედიციის დროს ჰერაკლეს მიერ კვერთხის დაკვრით კლდიდან წყლის აღმოცენება ითვლება ქრისტესაგან, როგორც სულიერი კლდისაგან წყლის აღმოცენების წინასახედ (1. კორ. 10. 4, იხ. ო. ნეერახერი, საბერძნეთის სულიერ გზებზე, გვ. 274). ამაზე მეტყველებს აგრეთვე ისიც, რომ სახელი „იასონ“ შინაარსობრივად უკავშირდება „იესოს“ („იასის“ – წამალი, „იესო“ – მკურნალი). ასე რომ, პრომეთეს, ბერძნული მითოლოგიის თვალსაზრისით, ათავისუფლებს მომავლის თეურგია, ინიციაციის ახალი კულტურა, რაც ქრისტიანული თეოსოფიის თვალსაზრისით ქრისტიანულ თეურგიას გულისხმობს.

შეთხვევითი როდია, რომ გერმანე პატრიარქის (წარმოშობით ლაზის) ნაშრომში „თხრობაი სასწაულთათვის მთავარანგელოზისა მიქაელისა“ არგონავტების ლაშქრობას მფარველობს მიქაელი, პირი ქრისტესი, „ცით მოვლენილი ძლიერებაი საზარელი“, რომელიც მათ გამარჯვებას უწინასწარმეტყველებს. ე. ი. არა მხოლოდ ეზოტერიზმს, არამედ ეგზოლერულ ეკლესიასაც ჰქონდა ტრადიცია ანტიური კოლხური ინიციაციის, როგორც ქრისტიანობის წინამორბედის შესახებ.

ამრიგად, „ქებაის“ ავტორი იგივეს გვამცნობს ქრისტიანული ტერმინოლოგიით, რასაც ანტიური მისტერიებიდან გამოსული მითი: ოდესღაც აღზევებული და მძლავრი ქართული მოდგმა და მისი ენა ოთხი ათასი წლის განმავლობაში დამდაბლებულია და დაწუნებული, მაგრამ ეს დამდაბლება მისთვის ქრისტესეული ნათლისღებაა სიკვდილისა და დაფლვისა (ამით იგი არის „ოთხისა დღისა მკვდარი“), რასაც გარდუვალად მოსდევს აღდგომა და ამაღლება.

ქართული მოდგმაც აღდგება ამ ოთხდღიანი ნათლისღების შემდეგ, ხოლო მეორედ მოსვლისას კვლავ დაიბრუნებს უნივერსალური სულიერი ლიდერისა და კაცობრიობის მსაჯულის პოზიციას, როგორიც გააჩნდა მას წარსულში. ყოველივე ამას ქართულ მოდგმას დაუბრუნებს ის, ვინც აღადგინა და განადიდა ლაზარე. ამიტომაც არის ქართული მოდგმა ლაზარესთან შედარებული. თანაც ის როდია ნათქვამი, რომ ქართული მოდგმა მეორედ მოსვლამდე დამდაბლებული, დაწუნებული და მკვდარი იქნება, არამედ ის, რომ იგი ოთხდღიანი (ოთხათასწლიანი) სიკვდილისა და დაფლვის პერიოდის შემდეგ აღდგება ლაზარეს მსგავსად. გაცილებით ადრე ქრისტეს მეორედ მოსვლამდე იგი სწამებს ქრისტესთვის, მისი ისტორია იქნება ქრისტესთვის არნახული მოწამეობა, ხოლო მეორედ მოსვლისას იგი ამხელს ცოდვილ კაცობრიობას.

აღსანიშნავია, რომ პროტოქართული (იაფეტური) მოდგმა ჯერ კიდევ ანტიური მითოლოგიური წარმოდგენების მიხედვით აღიარებულია მიღმა სამყაროში გარდასული კაცობრიობის მსაჯულად. ამას ნათელყოფენ მითები იაპეტოსის, რადამანთისისა და მინოსის შესახებ. იაფეტიდი პირველმეფე მინოსი (მინოსი „აზრის მატარებელს“ ნიშნავს), რომელსაც კოლხი აეტის დაი ჰყავდა ცოლად, ჰომეროსის „ოდისეაში“ ფიგურირებს, როგორც ჰადესში მკვდართა მსაჯული, რაც შემდეგ შუასაუკუნეობრივ ტრადიციაშიც გადავიდა (იხ. დანტეს „ჯოჯოხეთი“), ხოლო მინოსის ძმა, რადამანთისი ელისეს ნეტართა ველის მსაჯულია კრონოსთან და იაპეტოსთან ერთად (რადამანთისი არის აგრეთვე სისხის აღების წესის დამკანონებელი). თანამედროვე მეცნიერებაში გარკვეულია, რომ მინოსელნი ეკუთვნოდნენ ხმელთაშუაზღვის მოდგმას, ისევე როგორც პროტოქართველები. მათ შეჰქმნეს უძველესი ცივილიზაცია, რომელმაც უდიდესი გავლენა მოახდინა მიკენზე და ძველ საბერძნეთზე (აღსანიშნავია რომ „ენციკლოპედია ბრიტანიკა“ დღევანდელ ქართველებსაც ხმელთაშუაზღვის მოდგმას აკუთვნებს). ასე რომ, იოანე-ზოსიმეს კონცეფცია ქართული მოდგმის, როგორც კაცობრიობის მამხილებლის, მსაჯულის შესახებ ჯერ კიდევ პრეისტორიული ხანიდან იღებს სათავეს.

ახლა ისევ პირველთქმულს მივუბრუნდეთ. რა იგულისხმება ქართული მოდგმისა და ენის სიკვდილში, დამდაბლება-დაწუნებაში? რამდენადაც იაფეტური წინარეენა ქურუმთა, ანუ მოგვთა ენა იყო, რომლითაც ისინი სულიერ არსებებს და ტოტემებს უკავშირდებოდნენ, მას იმთავითვე საკრალური, მისტერიალური ხასიათი და დანიშნულება ჰქონდა, ხოლო იაფეტიდები, პროტო-ქართველები (იგივე პროტოევროპელები და პროტოარიელები) წარმოადგენდნენ რელიგიურ ელიტას კაცობრიობისას, სულიერი ცხოვრების ლიდერებს, უნივერსალურ კულტურტრეგერებს, რაც იოანე-ზოსიმესეული გაგებით უნდა ყოფილიყო ნამდვილი სიცოცხლე ამ მოდგმისა და მისი საკრალური ენისა, რაც გრძელდება უხსოვარი დროიდან ძვ. წ. III ათასწლეულის, ანუ კალი იუგას დასაწყისამდე. III ათასწლეულიდან კი იწყება ამ მოდგმისა და მისი საკრალური ენის პროფანირების, აღრევის, დამდაბლება-დაწუნების პერიოდი, რაც გამოიწვია კაცობრიობის მატერიაში ჩაძირვამ, ინდოევროპელთა მოძალებამ, ისტორიულმა ბედუკუღმართობამ. ამავე პერიოდში პროტო-ქართული მოდგმა იწყებს რიცხობრივად შემცირებას, რასაც სიმბოლურად განასახიერებს ნიობეს შვილების დახოცვა (ნიობე იაფეტური მოდგმის დედაა). იწყება იაფეტური მისტერიების დეკადანსი. რის გამოც ეს მისტერიები ალაგ-ალაგ არაკანონზომიერიც ხდება, ხოლო ერთიანი ფუძე-ენა განიცდის დიფერენცირებას ენებად და ენაკავებად, რაც გაგრძელებაა ბაბილონის გოდლის დაცემის შემდგომი ენათა აღრევის პროცესისა.

იოანე-ზოსიმეს გაგებით „ყოველი საიდუმლო“ ქართულ მოდგმაში და მის ენაში „დამარხულ არს“ ჯერ კიდევ იმ პრეისტორიული ხანიდან, როდესაც ქართული ენა იყო მოგვთა ენა, პირველადი მისტერიების ენა ღმერთებთან ურთიერთობისათვის შექმნილი. ამიტომაც არის შემონახული მისტერიების „ყოველი საიდუმლო“ ქართულ ენაში, ქართულ კულტურაში. ამიტომ ქართულ ენა ლაზარეა ყველა ენებს შორის, იგი პირველადი ენაა, მთავარი ენაა, ისევე როგორც ლაზარე-იოანე იყო მთავარი მოციქული იესო ქრისტესი, მოწაფე „რომელი უყვარდა იესოს“ და რომელიც იყო მისი უახლოესი სულიერი მეგობარი, იგი იყო ამავე დროს ძეობილი ღვთისმშობლისა, ისევე როგორც საქართველო ღვთისმშობლის წილხვდომილი.

როდესაც ქვეყნად მოვიდა იესო ქრისტე, დადგა ქრისტიანული ერა. აღორძინების სტიმული მიეცათ რასებს, ერებს, ადამიანებს. ყოველივე დამდაბლებულისა და დაწუნებულის აღდგომისა და ამაღლების საწინდარი გახდა ქრისტეს იმპულსი. იოანე ნათლისმცემლის სიტყვისამებრ: „ყოველი ხევნები ამოივსოს და ყოველნი მთანი და ბორცუნი დამდაბლდნენ“ (ლუკა IV. 5). ყველაზე მეტად დამდაბლებულ და დაწუნებულ ქართულ მოდგმას, ქართულ ენას მიეცა სტიმული აღდგომისა ლაზარეს მსგავსად. ისევე როგორც ჯვართან მდგარ ლაზარე-იოანეს ჯვარცმულმა მაცხოვარმა ანიშნა ღვთისმშობელზე და უთხრა: „აჰა, დედაი შენი“, ხოლო ღვთისმშობელს უთხრა: „აჰა ძე შენი“ (იოანე 19. 26-27), ასევე გახდა საქართველო, იბერია, ღვთისმშობლის წილხვდომილი აღდგომიდან მეერგასისე დღეს, მარტვილიას. ასე რომ, ლაზარე-იოანე და საქართველო თითქმის ერთდროულად იშვილა ღვთისმშობელმა მაცხოვრის ნებისამებრ. აი კიდევ რატომ ჰქვია ქართულ ენას ლაზარე სახარებასა შინა!

„და ენაი ესე შემკული და კურთხეული სახელითა უფლისაითა“ კურთხეულია ჯერ კიდევ ბიბლიაში, დაბადების წიგნში, სადაც შექებულია სემისა და იაფეტის კეთილშობილება, მშობლის პატივისცემა, რომელთაც დაფარეს თავიანთი ნასმურევი მამის, ნოეს სირცხვილი, რისთვისაც შეჩვენებულია ქამის მოდგმა, ქანაანი (დაბად. 9. 32, 33). იაფეტის ძენი მოსოხი, თუბალი, იოავანი მოხსენიებულნი არიან მომავლის კურთხეულ ხალხთა შორის (ესაია, 66. 19). ხოლო სახელი „იოანე“, მოდის „იოავანიდან“, იაფეტური მოდგმის თავკაციდან.

რომელი მოდგმის ხალხები უნდა ჩაითვალონ წამყვანად ქრისტიანობის განვითარებაში? იოანე-ზოსიმეს კონცეფციით, ეს ხალხებია ქართველური და ინდოევროპული (ბერძნული) მოდგმის ხალხები, ვინაიდან სემიტურმა ხალხებმა პირველ საუკუნეშივე შეასრულეს თავიანთი როლი ქრისტიანობის აღმოცენებისა და დაფუძნებაში, მაგრამ შემდგომ საუკუნეებში მათი მისსია აღარ გაგრძელებულა ამ მიმართულებით. ქართველური მოდგმის ხალხებმა კი იტვირთეს ძირითადი როლი როგორც ეგზოტერული, ასევე ეზოტერული ქრისტიანობის, როგორც თეოლოგიის, ისე თეოსოფიის განვითარებაში. აღმოსავლეთის ეკლესიის უდიდესი ბურჯები წმ. გიორგი კაპადოკიელი, წმ. ნიკოლოზ მირონ-ლუკიელი (ლიკიელი). კაპადოკიელი მამები: ბასილი დიდი, გრიგოლ ნაზიანზელი, გრიგოლ ნოსელი და მრავალნი სხვანი იაფეტური, ქართველური მოდგმისანი იყვნენ. ხსენებული მამების ბერძნულენოვნება კიდევ უფრო ნათლად მეტყველებს ქართული ენის „დამდაბლება-დაწუნებაზე“ იმ ეპოქაში. ქრისტიანული თეოლოგიისა და თეოსოფიის უდიდესი ბურჯი იყო პეტრე იბერი, არეოპაგიტული ტრაქტატების ავტორი. ეს ტრაქტატები საფუძვლად დაედო როგორც აღმოსავლეთის, ისევე დასავლეთის ეკლესიების ღვთისმეტყველებას, მისტიკას, აგრეთვე ეზოტერულ ქრისტიანობას. აღსანიშნავია აგრეთვე, რომ მისიონერული მოღვაწეობაც კაპადოკიელ და ქართველ ქრისტიანებს უფრო ახასიათებთ, ვიდრე ბერძნებს.

ეზოტერული ქრისტიანობის უმთავრესი მიმდინარეობაა გრაალის ქრისტიანობა, რომელიც აღმოცენდა კელტიბერული მოდგმის ხალხებში, პირინეებში, ლანგდოკსა და პროვანსში, ხოლო აქედან გავრცელდა მთელს ევროპაში.გრაალის ძიება იგივე ოქროს საწმისის ძიებაა, რომელსაც „კლასიკურ გრაალსაც “ უწოდებენ მეცნიერებაში, როგორც ზემოთ აღვნიშნე. ოქროს საწმისი ანტიურ მისტერიათა კულტურის სიმბოლოა, გრაალი კი ქრისტიანული მისტერიებისა. ოქროს საწმისის კულტურა ქართველურმა, კოლხურმა ტომებმა შექმნეს, ხოლო გრაალის კულტურა მათმა მონათესავე დასავლეთის კელტიბერიულმა ტომებმა. შუასაუკუნეებში გრაალი დასავლეთ ევროპიდან საქართველოში იქნა ფარულად გადმოტანილი, რაც აღნიშნულია მეფე-ხუცეს იოანეს შესახებ ლეგენდაში, რომელსაც ჯვროსნული ქრონიკები დავით აღმაშენებელთან აიგივებენ. ქართულ, კერძოდ ფშავ-ხევსურულ ფოლკლორში აირეკლა გრაალის ინიციაციის მოტივები, წმ. გიორგის და მისი ძმადნაფიცი ღვთისშვილების მიერ ქაჯავეთიდან სამძივარის წამოყვანისა და თასის წამოღების მოტივში, რაც საფუძვლად დაედო რუსთაველის ვეფხისტყაოსანს, გრაალის პოემების მონათესავე ქართულ პოემას. გელათი გრაალისადმი მიძღვნილი ტაძარია, რომლის ფრესკული მოტივები ასახავენ გრაალის მისტერიებს. ყოველივე ეს სიმბოლურად აირეკლა აგრეთვე ბაგრატიონთა სამეფო გერბზე, რომელზედაც გამოსახულია დავითის ქნარი და შურდული (იესიან-დავითიანობის სიმბოლო), წმ. გიორგი, ქრისტეს საუფლო კვართი (შიდა სამოსი) და წმ. გრაალის სფერული ბარძიმი (ეზოტერული ქრისტიანობის სიმბოლოები).

როგორც აღინიშნა, იოანე-ზოსიმე წმ. ნინოს, ქართული ქრისტიანობის სიმბოლოს, ლაზარეს დას, მარიამს ადარებს, ვინაიდან მარიამის გზაა ქრისტიანობის სულიერ-ჭვრეტითი ხაზის განვითარება, თეოსოფია და ეზოტერიზმი. ასევეა შადარებული ნინო მარიამთან „მოქცევაი ქართლისაი“-ში, სადაც ზაბილონ ეუბნება მას: „ხოლო შენ მარიამ მაგდალინელისა შური აღიღე ქრისტეს სიყვარულისათვის და დათა მათ ლაზარესთა“ (ქართლის ცხოვრება, 1955. ტ.I . გვ. 76).

გარდა ამისა, ნინოსთვის ანგელოსის მიერ გადაცემულ წიგში ერთ-ერთი მუხლი ზ. ასეთია: „რამეთუ ფრიად უყუარდა მარიამ უფალსა, რამეთუ მარად ისმენდა სიტყვასა მისსა ჭეშმარიტსა“ (გვ. 87). ასე რომ, წმ. ნინოს შედარება მარიამთან ზოგადი ტრადიცია ყოფილა ქართულ ეკლესიაში და მწერლობაში, ამის გამო „ქებაის“ „ახალ ნინოში“ რომელიღაც სხვა ნინოს ძიება გზააბნევაა. ბერძნული ქრისტიანობის მისსია კი, რომლის სიმბოლოც არის ჰელენე დედოფალი, ძეგლში მართასთან არის შედარებული, ვინაიდან ბერძნულმა მოდგმამ შექმნა სახელმწიფოებრივი ქრისტიანობა, სოციალური ქრისტიანობა და ეგზოტერული ღვთისმეტყველება. შემთხვევითი როდია აგრეთვე, რომ ქართული მოდგმა მოაქცია სწორედ იაფეტურ-მოსხურ-ზანური კაპადოკიიდან გამოსულმა ქალწულმა წმ. ნინომ, ხოლო წმ. გიორგი კაპადოკიელი უმთავრესი წმინდანია საქართველოს ეკლესიისა, იგი არის აგრეთვე ეროვნული ღვთაება ქართველი ხალხისა, ქრისტესა და სამების ატრიბუტების მატარებელი.

ქრისტიანობის ქველი მისსია იმაშიც გამოვლინდა, რომ მან შეარიგა სამკვდრო-სასიცოცხლოდ დაპირისპირებული ქართველური და ინდოევროპული მოდგმის ხალხები, დაამყარა მათ შორის ჰარმონია და აწ ისინი გვევლინებიან როგორც ორნი დანი, წმ. ნინო და ჰელენე დედოფალი, ერთი იდეალისა და ერთი მიზნის მსახურნი მთელი კაცობრიობის საკეთილდღეოდ. ასე სწამს იოანე-ზოსიმეს.ქართული მოდგმის, ქართული ენის კურთხეულობისა და ღვთისმშობლის წილხვდომილობის იდეა მარტოდენ ქართული მესსიანიზმის შედეგი არ გახლავთ, როგორც ზოგიერთ მკვლევარს მიაჩნია. ამ იდეას იზიარებდნენ ბერძნული და რუსული ეკლესიებიც, როგორც ამაში ქვემოთ დავრწმუნდით. მაგალითად, ბასილი ფილოსოფოსის „ილირიონ ქართველის ცხოვრებაში“ ვხვდებით ასეთ ადგილს: როდესაც წმ. ილარიონ ქართველი და მისი თანმხლებნი ულუმბოს მონასტრის მამასახლისმა (იკონომოსმა) გააძევა ეკვდერიდან ვითარცა არაბერძენნი, მან მასვე ღამეს იხილა ჩვენებით ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი, რომელმაც უთხრა: „რაისთვის საწყალობელო, დიდი იგი მოღუაწე ილარიონ და მისთანანი უპატიოდ განასხენ… ჰგონებ ვითარმედ ელინთა ენაი მარტოდ შეწყნარებულ არს, ვითარ არა უწყი ვითარმედ ყოველთაგან ნათესავთა, რომელიცა არს მოშიში უფლისა და მოქმედი მცნებათა მისითა, სათნო მისა არს იგი, არა ჰხედავ, რაოდენნი ნათესავისაგან მათისა სათნო ეუყუნეს ღმერთსა, ვითარ საწყალობელო უცხო ჰყავ თავი შენი, ლოცვისაგან მეგობრისა ჩემისა და კურთხევისაგან მისისა, რამეთუ რომელი ამათ არ შეიწყნარებს, იგი მტერი არს ჩემი“. ვგონებ ნათელია, რომ ამ სტრიქონების ავტორს, ეროვნებით ბერძენს, სწამდა ივერიის წილხვდომილობა. უფრო ადრინდელი ძეგლი კვიპროსის მთავარეპისკოპოსის არკადის მიერ აღწერილი „ცხოვრებაი სვიმეონ მესვეტისა“ მოგვითხრობს, რომ სვიმეონ მესვეტემ „განკვირვებასა შინა იხილა ერი დიდძალი ფრიად მამათა და დედათა და ყრმათაი და აქუნდა ხელთა მათთა ჯვრები და მოვიდოდეს იგინი აღმოსავლეთით მისსა და სული წმიდაი ჰფარვიდა მათ“, შემდეგ სულიწმიდამ უჩვენა მას, რომ „ესე არს ნათესავი ქართველთაი“. მეორე დღეს მართლაც მოვიდნენ მასთან ქართველები ჯვრებით ხელში (კ. კეკელიძე, ქართული ჰაგიოგრაფიული ძეგლები, კიმენი, I ტფილისი, 1918, გვ. 260). უთუოდ ამ ხილვამ განაპირობა ის, რომ სვიმეონ მესვეტე დაუმეგობრდა ქართველებს, ხოლო შემდგომში საქართველოში წარმოგზავნა ათსამმეტი „ასურელი“ მამა ქრისტიანობის საქადაგებლად და განსამტკიცებლად. ამრიგად, ამ ძეგლში სულიწმიდა გვევლინება საქართველოს მფარველად, სულიწმიდის მიწიერი გამოცხადება კი ღვთისმშობელია, როგორც დავინახეთ. ასე რომ, საქართველოს წილხვდომილობის იდეის გამოძახილს ჯერ კიდევ სვიმეონ მესვეტის „ცხოვრებაში“ ვხვდებით (ძეგლი მეშვიდე საუკუნეს ეკუთვნის).

ახლა ვნახოთ, როგორი ტრადიცია ჰქონდა ამასთან დაკავშირებით რუსულ ეკლესიას. ცნობილია ქართველი და რუსი ბერების მეგობრობა და ურთიერთთანამშრომლობა ათონის ივერთა მონასტერში, რომელთაგან მრავალნი ქართველობდნენ და ათონის მონასტრებში რჩებოდნენ სამოღვაწეოდ, როგორც მაგალითად იოანე რუსყოფილი (იხ. კირიონ კათალიკოსის „ივერიის კულტურული როლი რუსეთის ისტორიაში“. რუს. ენაზე, ტფილისი, 1910 წ.).

ცნობილი ძველსლავიანური დაუჯდომელი (აკათისტი) ივერიის ღვთისმშობლისა, პორტაიტისასი, რომლის ბოლო რედაქცია XVII საუკუნეს ეკუთვნის, მოგვითხრობს ივერიის წილხვდომილობაზე, ათონის ივერთა მონასტრის დიდებაზე, წმ. ექვთიმეს ოქროპირობაზე, წმ. თორნიკეს უძლეველობაზე, წმ. გაბრიელ ხატის მიმრქმელზე და აგრეთვე ივერთა მოდგმის მომავალ დიდებაზე, ისევე როგორც იოანე-ზოსიმეს „ქებაი“. დაუჯდომელის პირველსავე იკოსში ნათქვამია: „ანგელოსი წინაშემდგომელი გაეგზავნა ღვთისმშობელს, როდესაც მას წილად ხვდა სამოციქულო მოღვაწეობა ივერიის მიწაზე: „ნუ განეშორები იერუსალიმს, შენი წილხვდომილი ქვეყანა განბრწყინდება უკანასკნელ დღეებში (ე. ი. მეორედ მოსვლის წინ), შენ კი უნდა იღვაწო სხვა ქვეყნებში, სადაც წარგგზავნის უფალი“. შემდეგ დაუჯდომელი მოგვითხრობს: „იმეია პრომიშლენიე ო ჟრებიი სვოემ, ლიუდიახ ივერსკიე ზემლი, უსტროილა ესი ვ მესტე, პრისტანიშჩე იშჩუშჩიმ სპასენიე, ხოტია დაროვატი ეი ვ შჩიტ ი ოგრაჟდენიე იკონუ სვოიუ… პროპოვედნიკა ტვორია გავრიილა ვოლი სვოეა, რეკლა ესი კ ნემუ ვლადიჩიცე: ნე პრიიდოხ ხრანიმა ბიტი ოტ ვას, ნო და ბუდუ აზ ხრანიტელნიცა ვაშა ნე ტოკმო ვ ნასტოიაშჩემ, ნო ი ვ ბუდუშჩემ ვეცე, სე დაიუ ვამ ზნამენიე: დონდეჟე ზრიტე ვ მონასტირე იკონუ მოუ, ნე ოსკუდეეტ ვამ ბლაგოდატ სინა მოეგო ი მილოსტ და ვოპიუტ ესი ალილულია“. იკოსი 3 კონდაკი ამავე ტრადიციიდან გამომდინარე ეხმაურება აგრეთვე იოანე-ზოსიმეს XVIII საუკუნის რუსი წმინდანი სერაფიმ საროველი, რომლის თქმითაც, მრავალი ერი აღიხოცება პირისაგან მიწისა, მაგრამ ივერია, ვითარცა ღვთისმშობლის წილხვდომილი, იარსებებს ქვეყნის დასასრულამდე, ივერიის წილხვდომილობის იდეა გვხვდება აგრეთვე დავით გარეჯელის ძველ სლავურ დაუჯდომელში.

პატრიარქმა ნიკონმა (XVII)ივერიის ღვთისმშობლის ხატის პირი დიდი პატივით გადმოასვენებინა რუსეთში. შეუქმნა მას სპეციალური ტაძარი („ნოვაია ივერსკაია ობიტელ“), ხოლო ამჟამად იგი დასვენებულია მოსკოვში სოკოლნიკის აღდგომის ტაძარში და აქვს სპეციალური სადღესასწაულო დღე (12 თებერვალი). ამის გამო ივერიის ღვთისმშობლის ხატი ერთ-ერთი უმთავრესი სიწმინდეა რუსული ეკლესიისა, იგი უდიდეს როლს ასრულებდა ოფიციალურ კულტშიც, რაც იქიდანაც ჩანს, რომ ოფიციალური საკულტო ცენტრის, მოსკოვის კრემლის ერთ-ერთ უმთავრეს კარიბჭეს მის პატივსაცემად ივერიის კარიბჭე ეწოდება (ივერსკიე ვრატა).

ახლა ვნახოთ, რას ნიშნავს „ოთხმოცდაათოთხმეტი წელი ქრისტეს მოსვლითგან ვიდრე დღესამომდე“, რომელიც სასწაულად აქვს ქართულ ენას „უმეტეს სხვათა ენათა“. იყო ცდები „ოთხმოცდაათოთხმეტის“ გადამწერის შეცდომად გამოცხადებისა, მისი 104-შთ შეცვლისა, რაც გამოწვეული იყო იმით, რომ რატომღაც მინცდამაინც მიაჩნდათ, რომ ამ რიცხვის ხსენება ნიშნავს ქართული კალენდრის მეტობას სხვა კალენდრებზე. ამ გზააბნევას კი იწვევდა სიტყვა „უმეტესის“ არასწორი, მხოლოდ თანამედროვე მნიშვნელობით გაგება. ძეგლში ნათლად წერია, რომ „ოთხმოცდათოთხმეტი“ სხვა ერების კალენდრებზე მეტნაკლებობას კი არ გულისხმობს, არამედ გარკვეულ თარიღს ქრისტეს მოსვლის შემდგომ. რაც შეეხება გამოთქმას „უმეტეს“ ძველ ქართულში მხოლოდ მომატებულობას, დამატებულობას როდი ნიშნავს, არამედ უპირატესობასაც (იხ. ი. აბულაძე, ძვ. ქართული ენის ლექსიკონი). ასე რომ, „უმეტეს სხვათა ენათა“ ნიშნავს სიტყვასიტყვით: „სხვა ენებზე უპირატესობით“. ახლა განვიხილოთ წინადადება მთლიანობაში: „და ესე ენაი, შემკული და კურთხეული სახელითა უფლისაითა, მდაბალი და დაწუნებული, მოელის დღესა მას მეორედ მოსლვისა უფლისასა და საწაულად ესე აქუს: ოთხმოცდაათოთხმეტი წელი ქრისტეს მოსლვითგან ვიდრე დღესამომდე“. ე. ი. ავტორს სურს გვამცნოს: ქართული ენის უპირატესობა სხვა ენებთან ის არის, რომ მას დღემდე სასწაულად აქვს ქრისტიანული წელთაღრიცხვის თარიღი 94 წელი. რა წელია ეს? ეს არის იოანეს აპოკალიპსისის შექმნის თარიღი, რომელიც დღევანდელი მეცნიერების მიხედვით 94-95 წლებში დაიწერა და შესაძლოა იოანეს სახარებისაც, რომელიც აგრეთვე 90-100 წლებს შორის უნდა იყოს შექმნილი. შესაძლოა იოანე-ზოსიმეს დროს არსებობდა უფრო ზუსტი ცოდნა ამ თარიღის შესახებ. ამიტომაც არის ეს თარიღი უაღრესად მნიშვნელოვანი ლაზარე-იოანესათვისაც და მაშასადამე ქართული ენისთვისაც, რამეთუ ამ წელს აღსრულდა ის, რაც იწინასწარმეტყველა იესო ქრისტემ ლაზარეს დაძინებისას: „სნეულებაი ესე არა არს სასიკვდინე, არამედ დიდებისათვის ღმრთისა, რაითა იდიდოს ძე ღმრთისაი მისგან“ (იოანე 11. 4). ძე ღმრთისაი იდიდა იოანეს სახარებაში და აპოკალიპსისში ლაზარე-იოანეს მიერ, ამიტომ არის ეს წელი სასწაული მისთვისაც და ქართული ერისთვისაც. ამაშია ლაზარეს უპირატესობა სხვა მოციქულებთან და ქართული ენის უპირატესობა სხვა ენებთან შედარებით, ვინაიდან იოანეს სახარებასა და აპოკალიპსისში გახსნილია ლაზარე-იოანეს მისსია, რომელიც იოანე-ზოსიმეს თვალსაზრისით უღრმესად არის დაკავშირებული ქართული მოდგმის, ქართული ენის მისსიასთან, გარდა ამისა თავად „ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი“ სხვა არაფერია თუ არა და ეგზეგეზა იოანეს სახარებისა და აპოკალიპსისისა.

ამის გამო ბუნებრივია, რომ ავტორი ესოდენ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ამ თარიღს. იოანეს სახარებამ და აპოკალიპსისმა იგავურად გამოაცხადა, ხოლო იოანე იოანე-ზოსიმემ განმარტა, რომ ქართული მოდგმა, ქართული ენა შემკულია და კურთხეული სახელითა უფლისაითა, ლაზარე ერთა და ენათა შორის, ოთხი დღის (4 ათასი წლის) მკვდარი, დამდაბლებული და დაწუნებული, რომელმაც უნდა აღასრულოს ქრისტესათვის არნახული მოწამეობა, მომავალში აღდგება, დაიბრუნებს უნივერსალურ პოზიციას კაცობრიობის სულიერი მოძღვრისას, ხოლო ქრისტეს მეორედ მოსვლისას გახდება მამხილებელი (მსაჯული) ცოდვილი კაცობრიობისა, რითაც აღასრულებს ქრისტე-მიქაელის და სულიწმიდა-გაბრიელის მისსიას, რასაც სიმბოლურად ასახავს დავითის VI ს. სტელლებზე გამოსახული მიქაელისა და გაბრიელის მიერ ქართული ანბანის ამაღლება-განდიდება.

ზვიად გამსახურდია – გელათის აკადემიის სულიერი იდეალები

ძვირფასაო მეგობრებო! ჩვენი წინაპრები თვით უკიდურესი პოლიტიკური ვნებათაღელვის დროსაც არ ივიწყებდნენ მეცნიერებას, პოეზიას, შემეცნებას. თვით ომის დროსაც კი ისინი ზრუნავდნენ სულიერი კულტურის განვითარებაზე. ასეთი იყო საქართველოს ისტორია. ჩვენ რომ დღეს თავი იმით გავიმართლოთ, პოლიტიკურ ბრძოლაში ვართ ჩაბმულნი და მეცნიერებისა და კულტურისათვის არა გვცალიაო, ამით ჩვენს ისტორიულ ტრადიციებს ვუღალატებთ, ჭეშმარიტად.

ყოველივე ეს მსურს დავასაბუთო იმ პიროვნების მაგალითით, რომელსაც მინდა მივუძღვნა დღევანდელი ლექცია, რომლის სახელმწიფოებრივი, ეროვნული ღვაწლი საქართველოში განუზომელია და რაც უმთავრესია, რომელიც იყო მაგალითი ყოველივე ამისა: რომლის სატახტო ქალაქი იყო ქუთაისი და რომლის მიერ არის დაარსებული უდიდესი სულიერი ცენტრი – გელათი. ეს პიროვნება უნდა იყოს მაგალითი ჩვენთვის დღესაც იმით, რომ საქართველოს მტერთან ომს, საქართველოს სახელმწიფოებრივ აღმშენებლობას ათავსებდა უდიდეს რელიგიურ, ფილოსოფიურ, მეცნიერულ მოღვეწეობასთან და ეს ჭეშმარიტად განსაცვიფრებელია. სხვა ასეთი მაგალითი ჩვენს ისტორიაში არ მოგვეპოვება, რომ მეფე, მხედართმთავარი ამავე დროს ყოფილიყო ესოდენ დიდი მეცნიერი, ესოდენ დიდი სწავლული, პოეტი და სულიერი კულტურის შემქმნელი.

და ჩვენი იდეალი დღესაც ამგვარი საქმიანობა, ამგვარი მოღვაწეობა უნდა იყოს. ჩვენი დიდი მეფეებიც ხომ ამ ტრადიციას მისდევდნენ არა მხოლოდ იმ დროს, როდესაც საქართველო ბედნიერი და თავისუფალი, ძლიერი სახელმწიფო იყო, არამედ თვით მისი ისტორიის შავბნელ ხანაშიც კი. მაგალითად, მეფე-პოეტი ვახტანგ VI, რომელიც იყო მეცნიერი, „ვეფხისტყაოსნის“ კომენტარების ავტორი, მისი გამომცემელი. ე. ი. თვით უკიდურესი ისტორიული ძნელბედობის დროსაც კი არ ცივდებოდა მეცნიერული და სულიერი კულტურის კერა საქართველოში და დღეს, როდესაც საქართველო მოიცვა ეროვნულ-განმათავისუფლებელმა მოძრაობამ, პოლიტიკურმა მოძრაობამ, არც დღეს უნდა დავივიწყოთ ეს, მეგობრებო. თუ დავით აღმაშენებელი, ომის დროს ცხენზე მჯდომი თან დაატარებდა გრიგოლ ნაზიანზელის, გრიგოლ ნოსელის წიგნებს, ფილოსოფოსთა ნაშრომებს და საფარში მჯდომი, შეჭურვილი, მტრისთვის მოდარაჯე კითხულობდა და ამუშავებდა ამ წიგნებს, ცალ ხელში მშვილდ-ისარი ეჭირა, მეორეში – კალამი.

იყო ერთი შეთხვევა ასეთ დროს, როდესაც მტერი კინაღამ საფარში შეეჭრა და მეფემ იქვე განგმირა ერთ-ერთი მათგანი. ასეთი სიტუაციაა დაახლოებით დღეს. ჩვენ გვიხდება ომი მრავალ ფრონტზე, გვიხდება ომი საქართველოს თავისუფლებისათვის, მისი სახელმწიფოებრივი აღორძინებისათვის და ამავე დროს ჩვენ არ უნდა დავივიწყოთ რელიგია, კულტურა, ფილოსოფია, მეცნიერება. მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში გავიმარჯვებთ და შევინარჩუნებთ ერის სახეს, ერის იმგვარ სახეს, რომელიც მას ჰქონდა ისტორიულად, რომელიც ჰქონდა პრეისტორიულ ხანიდან მოყოლებული. თქვენ მოგეხსენებათ, რომ კოლხეთი იყო უძველესი კულტურის კერა, უძველესი სიბრძნის კერა. ელინური კულტურა, შეიძლება ითქვას, ზედნაშენია კოლხური კულტურისა, ელინური კულტურა აღმოცენდა კოლხური კულტურიდან. ეს შესანიშნავად ჩანს არგონავტების მითში.

რა არის ოქროს საწმისი? ოქროს საწმისი არის სიმბოლო ძველი სიბრძნისა, მისტერიალური სიბრძნისა, რომელიც იმჟამად შემონახული იყო მხოლოდ კოლხეთში. ოქრო სიმბოლოა უმაღლესი სულიერებისა, უმაღლესი სიწმინდისა, ხოლო ვერძი სიმბოლოა აგრეთვე უზენაესი სიწმინდისა, აზრის სიწმინდისა, აზროვნების კულტურისა და ოქროს საწმისი არის იმ ქვეყანაში, რომელიც ფლობს ამ სიბრძნეს. იგი ჰკიდია მუხაზე და ეს მუხა არის უძველესი კულტის გამოხატულება, რომელიც დაიწყო კოლხეთიდან და შემდეგ გავრცელდა მთელს მსოფლიოში და მათ შორის საბერძნეთშიც. მუხის კულტი, მოგეხსენებათ, ევროპაშიც გვხვდება, შემდეგ საბერძნეთშიც, მაგრამ ის უძველესი კოლხური მუხა, რომელზედაც იყო დაკიდებული ოქროს საწმისი და რომლის მოსაპოვებლად საბერძნეთის უდიდეს გმირს იაზონს უნდა გაევლო მრავალი ეტაპი თვითგანვითარებისა, განწმენდისა, რათა შემდგომ ზიარებოდა ამ სიბრძნეს. აი, სიმბოლურად ეს არის მოთხრობილი ამ მითში. და უძველესი დროის ბრძენნი, ბრძენკაცნი თავის სარქმელს სიმბოლურად გამოხატავდნენ.

სინი პირდაპირ არასოდეს გვთავაზობდნენ ამ სიბრძნეს, ისინი ამას გვაძლევდნენ სიმბოლურად. აი, რისი სიმბოლოებია ეს დიდი მუხა, ეს ოქროს საწმისი და ის გამოცდები, რომელიც გაიარა საბერძნეთის უდიდესმა გმირმა იაზონმა, რათა ზიარებოდა ოქროს საწმისს. რა დახვდა მას კოლხეთში? მას კოლხეთში დახვდა სამყარო ანტიური სიბრძნისა, უძველესი პრეისტორიული სიბრძნისა, შეიძლება ვთქვათ, კაცობრიობის ყველაზე უფრო ძველი სიბრძნისა.

იმჟამად საბერძნეთში ეს ყოველივე დაკარგული იყო. საბერძნეთი იმჟამად გაცილებით უფრო დაბალ საფეხურზე იდგა, კულტურისა და განვითარების გაცილებით უფრო დაბალ საფეხურზე, ვიდრე კოლხეთი. მაგრამ ის ფაქტი, რომ იაზონი შეიყვანეს კოლხურ მისტერიაში, მას ჩაუტარეს გარკვეული გამოცდები იქ, მას დახვდნენ მებრძოლნი, მას დახვდა დრაკონი, მას დახვდა ცეცხლისმფრქვეველი ხარები – ყოველივე ეს მოწმობს იმაზე, რომ კოლხებმა, უძველესმა კოლხებმა აღზარდეს საბერძნეთი, აღზარდეს ელინური კულტურა და არა მარტო კოლხებმა, არამედ ქართველური მოდგმის სხვა ხალხებმა, ვინაიდან ქართველური მოდგმა იმ უძველეს ხანაში ლოკალიზებული იყო არა მხოლოდ კავკასიაში, არამედ გადაჭიმული იყო პირინეებიდან ინდოეთამდე და უძველესი ქართველური მოდგმა, ეს უძველესი იბერიული მოდგმა წარმოდგენილია სხვადასხვა კულტურების სახით, სხვადასხვა ხალხების სახით, რომლებიც არიან ამ ერთი ძირითადი იბერიული რასსის განშტოება.

ეს იყო პირინეების ისტორიული სამყარო, ეს იყო ხმელთაშუა ზღვის სამყარო, მინოსის კულტურა, ეს იყო ტროას სამყარო, ეს იყო პელაზგების სამყარო, რომლებიც იყვნენ პირველადი მოსახლეობა დღევანდელი საბერძნეთისა, ელადისა და რომლებიც დახვდნენ იქ ელადაში მისულ ვედურ ბერძნებს და რომელთაც უფრო უმაღლესი კუოტურა ჰქონდათ, ვიდრე ბერძნებს და ყოველივე ეს გამოხატულია პრომეთეს მითში; პრომეთე არის სწორედ სიმბოლო იმ უძველესი სიბრძნისა, იმ უძველესი ქართველური ტომების – პელაზგების სიბრძნისა, რომელიც კოლხეთთან ერთად ქმნიდა ერთიან სამყაროს. ვერავინ იფიქრებს, რომ კოლხეთი და კავკასია იყო ერთადერთი კერა ამ კულტურებისა და, საერთოდ, ქართველური ტომებისა. ქართველური ტომები, ვიმეორებ, გაბნეულნი იყვნენ პირინეებიდან ხმელთაშუა ზღვის სამყაროში, ეგეოსურ სამყაროში, მცირე აზიაში, სადაც მოგვიანებით იყო კაპადოკიური და მესხური, ანუ მოსხური ტომები, რომლებიც იხსენიება ბიბლიაში.

კავკასიის უძველესი ბრძენნი, უძველესი მისტერიების ქურუმნი იყვნენ ალქიმიკოსები, რომლებიც ამ მისტერიული სიბძნიდან იყვნენ წამოსულნი და ამ მისტერიული სიბრძნის პრაქტიკა გამოიტანეს შუა საუკუნეებში. ალქიმია იყო არა მარტო ფიზიკური ოქროს მოპოვება, არამედ იყო სულიერი ოქროს მოპოვება, ეს იყო იგივე, რაც ოქროს საწმისის მოპოვება. ალქიმიას ჰქონდა იდეალი ოქროს ქვისა. ეს ფილოსოფიური ქვა იგივეა რაც ოქროს საწმისი, რომელსაც მიელტვოდნენ იმ წარმართულ ეპოქაში საბერძნეთის ბრძენნი და შუასაუკუნეთა ალქიმიკოსები, ჰერმეტული ალქიმიკოსები (ამას ერქვა ჰერმეტული გზა, ვინაიდან ჰერმესის სიბრძნიდან მომდინარეობდა).

კავკასიას უწოდებდნენ ფილოსოფოსთა მთას, სადაც, მათი სიმბოლური გამოთქმით, იყო ზეციური რწმენის მადანი, ანუ ოქროს საწმისი. ე. ი. შუა საუკუნეებში კავკასია ითვლებოდა ზეციური სიბრძნის ქვეყნად, ვინაიდან იქ იყო ზეციური რწმენის მადანი. მადანი, რა თქმა უნდა, სიმბოლურად ნიშნავდა ამ სიბრძნეს და ამ სიბრძნეში იგულისხმებოდა ძველი კოლხური მისტერიების სიბრძნე, ოქროს საწმისის სიბრძნე. და ტროაშიც იმიტომ ილაშქრეს ბერძნებმა, მეგობრებო, ტროა იგივეა, რაც კოლხური სამყარო, იქაც იმიტომ ილაშქრეს, ბერძნებმა, ის სიბრძნე წამოეღოთ, ის სიბრძნე აეთვისებინათ, რომელიც ბერძნებს არ ჰქონდათ და ეს სიბრძნე გამოხატულია სიმბოლურად პალადიუმის სახით, ანუ ათენას ქანდაკების სახით, რომელიც იყო მხოლოდ და მხოლოდ ტროაში და არ იყო საბერძნეთში. აი, ასე არის ანტიურ მითოსში, ანტიურ პოემებში საქართველო, ქართული სამყარო, ძველკოლხური სამყარო. თქვენ იცით, ოდისევსის მოგზაურობაში როგორ მოხვდება ოდისევსი კირკესთან, აეტესის დასთან და ლატინოსი, ანუ ლათინთა წინაპარი, რომაელთა წინაპარი არის კირკესა და ოდისევსის შვილი. სიმბოლურად მიუთითებს იმაზე, რომ ლათინებიც, რომაელებიც წარმოშობია ნახევრად ქართველური მოდგმისანი არიან, ვინაიდან კოლხი კირკე, მედეას მამიდა, აეტესის დაი არის მშობელი ლატინოსისა, ანუ ლათინთა წინაპრისა.

ასევე ჩავიდა ათენელი თეზეოსი კრეტაზე, მინოსის სამეფოში, სადაც მან დაამარცხა ურჩხული მინოტავრი. რომელიც იქ მკვიდრობდა ლაბირინთოსში. და იგი გამოვიდა ლაბირინთოსიდან იმ ძაფით, რომელიც მას არიადნემ მისცა. ეს მინოსი, როგორც ცნობილია, არის აეტესის სიძე, აეტესის დაი პასიფეა იყო ცოლი ამ მინოსისა – ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ეს დაახლოებით ერთი და იგივე პერიოდია და ერთი და იგივე მონათესავე ხალხებია. მინოსის კულტურა არის უძველესი, ძვ. წ. ა. III ათასწლეულის კულტურა და კოლხეთის კულტურაც არის ასეთივე ძველი კულტურა. და როდესაც განსაზღვრავენ, თითქოს ქუთაისი არის დაახლოებით სამიათასი წლისა (ზოგიერთი 2500 ასახელებს), ეს არის აშკარა ბავშვური შეცდომა. ქუთაისის ასაკის განსაზღვრა შეუძლებელია. ქუთაისი არის გაცილებით უფრო ძველი ქალაქი, გაცილებით უფრო ძველი ცენტრი და ჩვენი მოსაზრებებით ძვ. წ. ა. ათასწლეულობით განისაზღვრება მისი ასაკი, თუმც ზუსტად ვერ განვსაზღვრავთ ამ ასაკს. აქ უკვე ლაპარაკი არის არა 4000-5000 წელზე, არამედ გაცილებით უფრო მეტ ხანზე და პირველი სახელი ქუთაისისა, თქვენ კარგად იცით, ეს არის აია. აია არის მისტერიების კულტურის სიმბოლო, ეს ბგერები გამოხატავენ ძველ მისტერიებს. ძველ მისტერიებში იყო ბგერათა შეხამება და აი ეს შეხამება გამოხატავდა გარკვეულ სიბრძნეს, გარკვეულ ხასიათს მისტერიებისას და ამიტომ ერქვა აია. ეს იყო უძველესი კერა მისტერიებისა, ანუ სიბრძნის ცერტრებისა.

კოლხეთი, მისი დედაქალაქი და მისი წარმოშობა უნდა ვეძიოთ ჩვ. წ. ა. მრავალი ათასწლეულით ადრე, ხოლო ის ხანა, როდესაც შეიქმნა ოქროს საწმისის მითი, არის ხანა, შეიძლება ითქვას, უკვე გვიანდელი, ძალზე გვიანდელი, როდესაც კნინდება ის სიბრძნე, ის კულტურა აღარ იყო იმ უძველეს დონეზე, მაგრამ, რასაკვირველია, გაცილებით მაღლა იდგა მის თანამედროვე ბერძნულ კულტურაზე. ე. ი. უკვე მწუხრი იყო დამდგარი, უკვე დეკადანსის გზაზე იდგა ეს კოლხური მისტერიები და ეს ქალაქი აია, როდესაც მასში მოვიდა იაზონი. კვიტ-აია – ეს ორი ფუძე ერთმანეთს შეერწყა. ასე რომ, უძველესი კოლხური დედაქალაქი, როგორც ჩანს, იყო აქ.

მოგეხსენებათ, რომ მეცნიერებაში არის დიდი დავა იმის შესახებ, სად მდებარეობდა ფაზისი. ფაზისის ლოკალიზაცია შეუძლებელია დღესდღეობით იმიტომ, რომ ზღვამ იცვალა თავისი ადგილმდებარეობა. მაგრამ არქეოლოგიური გათხრები გვაძლევენ იმის საშუალებას, განვსაზღვროთ, რომ ეს იყო დაახლოებით ის ზონა, რომელიც იწყება ვანიდან. დაახლოებით ნოქალაქევის, ვანის და ქუთაისის მიდამოები. ეს არე იყო სწორედ ამ უძველესი კოლხური კულტურის ცენტრი და როგორც ჩანს ფაზისი იწყებოდა სწორედ იქიდან და არა იმ ზოლიდან, სადაც დღეს არის ზღვის ნაპირი. ეს გვიანდელი ფაზისი სხვა არის, მეგობრებო, და უძველესი, პრეისტორიული ფაზისი კიდევ სხვა. ზღვა იცვლიდა თავის ადგილმდებარეობას. I და II საუკუნეების ავტორები გვესაუბრებიან იმ ფაზისზე, რომელიც, რასაკვირველია, ფოთის მიდამოებში იყო. პალიასტომის ფსკერზეც აღმოჩენილია ძველი ნაქალაქარი, მაგრამ უძველესი ფაზისი იყო დაახლოებით რკინიგზის მარჯვენა მხარეს. რკინიგზის მარცხენა მხარეს, როგორც ჩანს, იყო უფრო ზღვა, ხოლო მარჯვენა მხარეს იწყებოდა ხმელეთი. სწორედ ამ მიდამოებში იწყებოდა ფაზისი, კოლხური დასახლებები და უძველესი კულტურის ცენტრები. ასეთი ვითარება იყო პრეისტორიულ ხანაში.

შემდეგ, როგორც მოგახსენთ, ეს ტრადიცია შუა საუკუნეებშიც გაგრძელდა. ანტიურ სამყაროში ცნობილი იყო, რომ კოლხეთი არის ოქროს საწმისის ქვეყანა, უძველესი მისტერიების ქვეყანა, აიეტ მეფის ქვეყანა, მედეას ქვეყანა, რომელიც არის შემქმნელი პირველადი მისტერიალური მეცნიერებისა, რომელიც საფუძვლად დაედო მედიცინას და ამის გამო თვით მედიცინის სახელი მედეასთან არის დაკავშირებული, გამომდინარე მედეას სახელიდან, იმიტომ რომ ის იყო პირველი ფუძემდებელი ამ მეცნიერებისა. რასაკვირველია, იმჟამად მედიცინა ბალახებით მკურნალობის დონეზე იყო და უმაღლესი დონე სწორედ აქ, კოლხეთში იყო. აქ დახვდათ არგონავტებს ის ბალახი – პრომეთეს სისხლი, რომლითაც მედეა კურნავდა; ის ჰეკატეს ბაღი, რომელიც იყო უძველესი სამკურნალო მცენარეების სამკურნალო ბაღი, სადაც მედეამ შეიყვანა არგონავტები და სადაც ისინი აზიარა იმ ცოდნას, იმ სიბრძნეს, იმ სამკურნალო სიბრძნეს, რომელიც კოლხეთში არსებობდა. და ეს უძველესი სამკურნალო სიბრძნე სწორედ აქედან გავრცელდა მთელს მსოფლიოში, ისევე როგორც მეტალურგიის კულტურა გავრცელდა კოლხეთიდან და ქართველური ტომებიდან, მცირე აზიის ქართველური ტომებიდან, ტუბალებიდან და შუა საუკუნეებში გადმოვიდა ეს ტრადიცია.

ასე რომ, თუ ადრეულ სამყაროში იცოდნენ, რომ პირველადი მისტერიალური სიბრძნის სამშობლო იყო კოლხეთი, შუა საუკუნეებშიაც კავკასიას, როგორც მოგახსენეთ, უწოდებდნენ ფილოსოფოსთა მთას, სადაც იყო ზეციური რწმენის მადანი და ფილოსოფიური ქვის სამშობლო, ანუ მონს ფილოსოფორუმ. და ამ ფილოსოფიურ ქვას მეორენაირად ევროპაში, ევროპის ქრისტიანულ მიმდინარეობაში ეწოდებოდა გრაალი. გრაალი სემანტიურად არის იგივე, რაც ფილოსოფიური ქვა. ეს არის წმინდა თასი, რომელიც ედგა მაცხოვარს უკანასკნლი საიდუმლო სერობის დროს და რომელშიც ესხა ღვინო, რომელშიც იყო პური და როდესაც მან მიმართა მოწაფეებს: მიიღეთ, სჭამეთ – ესე არს სისხლი ჩემი, თქვენთვის და მრავალთათვის დანთხეული მისატევებლად ცოდვათა და როდესაც უთხრა პურზე – ესე არს ხორცი ჩემი, სვით ამისგან ყოველთა, მაშინ მან აღმართა ეს თასი და უჩვენა თავის მოწაფეებს და ეს თასი ჩვეულებრივი თასი კი არ იყო, ეს იყო ძვირფასი ქვისაგან შექმნილი თასი, იასპის ძვირფასი ქვის სუბსტანციისაგან შექმნილი თასი, რომელიც მისი ჯვარცმის შემდეგ მისმა ფარულმა მოწაფემ იოსებ არიმათიელმა მართლაც აღავსო მაცხოვრის სისხლით. ჯვარცმის დროს ჯვარცმას ესწრებოდნენ არა მზოლოდ მოციქულები და მენელსაცხებლე დედანი, არამედ მისი ფარული მოწაფე იოსებიც, რომელიც სახარებაში მოხსენიებულია როგორც ფარული მოწაფე მაცხოვრისა და ჩვენს ფრესკებზე, ჩვენს ხატებზე იოსებ არიმათიელი თასით ხელში (ხშირია ეს მოტივი ჩვენს ჭედურ ხელოვნებაშიც) დგას და აგროვებს მაცხოვრის სისხლს ამ თასში.

შემდეგ, გადმოცემის თანახმად, იოსებ არიმათიელმა ეს თასი წაიღო დასავლეთში, ირლანდიაში. შემდეგ შუა საუკუნეების ევროპაში ეს თასი ჰქონდათ ევროპელ რაინდებს, მრგვალი მაგიდის რაინდებს და ევროპის გრაალის რაინდებს, ხოლო მას შემდეგ, როდესაც დაიწყო ჯვაროსნული ლაშქრობები, ევროპელი რაინდები ჩამოვიდნენ იერუსალიმში და ეზიარნენ იერუსალიმის სიბრძნეს, აღმსავლურ სიბრძნეს და ეს სიბრძნე შეერთდა. ისინი მოადგნენ კავკასიასაც და მჭიდრო ურთიერთობა დაამყარეს დავით აღმაშენებლის საქართველოსთან. სწორედ ამ ურთიერთობის შედეგად შეერთდა ეს ორი სიბრძნე – ის სიბრძნე, რომელიც მათ აქ დახვდათ და ევროპული სიბრძნე. ისინი მოვიდნენ სწორედ იმ კავკასიაში, რომელიც იყო ფილოსოფოსთა მთა, სადაც იყო ზეციური რწმენის მადანი და სწორედ აქ შეერთდა ეს ორი მიმდინარეობა და როგორც ჯვაროსანთა ქრონიკებში ვხვდებით, როგორც ვოლფრამ ფონ ეშენბახის – XII საუკუნის გერმანელი პოეტის შემოქმედებაში ვხვდებით ამას, ეს გრაალის თასი, რომელიც ედგა მაცხოვარს უკანასკნელი საიდუმლო სერობის დროს, გადმოტანილ იქნა საქართველოში, დავით აღმაშენებლის საქართველოში.

ამას ჩვენ ვხვდებით ვოლფრამ ფონ ეშენბახის პოემაში, სადაც დავით აღმაშენებელს ეწოდება მეფე-ხუცესი იოანე. ე. ი. ვოლფრამ ფონ ეშენბახის „პარციფალი“ არის ნაწარმოები, სადაც ყოველივე აღწერილია სიმბოლურად, მინიშნებით. იქ ქვეყნების სახელი არ არის მოხსენიებული, იქ არის ლეგენდარული, მითიუოი ქვეყნები. პირდაპირი დასახელებით არც ერთი ქვეყანა არ ფიგურირებს და მათ შორის არც საქართველო, მაგრამ საქართველოზე არის ნათქვამი, რომ ის არის ქვეყანა კავკასიის ქედის მიმდებარე, სადაც არის საწყისი სულიერი სიბრძნისა, სადაც არის საწყისი ყოველივესი, რაც შემდეგ განვითარდა ევროპაში, მსოფლიოში და რომ გრაალის თასი – ეს უმაღლესი სიმბოლო ქრისტიანობისა, ეს უზენაესი სიმბოლო არის სწორედ ამ ქვეყანაში, სადაც მეფობს მეფე-ხუცესი იოანე, რომელიც თავის თავზე აერთიანებს მეფეს და ხუცესს.

რას ნიშნავს მეფის და ხუცესის შეერთება? გავიხსენოთ, რომ გელათის ფრესკაზე დავით აღმაშენებელს ხელზე უდგას ეკლესია. რატომ უდგას დავით აღმაშენებელს ხელზე ეკლესია? იმიტომ, რომ იგი იყო ისეთივე დიდი სახელმწიფო მოღვაწე, როგორც სასულიერო მოღვაწე. ის იყო ისეთივე დიდი მეფე, როგორც ღვთისმეტყველი, როგორც სასულიერო პიროვნება, ოღონდ ჩვენ ოფიციალური ცნობა მისი სასულიერო წოდების შესახებ არ გაგვაჩნია. როგორც ჩანს, ეს იყო უფრო საიდუმლოდ. ღიად და აშკარად ამას არ ჰქონია ადგილი, თუმცა შემორჩა ჯვაროსნების ქრონიკებში, სადაც მას უწოდებენ მეფე-ხუცეს იოანეს და იმ ხანად იყო ტრადიცია საიდუმლო მონაზვნობისა, საიდუმლო ბერობისა. ხშირად მეფეები ფარულად ხდებოდნენ ბერები და ირქმევდნენ საიდუმლო სახელს. როგორც ჩანს, ასეთი საიდუმლო სახელი ჰქონდა დავით აღმაშენებელსაც, ვინაიდან ჯვაროსნები მას ერთხმად უწოდებენ იოანეს და თან მეფე-ხუცეს იოანეს. ეს მოასწავებს იმას, რომ იგი იყო ისეთივე ბურჯი რელიგიისა, როგორც სახელმწიფოებრივი ცხოვრებისა, როგორც პოლიტიკური ცხოვრებისა საქართველოში და მან ეს ორი საწყისი შეაერთა.

ვინ იყო დავით აღმაშენებელის მოძღვარი? ვინ იყო დავითის სახელმწიფოში, ასე ვთქვათ წამყვანი პიროვნება, მამა მეფისა, მამა სახელმწიფოსი? ეს იყო ჭყონდიდელი ეპისკოპოსი. რატომ მაინც და მაინც ეს სახელი დაერქვა ჭყონდიდელის ინსტიტუტს, ე. ი. სასულიერო და პოლიტიკური ძალაუფლების გამაერთიანებელ ინსტიტუტს, რომელიც იყო ფაქტიურად უმაღლესი ხელისუფლება იმდროინდელ საქართველოში? მართალია, მეფე იყო აბსოლუტური მონარქი, მაგრამ უმაღლესი ხელისუფლების სიმბოლო იყო ჭყონდიდელი და ამიტომ იყო ნათქვამი კარზე, რომ ჭყონდიდელი მამაა მეფისა და როგორც მამა მეფისა არის იგი მოხსენიებული დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსთან.

ასე ვიცით ჩვენ ისტორიიდან და ამიტომ არის, რომ სახელი ჭყონდიდი, დიდი მუხის (ჭყონი ნიშნავს მუხას) კულტის სახელი ეწოდებოდა უკვე ქრისტიანულ ეპოქაში ამ ინსტიტუტს. ეს იმის გამო ხდებოდა, რომ საქართველოში, კერძოდ, კოლხეთში ამ უძველესი კულტურის ქვეყანაში შემონახული იყო ამ დიდი მუხის კულტი და ქრისტიანულ ეპოქაში ეს უკვე იყო ეპარქიის წოდება. და იმ ტრადიციული ერთიანობის გამოსახატავად, რომელიც არსებობდა წარმართული ეპოქის სიბრძნესა და ქრისტიანული ეპოქის სიბრძნეს შორის, შემორჩო სახელი ჭყონდიდელი. მათ ამ თანამდებობისათვის შეეძლოთ ეწოდებინათ, ვთქვათ, მარტვილი ან რაიმე ქრისტიანული სახელი, მაგრამ მათ შემოინახეს ეს იმ ტრადიციული, ორგანული ერთიანობის გამოსახატავად, რომელიც იყო იმ ანტიურ მიბრძნესა და ქრისტიანულ სიბრძნეს შორის და ამიტომ დავით აღმაშენებელმა სწორედ შეგნებულად ჭყონდიდელს მიანიჭა ასეთი პრიორიტეტი, რომელიც მას თითქოს მეფის ხელისუფლებაზე მაღლა აყენებდა, მაგრამ აქ მთავარი იყო არა მაღლა დაყენება, არამედ ორგანული შერწყმა სასულიერო და საერო ხელისუფლებისა.

და, აი, ეს ორგანული შერწყმა საცნაურია თვით დავით აღმაშენებლის პიროვნებაში და ამიტომაც არის იგი ფრესკაზე გამოხატული ეკლესიით ხელზე. ასეთი პატივი არც ერთ მეფეს არ რგებია, მეგობრებო. გადახედეთ მეფეების გამოსახულებებს ფრესკებზე. თქვენ ვერსად ვერ ნახავთ, რომ საქართველოს რომელიმე მეფეს ხელზე ედგას ეკლესია, ვინაიდან ჩვენ სხვა მსგავსი მეფე არ გვყოლია, რომელმაც ამრიგად გააერთიანა სასულიერო და საერო სიბრძნე. დიახ, სასულიერო და საერო სიბრძნის კერა იყო გელათი, გელათი იყო ის კერა, სადაც აღორძინდა ეს ყოველივე. გელათი იყო კერა, სადაც ქრისტიანული, ბიბლიური სიბრძნე შეუერთდა, დაუკავშირდა ანტიურ, წარმართულ სიბრძნეს, ვინაიდან ეს საქართველოში არასოდეს იყო განთვისებული, განცალკევებული.
ჩემი ლექცია დღეს მე გელათს იმის გამო დავუკავშირე, რომ ქუთათურებმა იცოდნენ, თუ სად ცხოვრობენ, რა ქალაქში ცხოვრობენ და რა ადგილია გელათი. მე შემიძლია სრული პასუხისმგებლობით გითხრათ, რომ მსგავსი ცენტრი შუასაუკუნეობრივი სიბრძნისა, შუასაუკუნეობრივი განათლებისა მსოფლიოში არ არსებულა და ამას ვაღიარებთ არა მარტო ჩვენ, არა მარტო ქართველი მეცნიერები, არამედ უცხოელებიც და თქვენ წარმოიდგინეთ, რუსებიც. მე წაგიკითხავთ ყველაზე დიდი თანამედროვე რუსი მეცნიერის აკადემიკოს ლოსევის აზრს გელათისა და ქართული ნეოპლატონიზმის შესახებ, რომელიც საერთოდ უპრეცედენტოა მსოფლიოში. ეს პიროვნება, ღრმა მოხუცებულ ასაკს მიღწეული, იყო ჩამოსული გელათში, მას შემდეგ იგი შემხვდა მე, მესაუბრა და გამოაქვეყნა წერილი საქართველოს ერთ-ერთ ჟურნალში.

მე მინდა თქვენ გაეცნოთ ამას. და ვიდრე გაგაცნობდეთ, მოგახსენებთ, რომ იმჟამინდელ ევროპაში არსად არ იყო მსგავსი კულტურის კერა, მსგავსი სიბრძნის კერა, არც ბიზანტიაში. ევროპაში დაახლოებით იმავე პერიოდში იყო შარტრის აკადემია, შარტრის პლატონური აკადემია, იგი ერთადერთია მსოფლიოში, რომელიც შეიძლება შეედაროს გელათს, მაგრამ იოანე პეტრიწის დარი ფილოსოფოსი არ ჰყოლია იმ აკადემიას და არც ერთ კულტურულ კერას იმჟამინდელ მსოფლიოში. რას გვამცნობს დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი? დავუკვირდეთ ჩვენ ამ გამოთქმებს: „მუნვე შეკრიბნა კაცნი პატიოსანნი ცხოვრებითა და შემკულნი ყოვლითა სათნოებითა, არა თვისთა ოდენ სამეფოთა პოვნილნი, არამედ ქვეყნის კიდეთა, სადაც ესმის ვიეთმე სიწმინდე, სიკეთე, სისრულე სულიერთა და ხორციელთა სათნოებათა აღსავსეობა.

იძინა და ყველათ გამოიძინა, მოიყვანა და დაამკვიდრა მას შინა და მამული ლიპარიტეთი უმკვიდროთ დარჩენილი იყო, არამედ სხვა მრავალთა სოფლებთა თანა მისცა დედასა ღვთისასა და უზრუნველი ტრაპეზი განუჩინა, რომელიცა წინამდებარე არს ყოველი აღმოსავლისა მეორედ იერუსალიმად, სასწავლოდ ფრიად უაღრეს მისსა საღვთოთა შინა წესთა“. ე. ი. გელათი იყო ისეთი რელიგიური ცენტრი, ისეთი დონის სასულიერო ცენტრი, როგორც იერუსალიმია ქრისტიანული კულტურის თვალსაზრისით და მეორე მხრივ ანტიური ელინური სიბრძნის ისეთი უდიდესი კერა, როგორიც იყო ათინა, ათენი – საბერძნეთის დედაქალაქი და თან „ფრიად უაღრეს მისსა“, ე. ი. მასზე უფრო დიდი, ვინაიდან ათენი იყო წარმართული, ხოლო გელათი საღვთო წესებით, ქრისტიანული წესებით გამდიდრებული და აღზევებული. ე. ი. ათენი, ათინა მოცემული ქრისტიანულ დონეზე. აი, ეს იყო გელათი.

რა ისწავლებოდა გელათში და რით არის დიდი ეს კულტურული ცენტრი? თქვენ იცით, რომ შუა საუკუნეებში ქრისტიანობა, კერძოდ დასავლეთის ქრისტიანობა, ჩრდილავდა ყოველივე ადამიანურს, იგი ადამიანის პიროვნების ემანსიპაციის წინააღმდეგი იყო, მხოლოდ საღვთო მომენტი გამოჰქონდა წინა პლანზე და ადამიანური სიბრძნე იჩრდილებოდა; ასევე იჩრდილებოდა ანტიური სიბძნე, იგი გამოცხადებული იყო კანონგარეშე, თუმც დიდი ქრიტიანი მამები, მაგალითად, ბასილი დიდი, მოითხოვდნენ ანტიური სიბრძნის შესწავლასაც და ამბობდნენ, რომ ამ წიგნებიდანაც შეიძლება მივიღოთ ის სიბრძნე, რომელიც დაგვეხმარება სულის ხსნაშიო.
იუსტინე ფილოსოფოსი, პირველი ქრისტიანი მამა, ამბობდა, რომ სოკრატე და პლატონიც ისეთივე ლოგოსის, ქრისტეს მსახურები იყვნენ, როგორც ჩვენო, ოღონდ ისინი იმჟამად წარმართულ ეპოქაში ცხოვრობდნენ და მათ მხოლოდ ნაწილობრივ ჰქონდათო ამის საშუალება. ამას ყოველივეს ებრძოდა ბიზანტიის ეკლესია, მაგრამ იმ ეპოქაში, როდესაც გელათი აღმოცენდა, ბიზანტიაში უკვე დაძლეული იყო ეს და იგრძნობოდა უდიდესი ინტერესი ანტიური სიბრძნისადმი, ანტიური ფილოსოფიისადმი და დოგმატური წარმომადგენლები ეკლესიისა ვეღარ ახერხებდნენ ამასთან ბრძოლას და სასულიერო აკადემიებში ბიზანტიისა უკვე დაიწყო ანტიური სიბრძნის შესწავლა, ანტიური ფილოსოფიის შესწავლა. მაგრამ იმ დონეზე, როგორც ამას ვხედავთ გელათში, ეს წარმოუდგენელი იყო გინდ ბიზანტიაში, გინდ ევროპაში, ვინაიდან აქ მოხდა გაერთიანება მთელი ანტიური სიბრძნისა, როგორც ამას ჩვენ ვხედავთ პეტრიწის ნაშრომებიდან. მთელი ანტიური სიბრძნე ისწავლებოდა გელათში.

აღორძინდა არა მხოლოდ ბერძნული ანტიური ტრადიციები, არამედ ქალდეური, ეგვიპტური, ძველი მსოფლიოს ყველა ის კულტურის კერები, მისტერიული სიბრძნის კერები, რომლებიც უწინ არსებობდნენ, და გელათის ბრძენნი ყოველივე ამას ორგანულად უთავსებდნენ ქრისტიანობას, ბიბლიას. მათთვის ბიბლიური სიბრძნე განუყოფელი იყო ამ ანტიური სიბრძნისაგან. აი, ამიტომ იყო ეს „ახალი ათინა ფრიად უაღრეს მისსა“, როგორც ამბობს ამას დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი.

ახლა მე გაგაცნობთ აკადემიკოს ლოსევის სიტყვებს გელათის შესახებ:

„ქართული ნეოპლატონიზმი ანთროპოცენტრიზმი გახლავთ. აქ ადამიანი ყველაფრის საფუძველია, მაგრამ აქვეა ღრმა განსხვავება ერთი მხრივ ქართულ ნეოპლატონიზმსა და გერმანულ ნეოპლატონიზმს შორის, აღმოსავლურ და დასავლურ ნეოპლატონიზმს შორის. ნეოპლატონიზმი, რომელსაც მისდევდნენ ქართული რენესანსის წარმომადგენლები (და სხვათა შორის ეს მეცნიერი იზიარებს აკადემიკოს შალვა ნუცუბიძის მოსაზრებებს, რომ რენესანსი გაცილებით ადრე დაიწყო საქართველოში, ვიდრე ევროპაში, რომ ის აქ დაიწყო უკვე XI საუკუნის მიწურულში, XII საუკუნის დასაწყისში, მაშინ როდესაც ევროპაში დაიწყო XIII-XIV სს-დან) – იოანე პეტრიწი და რუსთველი – ანთროპოცენტრიზმია, მაგრამ ამასთან იგი როდი აუქმებს ბუნების მეუფებას, იმ ბუნებისას, რომელსაც თაყვანს სცემდა ანტიურობა, იმ ბუნებისას, იმ ვარსკვლავებისას, მასი სწორი მიმოქცევისას. აქ ანთროპოცენტრიზმი ბუნებას როდი ანადგურებს, როგორც ამას დასავლეთში ჰქონდა ადგილი, არამედ ბუნება მდიდრდება იმით, რომ ადამიანი იქცა პიროვნებად, რომელსაც სურს შეგრძნება ყოველივესი, თავისებურად გარდაქმნა ყოველივესი. იყო ცალკეული კვლევა ნეოპლატონიზმისა, მაგრამ არ ყოფილა ასეთი მაღალი, სიღრმისეული წვდომა ამ ფილოსოფიური მოძღვრებისა, ასეთი გაგება. ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ქართველებისაგან და რაც უფრო მეტს ვისწავლით, მით უფრო გაიზრდება რუს-ქართველთა მეგობრობა“.

აი, რას აღნიშნავს რუსი მეცნიერი, რომ რუსეთი ჩვენ ზევიდან კი არ უნდა დაგვცქეროდეს, როგორც უფროსი ძმა, არამედ პირიქით – ჩვენ უნდა დავცქერდეთ მას, როგორც უფროსი ძმა. აი, თვით რუსი აღიარებს ამას, უდიდესი მეცნიერი, უდიდესი სპეციალისტი ძველბერძნული ფილოსოფიისა, საერთოდ ძველი საბერძნეთის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სპეციალისტი თანამედროვე მსოფლიოში. ამასვე აღიარებდა უდიდესი რუსი მწერალი ანდრეი ბელი, რომელიც ძალიან ხშირად ჩამოდიოდა ქუთაისში. მას ძლიერ იზიდავდა ქუთაისი, რამეთუ იცოდა, რომ ეს არის უძველესი კოლხური კულტურის ცენტრი. ანდრეი ბელი ამბობდა: როდესაც ჩვენ ტყეებში დავეხეტებოდით, ქართველები უმაღლეს კულტურას ქმნიდნენ და ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ქართველებისგან და ჩვენ უნდა შევწყვიტოთ ყოველგვარი საუბარი მათ ვითომდაც ნაციონალიზმზე, შოვინიზმზე და ყურად ვიღოთ ის ყოველივე, რაც მოდის რუსთველიდან, რაც მოდის ქართული კულტურიდან. აი, ასეთი არის შეგნებული და მაღალგანვითარებული რუსების შეხედულება საქართველოზე, განსხვავებით იმ იმპერიული და ბოგანო რუსეთისაგან, რომელიც ზევიდან დასცქერის საქართველოს.

აი, ეს არის ჭეშმარიტება და ამას კიდევ იმიტომ მოგახსენებთ, რომ მეგობრებო, რომ იცოდეთ, რა კულტურის ცენტრია ქუთაისი, რომ შეწყდეს ეს დენა ინტელიგენციისა ქუთაისიდან თბილისში და რომ აღარ იყოს ეს ტენდენცია, რომ ყველა ინტელექტუალური ძალები საქართველოსი მხოლოდ თბილისში გაერთიანდნენ. ეს არის ეროვნული ტრაგედია. ასეთი უძველესი სიბრძნის ცენტრი, ინტელექტუალური კულტურის ასეთი ცენტრი, როგორიც არის ქუთაისი, რატომ უნდა დაიცალოს ინტელიგენციისაგან? ეს არ არის განა ეროვნული ტრაგედია? თუ ყველამ თბილისში მოვიყარეთ თავი, რა ეშველება დანარჩენ საქართველოს? აი, ესაა საკითხავი. და ბოლოს ის თბილისიც აღარ დაგვრჩება, იმიტომ რომ იქაც გაძლიერდა ანტიქართული ტენდენციები და არაქართველთა მოძალება. სწორედ ამიტომ მე მინდა გავამახვილო თქვენი ყურადღება, რომ ის ტრადიცია, რომელიც მომდინარეობს უძველესი კოლხიდან, რომელიც მომდინარეობს გელათიდან, აქ არ უნდა შეწყდეს.

ეხლა მე მინდა დეტალურად გესაუბროთ, თუ რა სახის დისციპლინები ისწავლებლდა გელათის აკადემიაში და რა გვაძლევს საფუძველს იმის თქმისა, რომ მართლაც უპრეცედენტო იყო სიბრძნისა და სწავლულობის ეს კერა შუა საუკუნეების მსოფლიოში. აქ, უწინარეს ყოვლისა, ისწავლებოდა 7 დარგი მეცნიერებისა, რომელიც იყო გავრცელებული იმჟამინდელ მსოფლიოში, კერძოდ, ბიზანტიაშიც, დასავლეთ ევროპაშიც და ამ 7 დარგს ეწოდებოდა ტრივიუმი და კვადრივიუმი, ანუ სამეული და ოთხეული, ე. ი. შვიდეული. სამეული არის: გეომეტრია, არითმეტიკა, და მუსიკა. ოთხეული: გრამატიკა, ფილოსოფია, როტორიკა და ასტრონომია. აი, დარგები, რომლებიც ისწავლებოდა ისეთ დონეზე, როგორც არსად. და ეს ყოველივე იყო იმ დიდი მეფის, დიდი ბრძენი მეფის დამსახურება, რომელმაც თავი მოუყარა მსოფლიოში ყველა უდიდეს მეცნიერს იმ დროისას, უდიდეს ბრძენთ და მათ მოძღვართ-მოძღვრად დაუყენა იოანე პეტრიწი, უდიდესი მნათობი მსოფლიო ფილოსოფიისა და მეცნიერებისა. სხვათა შორის, როდესაც თვით აკადემიკოსი ლოსევი იყო ჩამოსული თბილისში, მე მას ვესაუბრე მათი ფილოსოფოსის სოლოვიოვის შესახებ დიდი აღტაცებითა და დიდი პატივისცემით.

სოლოვიოვი იყო XIX საუკუნის დიდი მართლმადიდებელი ქრისტიანი ფილოსოფოსი, ღვთისმეტყველი, რომელიც მართლაც უბადლოა ამ ეპოქაში (ეს ჩემი მხრივ ტაქტი იყო, რომ მე მათი მეცნიერებისა და ფილოსოფიის წარმომადგენელი შემექო). მან გაიღიმა და მითხრა: თქვენ, პეტრიწის პატრონნი, ვისზე ლაპარაკობთ საერთოდ. მე ეს ძალიან კარგად ვიცოდი, მაგრამ ტაქტის გამო უფროს ადამიანს მე ეს პირველმა ვერ ვუთხარი. მაგრამ მან ეს თვითონ თქვა და მითხრა, გუშინ ვიყავი გელათში, მივედი აკადემიაში, დავიჩოქე და ვლოცულობდი (ის ღრმად მორწმუნე ადამიანი იყო ამავე დროს), ვლოცულობდი და ვამბობდი: ღირსო მამაო იოანე, ევედრე ღმერთსა ჩემთვის. იოანე პეტრიწის სულს შევევედრე და იმისთვის ჩავედი გელათში, რომ მენახა ის ადგილი, სადაც ეს უდიდესი ადამიანი მოღვაწეობდა. სხვათა შორის, აკადემიკოს ლოსევის დამსახურებაა, რომ „პროკლეს კავშირნი“ პეტრიწის კომენტარებითურთ გამოვიდა რუსულად, მაგრამ, სამწუხაროდ, თარგმანი არასრულყოფილია. ამას ყველაფერს ეშველება, თუმც უნდა ითქვას, რომ პეტრიწის შესწავლა ჯერ არ დაწყებულა.

ეს არის, შეიძლება ითქვას, უდიდესი სფინქსი ყველა ჩვენგანის წინაშე, ვინც ვსწავლობთ, ვიკვლევთ მას და იმდენად დიდი და განდიოზული, რომ მიახლოებულიც არ ვართ მის სიმაღლესთან და მის სამყაროსთან, ვინაიდან ეს არის ურთულესი სამყარო და უძნელესია ის გზა, რომელიც მიდის პეტრიწისაკენ, თუნდაც იმიტომ, რომ მისი ენა, მისი ტერმინოლოგია არის იმდენად რთული, რომ დღეს, სამწუხაროდ, მთლიანად ვერც ხერხდება განსაზღვრა მისი ზოგიერთი ტერმინისა და გამოთქმისა და ვერც ხერხდება ამაღლება იმ დონემდე, რა დონეზეც იდგა პეტრიწი.

ამრიგად, მეცნიერების შვიდი დარგი ისწავლებოდა აქ, თან ისწავლებოდა ისე, როგორც ეს შუა საუკუნეებს ახასიათებდათ და, ამავე დროს, ადამიანის პიროვნებისადმი ინტერესი, ადამიანის უნარებისადმი ინტერესი იყო ძირითადი, განსხვავებით იმდროინდელი შუასაუკუნეობრივი სქოლასტიკური ქრისტიანობისაგან, რომელიც მხოლოდ ღმერთზე აკეთებდა აქცენტს და ადამიანის პიროვნებას ივიწყებდა. გარკვეული გაგებით შუასაუკუნეობრივი სქოლასტიკა მონოფიზიტობისკენ იხრებოდა, ვინაიდან მხოლოდ ღვთისადმი ინტერესი არ არის სრული ქრისტიანობა. სრული ქრისტიანობა მოითხოვს ღვთისა და ადამიანის გაერთიანებას, ვინაიდან მაცხოვარი ჩვენი იესო ქრისტე იყო ღმერთკაცი და არა მხოლოდ ღმერთი. ორივე ეს მხარე თანაბრად მახლობელი უნდა იყოს ქრისტიანული სიბრძნისათვის და ეს ყოველივე გამოჩნდა სწორედ გელათში. გელათის სკოლის წარმომადგენელი გახლავთ დიდი რუსთველიც.
ის, შეიძლება ითქვას, გელათის სკოლის ისეთივე დიდი წარმომადგენელია, როგორც იოანე პეტრიწი და ადამიანის პიროვნება, ყოველივე ადამიანური მოგეხსენებათ როგორ არის რუსთველთან ყველაფრის ცენტრში. ქრისტიანული მოძღვრების ეს მხარე არის ჭეშმარიტი დიოფიზიტიზმი, სადაც ღვთაებრივი და ადამიანური სრულყოფილ ჰარმონიაშია მოცემული და, როგორც მოგეხსენებათ, რენესანსმაც ეს წამოსწია წინა პლანზე – ადამიანის პიროვნებისადმი ინტერესი, ადამიანური სიბრძნე საერთოდ. და ეს რენესანსი დაიწყო სწორედ რუსთველიდან, დაიწყო პეტრიწთან. უფრო გვიან განვითარდა ყოველივე ეს ევროპაში. ეს სიბრძნე ამ შვიდ მეცნიერებას უსახავს სწორედ მიზნად ღმერთის, ადამიანისა და სამყაროს ჰარმონიულ შემეცნებას, რომ ღვთის შემეცნება არ უნდა იყოს გათიშული ადამიანის შემეცნებისაგან, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა ევროპის სქოლასტურ ფილოსოფიაში, რომ ღვთის შემეცნება და ადამიანის შემეცნება განუყოფელია და, ამავე დროს, ეს ყოველივე განუყოფელია სამყაროს შემეცნებისაგან, რომ სამყაროს შემეცნება, რომელიც, როგორც მოგეხსენებათ, ევროპაში XVI-XVII საუკუნეებში დაიწყო ნამდვილად და რეალურად, გელათში უკვე ჰყვაოდა XII საუკუნეში. ამას გვაძლევს ჩვენ ისევ იოანე პეტრიწის შრომების შესწავლა. აქედან ჩანს, თუ სამყაროს შემეცნება, ვარსკვლავთა შემეცნება რა დონეზე იდგა გელათის აკადემიაში.

უკვე პეტრიწი საუბრობს ქალდეველთა სიბრძნეზე, აბრაამის სიბრძნეზე, რომელიც იყო აგრეთვე ვარსკვლავური სიბრძნე და ყოველივე ამას მიზნად უსახავს აკადემიას; რომ ქალდეველთა სიბრძნე არ ეწინააღმდეგება ბიბლიას, ვინაიდან ბიბლიაში და ფსალმუნებში მოხსენებულია მნათობები ცისა, რომელთაც აქვთ გონება, რომელთაც აქვთ სული და რომ „მზემან სცნა ჟამი დასლვისა თვისისა“ და უკეთუ მან სცნო დასლვისა თვისისა ჟამი, აღმოსლვისაცა უმეცარ არ იქნებოდაო. ე. ი. მზე გონიერი არსებაა, ვარსკვლავები გონიერი არსებები არიან და ეს ყოველივე მოცემულია ბიბლიაში. ეს ყოველივე არ ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ, ბიბლიურ სიბრძნე. „ცანი უთხრობენ დიდებასა ღვთისასაო“ – მოცემულია ფსალმუნში, რასაც პეტრიწი იშველიებს სწორედ იმათ წინააღმდეგ, ვისაც მიაჩნია იმჟამად (როგორც ჩანს, იყო გარკვეული დოგმატური მოსაზრებები), რომ ასტროლოგია, ვარსკვლავთა სიბრძნე მიუღებელია და ჩვენ ეს უნდა უკუვაგდოთ. რასაკვირველია, ასტროლოგია მიუღებელი იყო ქრისტიანობისათვის, მაგრამ ასტროსოფია – ვარსკვლავური სიბრძნე ლეგალიზებული იყო საქართველოში და ქრისტიანობა ამას არ ებრძოდა იმიტომ, რომ მამა იოანე იყო წინამძღვარი გელათის მონასტრისა.

ამავე დროს იგი იყო არა მხოლოდ ბრძენი, ფილოსოფოსი, მასწავლებელი, არამედ მოძღვარი, სასულიერო პირი და საკმაოდ დოგმატიკოსი ქრისტიანი, კარგი გაგებით. დოგმატიზმი ყოველთვის ცუდი გაგებით კი არ უნდა გავიგოთ, არსებობს შეზღუდული დოგმატიზმი, ხოლო დოგმების პატივისცემა – ეს არ არის უარყოფითი მოვლენა და იოანე ყოველივე ამას ათავსებდა. ადამიანურ სიბრძნეს პეტრიწი ათავსებდა საღვთო სიბრძნესთან და ამავე დროს მოითხოვდა რომ შევისწავლოთ ანტიური მითოლოგია, ანტიური სამყარო, ანტიური სიბრძნე, რომ გავამთლიანოთ კაცობრიობის სიბრძნე. აი, ამას მოითხოვდა პეტრიწი თავის შრომებში და მე შემიძლია წაგიკითხოთ რამოდენიმე ადგილი მისი შრომებიდან, თუ რით მტკიცდება ეს ყოველივე.

თავის განმარტებებში პეტრიწი გვესაუბრება ძველ ბერძნული და, კერძოდ, ორფიული მისტერიების როლზე. ვინ იყო ორფეოსი? დღესდღეობით არ არის კარგად ცნობილი მეცნიერული საზოგადოებისათვის ის ჭეშმარიტება, რომ ძველბერძნული კულტურა, ძველბერძნული მითოლოგია და მისტერიები მომდინარეობენ წინაბერძნული სამყაროდან, ანუ პელაზგური სამყაროდან, რომელიც იყო სინამდვილეში ქართველური სამყარო, კოლხურის მონათესავე. ძველბერძნული პანთეონის ღმერთები იგივე ქართველური წარრმოშობის ღმერთებია, პელაზგური წარმოშობის ღმერთებია და ძველბერძნული გმირები ყველანი დაკავშირებულნი არიან პრეისტორიულ საქართველოსთან: ჰერაკლე დაკავშირებულია პრეისტორიულ იბერიასთან, ის ლაშქრობს, ის მიდის და ეს არის იმ უზენაესი სიბრძნის სიმბოლო. თეზეოსი მიდის ისევ ქართველურ სამყაროში, კუნძულ კრეტაზე, მინოსის სამყაროში, რათა მოიპოვოს ის სიბრძნე ისევ და ისევ ლაბირინთოსის სახით.

იაზონი და სხვა ბერძენი გმირებიც მოდიან კოლხეთში, რათა მოიპოვონ ეს სიბრძნე. ორფეოსიც სწორებ ის გმირია, რომელიც დაკავშირებულია ძველ კოლხეთთან, კერძოდ ეგროსთან. ორფეოსის მამა მოხსენიებულია როგორც ეგროსი, ეგრი. ორფეოსის მიზანი იყო სწორედ იმ უძველესი პელაზგური, ანუ პროტოქართული სიბრძნის აღორძინება და საბერძნეთისათვის გადაცემა. ამიტომ პეტრიწისათვის ანტიურობის ეს დიდი ხელოვანი ყველაზე მახლობელია და ის ორფიული სიბრძნისა და ქრისტიანული სიბრძნის შერწყმის მომხრეა და პავლე მოციქულს „ჩემს ორფეოსს“ უწოდებს.

ასეთი რამ უპრეცედენტო იყო იმ ხანაში, იმიტომ რომ ყოველივე წარმართული დაგმობილი იყო ეკლესიის მიერ ერთ პერიოდში, მაგრამ სწორედ პეტრიწის მსგავსი დიდი სასულიერო პირები ახერხებდნენ იმას, რომ წარმართული სიბრძნე, ანტიური სიბრძნე აეღორძინებინათ და ის ქრისტიანობისათვის მიესადაგებინათ, ისევე როგორც წარმართული ფილოსოფია, ნეოპლატონიზმი მიესადაგებინათ ქრისტიანობისათვის და ქრისტიანულად განემარტათ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი ხედავდნენ საფრთხეს, რომ ქრისტიანული სიბრძნე მოსწყდებოდა ანტიურ სიბრძნეს და ეს იქნებოდა დაუშვებელი გახლეჩა. ქრისტესთან პარალელურად პეტრიწი საუბრობს ორფეოსზე, მაშინ როდესაც ის საუბრობს ლოცვის სიკეთეზე და გვეუბნება:

„ვინაიცა ამის სიბრძნისა ორღანოისა თქვას სატყვამან ვითარმცა შეწყობა ორფეოსის წიგნსა, სიკეთენი რაი რამდენი ვინ გარდასცნეს, ვითარ რაი ზესთა მძლისანი“. ე. ი. უდიდესი სიკეთე არისო ორფეოსის წიგნში. შემდგომ ამისა იგი გადადის ძვთის სულის მიერ ძის დავითის არჩევაზე, მის მიერ დავითნის შექმნაზე და ამბობს:

„და ამას წიგნსა შორის კაცსა და მეფესა შესძრა სამოსთა თვისთა ძალები მოსლუად წიგნსა ამას შორის გზასა სულთა მამისა მიმართ“ და აქვეა ნახსენები „ზენაი სიბრძნე“ აბრაამისა, ქალდეველთა და ბოლოს ეკლესიისა ჩვენისა მემოძღვრე პავლე მოციქული ქადაგებდაო „სიბრძნესა ღვთისასა საიდუმლოდ დაფარულსა მას, რომელ იგი პირველადვე განაჩინა ღმერთმან უწინარეს საუკუნოთა სადიდებლად ჩვენდა, რომელი იგი არავინ მთავართაგან ამის სოფლისაგან იცნა“ – აი, რას ამბობს პავლე მოციქული, რომ ეს სიბრძნე არსებობდა სამყაროს დასაბამიდან და იყო დაფარულიო, ე. ი. ეს არის ის სიბრძნე რომელიც ჰქონდა კაცობრიობას, რომელიც იყო კოლხეთში, რომელიც იყო ძველ მისტერიებში და ამას უწლდებს პავლე მოციქული დასაბამიერ, დაფარულ სიბრძნეს და ეს სიბრძნე კი არ უნდა უკუვაგდოთ, არამედ უნდა განვაახლოთ და ამ დასაბამიერ სიბრძნეში არა მხოლოდ ძველი აღთქმის სიბრძნე იგულისხმება, არამედ წარმართული, ანტიური სიბრძნე, ორფიზმი, ქალდეველთა მოძღვრება, პლატონიზმი, ნეოპლატონიზმი. პავლეო, ამბობს პეტრიწი – „ზე ერთ ჰყოფს გონებითთა ამათ გოდლებთა“. გოდოლი – ციხე-სიმაგრეა. ამ გონებისმიერ ციხე-სიმაგრეებს, ამ გოდოლებს პავლე აერთიანებსო.

პავლე მოციქული, რომელიც ნაზიარები იყო სწორედ ანტიურ, ბერძნულ კულტურას, როდესაც ის მივიდა არეოპაგში და იქ ბერძენ ფილოსოფოსებს უქადაგა ქრისტიანობა, მას გვერდით დაუდგა დიონისე არეოპაგელი, სწორედ ამ არეოპაგის წევრი, სწორედ ამ პავლე მოციქულზე ამბობს, რომ დღე ერთ ყოფს ყოველივე ამას და აერთიანებს. ე. ი. ქრისტიანული სიბრძნე აერთიანებს ყოველივე იმას, რაც იყო წარმათობაში, ანტიურობაში და ეს ყოველივე გაერთიანებული არის გელათის აკადემიაში და იოანე პეტრიწის პიროვნებაში.
ამ თვალსაზრისით ღვთის სიტყვაა სწორედ დასაბამი ორფეოსის წიგნის შეწყობისა, ე. ი. ორფეული ჰიმნებისა, რომელიც ხელთ ჰქონდა იოანე პეტრიწს, დავითის ფსალმუნთა საღვთო პოეზიისა, აბრაამისა და ქალდეველთა სიბრძნისა და ყოველივე ეს დაგვირგვინებულია ქრისტიანობით, პავლე მოციქულის მოძღვრებით და თვით პავლეს პეტრიწი ორფეოსს უწოდებდა – ჩემი ორფეოს, რაც სავსებით უჩვეულოა სასულიერო მოღვაწის პირიდან. „ხოლო ქალდეველთაი, რომელიმე ჭეშმარიტეობდა და ნაღბლი თნებისა მათისაი ვითარ მსხვერპლთათვის, ვითარ შვიდთა ამათ მნათთათვის, რამეთუ ესეცა იტყვის ვითარმედ მზემან იმეცნა დასვლაი თვისი, ვინაი ვინათგან იმეცნა დასვლასა არცა თუ აღმოსვლასა უმეცარ ექმნა და ამათ შორის მექმე დრეკათა თვისთა ქცევითა, რომელთა დრეკათა მიერ განუკავდების ყოველივე. ჟამი საზომთ მიერ დრეკასა და მთვარე ქმნაო ჟამთათვის“. ფსალმუნში, მოგეხსენებათ, ნათქვამია, რომ მთვარე არის მზომელი ჟამისა, ე. ი. დროისა და ეს ყოველივე არის საფუძველი ასტრონომიისა. „ესეობს ძალი სიტყვაი, რამეთუ ყოველთა ზენათგან თავის შორის მიმთვალველი მთოვარე ესე ვითავე ნათელთა და ეგრეცათა ძალთა“ (ე. ი. მთვარის როლი ჟამის მზომელისა).

ახლა, როგორც ხმარობს პეტრიწი ანტიური მითოსის სახელებს და პერსონაჟებს. მე მოგახსენეთ წეღან, რომ მისი მიზანია შექმნას სიბრძნე ადამიანის შესახებ და ეს სიბრძნე მოცემულია არა ისეთი მშრალი ტერმინებით, როგორც თანამედროვე მეცნიერებაში – ციფრებით და ფორმულებით, არამედ მოცემულია მითოლოგიური სახელებით, მათოლოგიური შესატყვისებით და აგრეთვე მოცემული არის იმ დისციპლინების გადმოცემისას იმის საჭიროება, რომ ამ დისციპლინებმა დაასაბუთონ ღვთის არსებობა, სამების არსებობა და სამების ჭეშმარიტება. გეომეტრია იმჟამად ისწავლებოდა არა ისე, როგორც თანამედროვე კაცობრიობა სწავლობს მას, მშრალად – ფორმულებით და სქემებით, არამედ გეომეტრიის მიზანი იყო სწორედ ღვთის არსებობის დასაბუთება. როგორ ასაბუთებდა გეომეტრია ღვთის არსებობას?

პეტრიწს მოჰყავს სფეროს მაგალითი, ყველაზე უფრო მარტივი გეომეტრიული მაგალითი: რამდენი ელემენტი აქვს სფეროს? ცენტრი, რადიუსი და გარშემოწერილობა. ცენტრი არის მამა ღმერთი, რადიუსი არის ძე-ღმერთი, ხოლო გარშემოწერილობა არის სულიწმიდა ღმერთი. სინამდვილეში ეს მთელი სფერო არის ერთობა ამ სამებისა. ამიტომაც არის ნათქვამი, რომ სამება არის ერთი, ერთარსება და მას აქვს სამი ელემენტი. სამება სამი ღმერთი კი არ არის, ერთი ღმერთია, ოღონდ განსხვავებულ მოდუსებში, განსხვავებულ ჰიპოსტასებში მოცემული. აი ამ გზით ასაბუთებს გეომეტრია სამების არსებობას, ვინაიდან ცენტრის გარეშე არ არსებობს განფენილობა წერტილისა და აი ამ სფეროს მოცულობის გარეშე არ არსებობს სივრცე, ე. ი. სივრცის ამ სამ ელემენტში მჟღავნდება სამება. სამება არის ის, რაც მოცემულია ცენტრის, რადიუსის და გარშემოწერილობის ურთიერთობაში. ამით მტკიცდება ის, რომ სამყაროს აქვს საწყისი, რომ სამყაროს აქვს სამაბრივი საწყისი და რომ სამყაროს საფუძველი არის სამება. მართალი რომ იყოს ის, რასაც მატერიალისტები და ათეისტები ამტკიცებენ, მაშინ არც ცენტრი იარსებებდა, არც რადიუსი იარსებებდა, არც სფერო იარსებებდა და ყოველივე იქნებოდა არარაობა.

როგორ ამტკიცებს ღვთის არსებობას შამდეგი დისციპლინა – არითმეტიკა, რომელიც ისწავლებოდა გელათში და როგორ ისწავლებოდა იგი? არა იმგვარად, როგორც დღეს ასწავლიან ბავშვებს მშრალად შეკრება-გამოკლებას და ა. შ. პირველი სამი რიცხვი არის თუ არა საფუძველი ყველა რიცხვისა? წარმოიდგინეთ რიცხვი, შესაძლებელი რიცხვი სამყაროში, რომელიც არ შედგებოდეს ერთისგან, ორისგან, სამისგან. არის თუ არა ყოველივეს საფუძველი ერთი, მისგან ნაწარმოები ორი, ვინაიდან ერთისაგან იწარმოება ორი, ორისგან იწარმოება სამი და სამისგან იწარმოება ყველა რიცხვი. ე. ი. რიცხვთა მთელი სამყარო იწარმოება ამ სამი ელემენტისაგან: ერთისგან, ორისგან და სამისგან. ისევე როგორც მამისგან, ძისგან და სულიწმინდისაგან. სამება აქ არის ერთი, ორი, სამი, როგორც საფუძველი ყველა რიცხვისა, საფუძველი სამყაროსი. მათემატიკა მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ სამყაროში რეალურია მხოლოდ რიცხვები, რომ სამყარო დაფუძნებულია რიცხვებზე, რომ მთელი ვარსკვლავეთი – პლანეტები, გალაქტიკები, ყველაფერი შეიძლება რიცხობრივად გამოისახოს. ყველაფერს აქვს თავისი რიცხვი, ყველა ატომს აქვს თავისი რიცხვი. მთელი შემადგენლობა მატერიისა, სამყაროსი არის რიცხვი და ერთადერთი რეალობა არის რიცხვი, რომ ყოველივე შეიძლება გაქრეს, მაგრამ რიცხვი არ გაქრება, ვერ გაქრება, იმიტომ რომ რიცხვი არის მარადიული, პირველი სამი არის მარადიული საწყისი და ეს არის სამება. სწორედ პეტრიწისეული არითმეტიკის საფუძველი არის სამების არითმეტიკული, მათემატიკური გადმოცემა და მისი როლი სამყაროს შექმნაში.

ახლა, როგორ ისწავლებოდა მუსიკა გელათის აკადემიაში. ეს ტრივიუმი – სამი დარგი მეცნიერებისა და მუსიკაც, როგორც ხელოვნებნების დარგი, ისე არის მოცემული, ე. ი. არა მხოლოდ როგორც ხელოვნება, ვინაიდან იმჟამად დღევანდელ მსოფლიოშია. პეტრიწი ახსენებს სამ ხმას: მზახ, ჟირ და ბამ. ჟირ, შეხეთ ორი – ჟირ მეგრულ ენაში როგორ ემთხვევა. ჟირ უძველესი კოლხური ძირია ორის გამომხატველი. მეორე ხმას მუსიკაში ჰქვია ძველქართულად ჟირ, მზახ ჰქვია პირველ ხმას, ხოლო ბამ, ანუ ბან – მესამე ხმას. აბა წარმოიდგინეთ თუ არსებობს რამე მუსიკა სამი ხმის გარეშე, სამხმოვანების გარეშე? მთელი მუსიკის საფუძველი არის სამი ხმა. ე. ი. ის რაც იყო იქ – წერტილი, რადიუსი და გარემოცულობა, რაც იყო როცხვი 1, რიცხვი 2, რიცხვი 3, მუსიკაში არის ეს სამი ხმა, ანუ სამ-ხმოვანება: მზახ, ჟირ და ბამ და ამით საბუთდება ის, რომ მუსიკის საფუძველიც არის სამება. მუსიკაც ადასტურებს იმას, რომ სამება არის საფუძველი ყოველგვარი ყოფიერებისა და სამების პრინციპზე არის დამყარებული ყოფიერება. ამრიგად, ეს სამი მეცნიერება ასაბუთებს ღვთის არსებობას.

შემდეგ მოთხრობილია, თუ როგორ ასაბუთებს ღვთის არსებობას გრამატიკა, რომელიც, სხვათა შორის, ისე კი არ ისწავლებოდა, როგორც დღეს, მხოლოდ გრამატიკული კანონები, დოგმები, წესები. გრამატიკა სწორედ გამომდინარეობდა სიტყვის სიღრმიდან, სიტყვის პირველადი მნიშვნელობიდან, არსიდან, გრამატიკა მოიცავდა ყოველივეს, რაც შეიძლება სიტყვას და მეტყველებას დაუკავშირო და ყველაფრის საფუძველი იყო პირველი საფუძველი – ღვთაებრივი სიტყვა. არსებობს პირველსიტყვა. ყველა სიტყვას, ისევე როგორც ყველა რიცხვს, აქვს თავისი საფუძველი, თავისი პირველსიტყვა. პირველსიტყვისგან იშვა ყველა სიტყვა და ეს პირველი სიტყვა იყო ის, რომელიც იოანეს სახარებაში მოცემულია როგორც ქრისტე, როგორც ლოგოსი, როგორც ღმერთი. „პირველითგანვე იყო სიტყვაი და სიტყვაი იგი იყო ღვთისა თანა და ღმერთი იყო სიტყვაი იგი“ – აი ამას ასაბუთებდა გრამატიკა.
რას ასაბუთებდა ფილოსოფია, ანუ დიალექტიკა? ისევ და ისევ ღვთის არსებობას.

რას ემსახურებოდა რიტორიკა? რიტორიკა ემსახურებოდა სწორედ ღვთის არსებობის დასაბუთებას და ადამიანში ღვთაებრივი საწყისისა და ნაპერწკლის გაღვიძებას და ამგვარი თვალსაზრისით ისწავლებოდა ის.

და ბოლოს ყველაზე უმნიშვნელოვანესი დარგი – ასტრონომია, რომელიც აგრეთვე მიზნად ისახავდა არა ისეთი მშრალი ასტრონომიის შექმნას, რომელიც დღეს აქვს კაცობრიობას, არამედ განსულიერებული ასტრონომიისას. ეს იყო უკვე არა ასტრონომია, არამედ ასტროსოფია. თქვენ ყველას გახსოვთ „ვეფხისტყაოსნიდან“, რომ რუსთველი მნათობებს ისე მიმართავს, როგორც ცოცხალ არსებებს. რომ ავთანდილი თავის წიგნებში მნათობებს ესაუბრება როგორც ცოცხლებს, როგორც სულებს, რომელნიც მას უნდა დაეხმარონ ცხოვრების გზაზე და მზეს მიმართავს, როგორც ყველაზე უმაღლეს მნათობს, ოღონდ არა იმ მზეს, რომელიც თვალით სახილველია, არამედ სულიერ მზეს – ქრისტეს, რომელიც არის სამყაროს შემოქმედი და ყოველივეს საწყისი. აი ასეთი ასტრონომია ისწავლებოდა იმჟამად გელათის აკადემიაში, რომელიც მნათობების არსებობით ასაბუთებდა ღვთის არსებობას, რომ შეუძლებელია ეს უშველებელი, გონიერი სამყარო, გონიერი კოსმოსი იყოს უაზრო, რომ მას არ ჰყავდეს წარმმართველი, არ ჰქონდეს საფუძველი, გონიერი საფუძველი, რომ გონება არ იყოს გაბატონებული ამ კოსმოსში.

აი ამას ისახავდა მიზნად გელათში ასტრონომიის შესწავლა, იმ ასტრონომიისა, რომელიც ისევ და ისევ ღვთის არსებობას ასაბუთებდა.

შეიძლება მრავალი რამ ითქვას იმ სიბრძნეზე, რომელიც ჰყვაოდა გელათში, მეგობრებო, და როგორც მოგახსენეთ, სწორედ უპრეცედენტო იყო ეს ყოველივე და დავით აღმაშენებლის დარი მონარქიც ნამდვილად იმჟამინდელ მსოფლიოს არ ჰყავდა, არ ჰყავდა არც მისი განათლების დონით, მისი ცოდნის დონით და მისი მეცნიერული განსწავლულობით და არც, სხვათა შორის, იმით, რომ ის აერთიანებდა ორ უზენაეს ხელისუფლებას თავის თავში – სასულიეროს და საეროს. დასავლეთ ევროპაში ამ დროს ჩვენ ვხვდებით მონარქებს, რომლებმაც წერა-კითხვა ძლივს იცოდნენ. ერთადერთი გამონაკლისია ალბერტ დიდი, ინგლისის მეფე, რომელიც შეიძლება შეედაროს, მხოლოდ დავით აღმაშენებელს. ისიც მწიგნობარი იყო, მთარგმნელი იყო, მაგრამ როგორც მოაზროვნე, როგორც ფილოსოფოსი და განმმარტებელი საღვთო წერილისა ნამდვილად იმ დონის ვერ არის. ეს ყოველივე აირეკლა, როგორც გითხარით, ჯვაროსნების ქრონიკებში, დასავლეთ ევროპის იმჟამინდელ პოემებში, სადაც დავით აღმაშენებელი იხსენიება როგორც მეფე-ხუცესი იოანე და ჯვაროსნულ ქრონიკებში ნათქვამია პირდაპირ – მეფე დავითი, რომელიც ცნობილია ჩვენ შორის როგორც მეფე-ხუცესი იოანე. ეს ორი რამ გაერთიანებულია.

გრაალის ბარძიმის წამოღება საქართველოში ფაქტია და ჩვენის ვარაუდით გელათი უნდა ყოფილიყო სწორედ ის ცენტრი, სადაც იყო გრაალის ბარძიმი დასვენებული და ამიტომაც როდესაც მოიხსნება ის ხარაჩოები, აბრძანდით და ნახეთ – ყოველი ფრესკული ანსამბლი დაკავშირებულია ამ ბარძიმთან. მთავარანგელოზებს ხელში უჭირავთ ბარძიმი და მიჰყვებათ უკან პროცესია, მოციქულებს ხელში უჭირავთ ბარძიმი და ყველა მოტივი დაკავშირებული არის ამ ბარძიმთან და მაცხოვარს, რომელიც ხელში უჭირავს ღვთისმშობელს, შუბლზე თასი ახატია. ეს თასი არის სწორედ გრაალის ბარძიმი. ეს არის სიმბოლო თასისა, რომელიც უთუოდ აქ იყო წამოღებული და რაც აღნიშნული არის დასავლურ პოემებში და ჯვაროსანთა ქრონიკებში. ამ თასის აქ არსებობა მიუთითებს იმაზე, რომ ეს იყო უმთავრესი ცენტრი ქრისტიანული კულტურისა შუა საუკუნეებში, უმთავრესი კერა სასულიერო და საერო განათლებისა. ვიმეორებ, სასულიერო და საერო არ იყო განყოფილი, არ იყო გათიშული და აქ საერო ცოდნასაც ისევე ღებულობდა ადამიანი, როგორც სასულიერო ცოდნას და ღებულობდა ამას ყოველივეს ერთ მალიანობაში, ერთ ჰარმონიაში.

აი ძირითადად ის ყოველივე, რაც უნდა მეთქვა თქვენთვის გელათის, როგორც სიბრძნის ცენტრის შესახებ, იმ დიდი ტრადიციების შესახებ, რომელიც აქვს კოლხეთს, ანტიური და ქრისტიანული სიბრძნისა, საქართველოს და მის უძველეს კულტურის ცენტრს, გელათს.

Zviad Gamsakhurdia – The Spiritual Mission of Georgia

A LECTURE DELIVERED AT THE IDRIART FESTIVAL IN TBILISI PHILHARMONIC HOUSE 2 MAY, 1990

Dear friends: As it is quite impossible to do justice to such a complex theme in a single lecture, my address will inevitably be in the nature of an overview. I shall try to give a general outline of the problems upon which I and my friends have reflected over the past years, I shall also touch upon the results of separate studies carried out in Georgia as well as in the West.

The plan of the lecture will be as follows: I shall first speak about the ethnogeny of the Georgians. As I am aware that our Western guests are particularly interested in this topic, I shall treat of such aspects that may not be known to them and are given scant attention in present-day Western scholarship. Furthermore, during the long period of Soviet ideological dictatorship much in the history of Georgian culture has been hushed, distorted, and tabooed. This field of knowledge had been placed under a kind of ban, which regrettably, continues to the present day for it is not so easy to shake oneself free of the effects of the hypnosis of that notorious period. Many issues have been falsified and usurped by Soviet imperial scholarship and subjected to its interests. Unfortunately, Georgian scholars too have come under this influence. I do not want to name them personally; they still do not dare to carry on research along lines that would shed light on these issues. All this was being done with momentous and far-reaching objectives in mind. In this connection, a major campaign was launched against the Georgian scholars Ivane Javakhishvili and Niko Marr. The studies of such major scholars as Wilhelm Humboldt and others in the sphere of the ethnogeny of the Iberians were shelved. This was being done with the purpose of instilling an inferiority complex in the Georgian nation. Soviet scholarship, particularly the classics of Marxism-Leninism founded a theory (see Stalin’s theory in this connection) according to which the Georgian nation allegedly took shape in the nineteenth century; prior to the indicated period – this theory would have us believe – it was neither a nation nor did it exist; the advent of capitalism in Georgia in the past century determined according to this theory, the development of the Georgian people into a nation. This is a Marxist theory which prevails to the present day and which some of our scholars cannot get rid of, continuing to labor under it. All this had far-reaching implications.

What is the actual situation with regard to the Georgian ethnogeny? In the twentieth century, the leading Georgian scholars Acad. Ivane Javakhishvili and N. Marr made a study of the genetic roots of the Georgian nation, but their conclusions were bitterly opposed by orthodox Soviet scholarship. At the same time, as noted above, the studies, of the great German scholar Wilhelm Humboldt were passed over in silence. Wherein lay the essence of these studies, why have they been taboo to the present day, and why is modern ethnological and linguistic research not developing in this direction?

To begin with, Humboldt’s research into the Basque language and the ancient population of the Iberian peninsula led him to the conclusion that the primary, autochthonous population of Southern Europe, viz. the Iberian peninsula, Italy, and the Mediterranean islands, was Iberian. This population was called proto-Iberian, the later European population stemming from it. The term Mediterranean race (or people) is also used in scholarship. In order to refer to the people of the Caucasian race use is also made of the terms palaeo-Caucasian or ancient Caucasian race and ancient-Mediterranean race, the terms being interchangeable. I am referring to the population diffused from the Iberian peninsula, into the Mediterranean and Aegean basins, the Balkans, into modern Greece, the Caucasus, and the territory of modern India as well as into Asia Minor and Palestine. This is the area of diffusion of the proto-Iberian people which, according to Humboldt, had many offshoots. These people had a single basic language with many dialectal branches, and even if these di-alects assumed the character of separate languages, they remained kin-dred and developed as mutually related languages. That is why the term proto-Iberian gained currency, to which – as I have just said – the an-cient population of the Iberian peninsula and Italy, in particular, Basque, Lusitanian, Etruscan, Pelasgian, etc. is linked. Further, Marr studied the language of the Sumerians, the ancient Iberian tribes of Asia Minor and Mesopotamia, while the eminent Georgian scholar Mikheil Tsereteli re-searched the genetic relationship of Sumerian and modern Georgian.

Marr’s studies, as well as those carried out by objective representa-tives of Armenian scholars (e.g. Ghapantsian), have shown that a con-siderable part of the Asia Minor population belonged to the proto-Iberian race, represented by the Meskhians or Moschoi, Cappadocians, Colchians, Taochoi, and others. Thus, there are different branches of one and the same people referred to in scholarship as Kartvelian or proto-Iberian while Georgia or the Georgian nation proper – located in the Caucasus – is linked to – the Iberian-Caucasian branch. Of the numerous branches of Iberian, at present Pyrenean (Spanish) Iberian or Basque and Caucasian Iberian or Georgian (with its related tribes in the Northern Caucasus) have survived. The rest have already been assimilated into the Indo-Eu-ropean part of mankind. The Indo-Europeans seem to have arrived in Europe later, viz. after the second millennium B.C., whereas the proto–Iberian or palaeo-Mediterranean and palaeo-Caucasian population is be-lieved to have been on the upgrade from earliest times to the third millennium B.C. The decline of these people, i. e. their numerical diminishment and assimilation by the newly arriving Indo-Europeans, commenced in the third millennium.

From this lime and later, the Hittite and Ancient Greek or Hellenic worlds come to the fore. But there oc-curred a synthesis of cultures: the primary cultures of Minos, the Aegean cultures, and Colchian (Ancient Colchian) cultures, the latter being closely connected with Minoan, became linked to the Mediterranean or proto-Iberian people. Subsequently – from the second millennium B.C. – the Hittite world, which was already Indo-European, began to advance to the foreground, along with the ancient Greek world, stemming from the Vedic Greek tribe that had come to the territory on which later arose the ancient Greek world with its culture. On the basis of the evidence of Greek historians the primordial populalion of ancient Greece is defined as Pelasgic or proto-Iberian. The Pelasgians formed a branch of the proto-Iberians, similarly to the Etruscans, the Colchians, and other peoples. The Colchian, Pelasgian, Trojan, and Minoan were closely related worlds, and for practical purposes of study can be considered as constituting one single world, a world reflected in the great epic of Homer. Modern scholarship’s serious studies of this civilization have not been given adequate publicity. In the West, the well-known scholar Furnee is engaged in research along these lines; he has published a significant study of pre-Greek, or Pelasgic and Kartvelian. In Georgia, Professor Rismag Gordeziani is doing fruitful work in this direction; he too has made important inferences in studying the ethnogeny of the tribes men-tioned in the Iliad, as. well as the role of Kartvelian or proto-Georgian tribes in the Trojan War. Light has been shed in his studies on the ge-netic relation of the Georgian language to Etruscan and of Kartvelian tribes to the Lycians, Carians, and the entire world of Asia Minor and the Aegean – primarily to Troy. The Trojan world was older than the Hellenic, for the Greeks fought in Troy in order to secure the sacred, mysterious wisdom of the Palladium. Troy is the same Colchian world, for in the dispute of the Achaeans with the Trojans the latter explain the abduction of Helen as a kind of revenge for the earlier carrying off of Medea by the Achaeans. The Trojans remonstrate with the Achaeans saying that inasmuch as earlier they had been deprived of a woman i.e. Medea, now Helen had been carried off in retaliation; thus, The Colchians appear in the role of the abductors. The Trojans and the Colchians are a people of the same stock as that which constitutes the population of the entire Mediterranean Basin and the bulk of the popu-lation of Asia Minor. Such are the far-reaching findings of modern scholarship but, as noted above, all this is passed over in silence and instead the role of the Indo-Europeans in that archaic period is being boosted. Yet, as is known, the Indo-European people largely gained ascendancy from the second millennium, and the Trojan War, described in the Illiad, actually occurred at a time when the Indo-Europeans had already gained the upper hand both in Asia Minor and in Greece, while the Pelasgian people were threatened with a decline, though Achilles, the greatest hero of the Trojan War, is of Pelasgic origin, i.e. a representative of the Kartvelian people, while Agamemnon and Menelaus are of purely Hellenic extraction, representing the Hellenic world. Here we are dealing with an obvious conflict between the Hellenic and proto-Georgian worlds: Troy is the proto-Georgian world, whereas the Achaeans represent its Hellenic counterpart. One of the main objectives of the campaign1 one that stands out in the conflict, is to carry off the Palladium, which is symbolically effected through the Trojan horse. True, symbolically we here have the motif of the abduction of a woman, but Helen is the sym-bol of the ancient pagan Sophia (the abduction of Wisdom or Sophia, and its subsequent retrieval is a widespread motif in classical poems), while the horse is known to have been the symbol of intelligence in ancient epic poetry and myths. The Achaean Greek mission of developing intelligence was already a new stage of consciousness, while ancient Colchian, Trojan, Pelasgic culture was a clairvoyant one which preceded intellectual, reasoning culture. Ancient Greek myths was in reality not Greek but Pelasgic, as noted by the eminent German philosopher Schelling, who defined the Pelasgic period in the development of Greece as Sabism, i.e. the period of clairvoyant wisdom. From Greek mythology of the subsequent period we learn that Perseus and other heroes transferred the clairvoyant, Pelasgic culture to a reasoning culture, viz. intellectual, Greek culture.

The Promethean myth is also related to the foregoing. who was Prometheus? Generally speaking, mythos and mythology are not identical notions. Mythos is the universe of myths, while mythology is the in-terpretation, meaning, or logos of this universe of myths, i.e. the logos or reason of mythos. Thus, the Greek myths were created by the Pelasgians while the Hellenes systematized and interpreted them. Homer and Hesiod were not the creators of Greek myths but the systematizers and interpreters of the mythos of the Pelasgic period. They were mythologizers while the names of the mythographers of the Pelasgic period have not come down to us, but the gods – personages of mythos – have survived The principal gods of the ancient Greek pantheon are of Pelasgic origin, including Zeus. A Pelasgic chthonic Zeus whose cult is connected with the oak is known to have existed; Hera was an ancient Pelasgic–Iberian goddess, also Demeter, in connection with whose stem Acad. I. Javakhishvili pointed out that the stem de is absolutely alien to the ancient Greek language. To be sure, meter does mean mother, but de is a stem of purely Iberian origin, de or deda denoting mother-goddess. Thus, Demeter is the image in which the ancient Colchian or Pelasgian mother-goddess became fused with the ancient Greek goddess. This is how the ancient Greek pantheon became grafted, as it were, on the proto-Georgian, proto-Iberian, or Pelasgic pantheon.

To return to Prometheus, the myth of Prometheus is most important from the viewpoint of the evolution of humankind as well as of the ethnogeny of the Georgians, for the myth in question is known to be linked to the Caucasus, and hence it is not fortuitous that the basic de-velopments of the Creek mythos are connected with the Caucasus. Let us recall the expedition of the Argonauts and the chaining of Prometheus to the Caucasus Range – both major events in Creek mythology. The mission of the personages of mythos – their spiritual identity – was always defined by their names. The names of the personages of mythos (as you are aware, myths were created in ancient mysteries by the priests, devotes, and adepts), as well as the names of gods, demigods, titans, and heroes were directly related to their essential function. Thus, Prometheus [Pro-metheia, pro-metheo] in Greek means prophetic thinking, foresight, forethought, while Epimetheus, his brother’s name, means deliberative thinking or afterthought: What does Prometheus stand for? He is a representative of the mankind that must develop prophetic or intuitive thinking, while Epimetheus is to develop reasoning or intellec-tual thought. Prometheus is the son of Iapetus. The latter name is defined by Zeno of Rica as the upper spiritual world – Iapetus, i.e. what strives upward, to the spiritual world.

Thus, Prometheus is the son of the upper or spiritual world, in other words, of prophetic thinking. As observed by Plutarch, ancient Greeck myths – as well as all myths in general – could be interpreted at twelve different levels. One of the principal interpretations of the Prometheus myths in the evolution of mankind is the stage at which thinking becomes chained to man’s physical body with the descent of his soul into it, thus becoming trapped in this physical body. Now, the liberation of Prometheus who is chained to the Caucasus is the liberation of this thinking from the bodily principle. The liberated Prometheus is liberated prophetic thinking, while the chained Prometheus is thinking chained to man’s physical body. This is the stage in mankind’s evolution known as sinking of human essence or soul into the physical body; subsequently, the soul is liber-ated from matter. This is one – the spiritual, philosophical – aspect of the Prometheus myth.

The second aspect is ethnological, namely that Prometheus is the symbol of the ethnos or people that is to develop a culture of mysteries, with all its consequences; viz. of spiritual development , initiation and spiritual thinking. Such is this people, whereas Zeus – viewed from this angle – embodies a people that came to Greece later, established its cult by force, and chained Prometheus to the Caucasus; What was the cause of this punishment? It was the meeting of the representatives of two cultures or peoples in Corinth, one aligned to Prometheus, and the other to Zeus. This was a symbolic reflection of the coming together of two cultures or peoples one was the indigenous, primordial Creek population and the other, newly come, Indo-European or Hellenic. At this meeting, Prometheus and his attendant priests cheat Zeus and his friends in sharing the sacrificial ox. The deception of Zeus’ priests was made possible because the intellect and thinking of Prometheus’ priests were more advanced. It is symbolic of the superior intellectual development of the indigenous people: in other words. Pelasgic culture that the newly come Indo-Europeans found in Greece was superior to theirs. The culture of thought was correspondingly higher; subsequently the Indo-Europeans raised the Greek culture of thought to the highest stage of development. However, this was still the period of the first confrontation of the two peoples, when Prometheus’ priests divide the ox in such a way that the bones and fat fall to Zeus, and the best parts of the animal to themselves. This too is symbolic, for there we are dealing with a dual interpretation of the offering, Zeus’ priests pretending to have deliberately allowed themselves to be cheated. Then Zeus addresses Prometheus:

– The son of Iapetus, the noblest of all rulers, the greatest seer of the future, friend, why did you share the ox thus?

Zeus is late in perceiving what Prometheus has done. Having understood Prometheus’ quality, Zeus refuses to give fire to mankind and chains Prometheus to the Caucasus as a punishment for his having provided men with it. Here fire is a symbol of man’s self. As you know, among the four elements (fire, water, earth and air) it is fire that corresponds to man’s self or identity. Zeus’ refusal to give mankind its identity, which it therefore lacks, and Prometheus’ provision of men with fire, i.e. their identity, reflects a definite stage in the development of mysterious culture when men received the self by descending into the physical body; now the chaining of Prometheus is precisely the stage at which man’s soul and his self descend from the spiritual world into the physical body and man becomes aware of his self. (Incidentally, the burial of the Titans in Tartarus following their struggle with the gods has the same implication). This is the consequence of Prometheus’ provision of mankind with fire, for all culture comes from self, in the same way as civilization follows from the use of fire. We learn from such symbols that Prometheus reflects the culture of mysteries that was primor-dial in ancient Greece and later became located in the Caucasus. which is reflected symbolically in the chaining of Prometheus to the Caucasus.

Prometheus is tormented by Zeus’ eagle. On the one hand, the eagle is a symbol of spiritual flight upward and cognition, and on the other, it symbolizes imperial power and violence that torments Prometheus. Prometheus chained to a rock, or thought chained to the physical body, was released by Heracles.

What does Heracles represent? He represents a new culture of initiation – volitional, heroic initiation – a prototype of Christian initiation. In general, the ancient Greek mysteries were prophetic in character. The central mysteries of ancient Greece were mysteries of “Eloizis”. This is an ancient Greek word and means a future event, what is to come to pass, prophecy. The image of Heracles is a prototype of Christian initiation, linked to volition, the activity of the soul and particularly to what is called taking of the Kingdom of Heaven by force in Christianity, for the essence of the Christian initiation is interpreted by Christ as the taking of the Kingdom of Heaven by force (“The Kingdom of Heaven is taken by the power of will”). Thus the feats of Heracles should be understood symbolically as the various stages of initiation of the different levels of spiritual development, culminating in the liberation of Prometheus, or the liberation of thought from the captivity of the physical body, and the redemption of mankind.

The foregoing interpretation of myths has ethnological implications, mythology and ethnology being closely related. The myths suggest the liberation of the people that had been chained or relegated to the Caucasus by Zeus or an Indo-European people. Thu the past and the future of the proto-Georgian or proto-Iberian people found reflection in the myth of Prometheus. Heracles – as already observed – is a symbolic expression of a new initiatory culture, viz. Christian culture, and by the way, this is so not only in modern spiritual science but in medieval theology as well. Even in Byzantine theology we come across writings hinting at Heracles being a prototype of Christ. For example, Heracles’ causing water to gush from a rock with his wand is considered a prototype of Christianity. The voyage of the Argonauts is also a prototype of Christian initiation; nor is it accidental that the Golden Fleece is referred to in spiritual science as the classical Grail. The Golden Fleece in the Classical period was the same as the Grail and the philosophers’ stone in the Middle Ages, the two being identical notions. Search for the philosophers’ stone is not only a search for physical gold but also a search for spiritual initiation for god, and for a definite developmental level of spiritual consciousness conveyed in Classical Greek mysteries as a quest for the Golden Fleece. The latter, as you are well aware, was preserved in Colchis, the golden ram having flown to Colchis from Greece/ But this was a period when Pelasgic culture was flourishing in Greece, namely the Pelasgic culture of Argos. It is not fortuitous that the ship was called Argo, for the. stem of the word is of Colchian provenance; note the Georgian place names Argo, Argveti, Egrisi, containing the Colchian stem gr. The expedition to Colchis was symbolically or imagi-nativelv undertaken in quest of mysterious wisdom which at the time was preserved in Colchis alone, no longer existing in the territory of Greece or in the countries of the Mediterranean basin. Consider also Theseus’ travel to Crete – again to acquire the wisdom that no longer existed in Classical Greece.

Note that the greatest heroes of Greece, Theseus, Heracles, and Jason (incidentally, Heracles too was on board the Argo), set out in quest of spiritual or mysterious wisdom in countries of proto-Georgian, proto–Iberian origin. Minoan Crete was one such country (incidentally Minos means a bearer of reason, a thinker); Theseus’ arrival in Crete, his entrance of the labyrinth; slaying of the Minotaur, and coming out pur-ported the adoption of the Minoan cultute that was older than and superior to ancient Greek culture.

The same refers to ancient Colchian culture which was at the time at a higher level than its Greek counterpart. (It is not accidental that Aeetes’ sister Pasiphae was Minos’ wife). Thus, the expeditions of these heroes were invariably directed to Kartvelian countries. Heracles too goes to the Garden of the Hesperides in Spanish Iberia to fetch the apples.

The myth of Orpheus, too, gives his main objective as the revival of the cult of his Pelasgian ancestors. Orpheus was of Pelasgian origin, the son of Oeagrus (incidentally, the name of Orpheus’ father directly coin-cides with the name of Colchis: Egrisi, Egri). His purpose was to breathe new life into Pelasgian culture that had declined in the Hellenic period.

As for the voyage of the Argonauts, as noted above, it deals with dif-ferent stages of ancient Greek, specifically Doric, initiation, and it is no mere chance that Doric – active – initiation is. related to the Colchian world. Now, in medieval Byzantine theology, Germanus the Patriarch of Constantinople wrote his Miracles of the Archangels describing the voy-age of the Argonauts to Colchis; the expedition is under the patronage of the Christian Archangel Michael. The Archangel, “a terrible power sent from heaven” reveals himself to the Argonauts, predicting their future success. You will have noted the peculiar interpretation of the pagan myth by Germanus – at first sight a representative of the exoteric Church: the “terrible power sent from heaven” is the Archangel Michael, and the voyage of the Argonauts is linked to the mission of Michael – the principal solar archangel of Christianity – power of God, as he is de-fined. (Significantly enough, Gernianus the Patriarch was of Colchian origin – a Laz).

Such are the links between pagan and Christian initiation, connected with proto-Georgian mysterious centers.

In Pindar’s Fourth Ode, Jason – as a figure and hero – is referred to as panther-skinned; he is not only the procurer of the Golden Fleece but a panther-skin hero as well. In general, panther-skin heroes are related to the proto-Georgian world. However, panther-skin priests occur in Egyptian mysteries too. Incidentally, the Trojan Paris also wears a pan-ther skin, as do other Trojan heroes. The Dionysiac processions too were led by a panther, Dionysus himself wearing a panther’s skin. Thus the skin of a panther is an ancient totemic image of Japhetic mankind or the Caucasian race.

Now, I should like to go back to the discussion of the ancient, proto–Iberian race. It will be recalled that Acad. Marr’s terms Japhetic race and Japhetic language have gained ground in scholarship. What does this imply?

You are aware of the existence of the notion of Semitic peoples and languages, as well as of Hamitic peoples related to ancient Egypt, and generally Africa. There is also the Japhetie race. The three Biblical brothers symbolically reflect branches of humankind, viz. Noah reflects the Atlantic or pre-Flood humanity i.e. the developmental stage of mankind before Atlantis was swallowed up by the sea, while his children were representatives of the post-Atlantis human race. Japhetic is one of their branches and incidentally, the Japheth of the Old Testament is related to the Iapetus of ancient Greek mythology. It is not fortuitous that Iapetus was Prometheus’ father; Japheth is identical to Iapetus, as is also the planet Jupiter and Jupiter’s race, white race. As is known, in esoterism the races are related to the planets: the White race to Jupiter, the Black to Mercury, the Red to Venus, and the Yellow or Mongolian to Mars. The first substrate of Jupiter’s race is precisely this Japhetic, proto-European or proto-Iberian mankind. This is how the mission of the proto-European, palaeo-Caucasian and Mediterranean people is linked to that of Jupiter’s race. So much for the Classical, pagan period.

Now apropos of the Christian period. The advent of Christianity in Georgia is connected with the opening centuries of our era. The presence of two Apostles Andrew and Simon the Cananaian – in Georgia is not accidental; these were the first and the last apostles. Andrew was the first called, while Simon was the last to come to Christ, this being the symbol of their representing the alpha and omega; i.e. the beginning and the end. What part did the Kartvelian peoples play in the development of Christianity, in particular of Christianity propounded by the Archangel Michael, and why is the land called Georgia?

As you know, the Archangel Michael had prototypes in the Classical, i.e. pre-Christian, period. This was a being that appeared in the shape of gods protecting fertility, as gods of the weather or thunderstorms, such as Indra in ancient India, Marduk in the Mesopotamian world, Tarhu in the palaeo-Caucasian world – a panther skin god of thunderstorm. In caves, this god was always depicted as attired in the panther’s skin. The panther skin is an attribute of a being known in antiquity under the name of Indra, Marduk, Tarhu, and in the Christian period as Michael and Saint George. Saint George is the earthly aspect of Michael. Michael represents the spiritual world, i.e. the mental aspect, whereas St. George is Michael’s aspect on the historical plane, i.e. in the physical world. But how did the name George become linked to our country?

Already the ancient Greeks called the Georgian georgoi because of the advancement of agriculture in this country. Georgos means “a tiller of the ground” but, at the same time, the cult of St. George is connected with fanning, particularly with the control of fertility, weather, atmospheric phenomena. This was the case in early Georgia – hence the Georgian national deity: White George. Now, the Christian St. George was a historical figure, being at the same time the earthly image of the spiritual Archangel Michael, both slayers of the dragon. This image and its worship were most congenial to the Georgian people, hence Christianity in Georgia acquired the worship of St. George. Christianity in its pure form existed for the clergy, the feudal class and the royal court, but. popular Christianity in Georgia may be said to have merged with the worship of St. George. However, this does not mean that the cult of George eclipsed Christianity. In George the Georgians perceived not only a Cappadocian saint but a Christian God as well, seeing God in the combative, dragon-slaying image of St. George. Thus Michael’s spiritual aspect of Christianity was the closest to Georgia. The name of the country became linked to George, who later became not only the principal saint of the Georgian nation but also the image of a Christian God. It should be noted that theology knows of different images and aspects of God. Even in the Apocalypse, the Messiah, God, or Christ is represented as a heavenly rider on a white horse (Rev. 19, 11-15). The familiar traditional images of Christ do not exhaust His essence. There is also another image – a fighting, dragon-slaying one – as found in the Revelation. This is precisely the prototype of St. George that proved most congenial to the Georgians. By the way, the eminent Georgian scholar Ivane Javakhishvili noted that the cult of St. George in Georgia was an un-precedented phenomenon. Cases are on record of the festivals of the Trinity, Christmas and Easter being “absorbed” by the – festival of St. George, and of churches built in the name of the festivals just cited being identified with St. George; Thus, St. George is identified with God, for he is an image not only of a particular saint but of God as well.

Incidentally, the American scholar Jobes observes that St. George holds the same position in Georgia as Christ does. But this is wrong, for we are dealing not with the similarity of positions but with Christianity in Georgia being imaginatively or symbolically presented in a militant aspect. Essentially, Georgian Christianity may be said to be militant Christianity. It is a Christianity of knights, fighters, and it may be said also that Georgia was a single spiritual Order of St. George, and it was perceived as such by the Crusaders and by foreign visitors of the country, this leading to the establishment of the designation Georgia, which of course comes from the pagan period.

It was only foreigners that per-ceived the Georgians in this way. True, the Georgians did not use the word Georgian as a self-designation, but we are all well aware of the level of the cult of St. George in Georgia, and of the role this saint and its image plays in Georgian history. There is no other image that would express the national character more adequately. Here we should recall the principal monuments of Georgian literature and their relation to Michael’s Christianity – the worship of St. George. The Second aspect of Christian Georgia’s mission is linked to Georgia being a country fallen by lot to the Mother of God. Why is Georgia assigned to the Mother of God? This is because the principal divinity of the Japhetid or Kartvelian people was Mother-Goddess appearing in various aspects in different branches of this people, hence her name myrionym, i.e. with myriad names. This was the central mother-goddess found by the Greek colonists in Phasis, her large statue standing at the entrance to Phasis. In this country it is known as “mother-goddess” or “mother of the place” represented as Demeter or Hera in proto-Kartvelian countries. The cult of Artemis stems from this goddess, a parallel cult existing in Svaneti as the cult of Dali. As you know, the cult of Asia Minor goddesses is related to this ancient Japhetic mother-goddess. Now, the Mother of God of the Christian period is the Christian aspect of the same goddess – the Christian image of the being that was closest to this people and herein lies the mystic predetermination. When the Apostles cast lots to determine the country in which each should preach, Georgia fell to the Mother of God because the country was traditionally linked most to the mission of the mother of God, which is the same as that of the Holy Spirit.

As you know, the Trinity, i.e. Father, Son, and Holy Spirit, is characterized by many aspects or multiformity. The hypostasis of the son, i.e. the second mode, is manifested in the Divine-majusculine aspect of the Trinity, whereas the Holy Spirit is revealed in the feminine aspect or in the Mother of God. In his writings, Gregory of Nyssa states that the Holy Spirit is manifested in the Mother of God, the latter being the earthly embodiment and action of the Holy Spirit. The mission of the latter is directly related to that of the Mother of God. What is this mission? It is one of sanctification, i.e. the purification of humankind and, at the same time exposure to be effected by this principle, similar to the mission of Michael-George, viz., the development of spiritual thinking and the crushing of the universal serpent or dragon of materialism of universal evil, saving mankind thereby.

It is these two aspects that are linked closest to Georgia’s spiritual mission. Michael’s Christianity and St. George’s Christianity are two aspects of the same phenomenon, on the one hand, and Sophian Christianity or Christianity connected with the Mother of God, on the other, is the aspect of Christianity which is manifested in the Mother of God or Sophia. In Classical times this being emerged as the goddess of fertility, mother goddess, or earth, while in Christianity it is manifested as Sophia or divine, cosmic wisdom. Sophia is one of the designations of the Mother of God – an image of the Mother of God or the Holy Spirit. Wisdom emanating from the Holy Spirit is expressed in Sophia. These two aspects are basic to Georgia’s spiritual mission, being reflected in Georgian theology, art, and litera-ture.

Before passing on to other problems, I shall briefly touch on Svetit-skhoveli. I know that today our guests visited Svetitskhoveli, in Mtskheta. Svetitslhoveli is the church in which Georgia’s mission, Georgian spirituality, and Georgian Christianity have found most profound and all-round reflection. You are aware of the uniqueness of this church. for, as far as I know, in no other Christian church can one find a cult pillar. A pillar, more precisely two pillars, did exist in the temple built by Solomon in Jerusalem, while here a Christian temple has been built around a pillar. The pillar was the initial foundation of this church. The story of its construction is linked to that of the raising of the pillar, the latter symbolically embodying the Tree of Life. Historically, too, a cedar, which is a symbol of the tree of life, had grown at the site. The cedar was cut down and, by the prayers of St. Nino, the Angels raised it and the first church of St. Nino was constructed on the spot. Svetitskhoveii was built later at the same site. It is an allegorical church, similar to the house of the Lord built by Solomon. In what sense is the latter allegorical?

Two pillars were erected by Solomon in the temple, one embodying the tree of life and the other the tree of knowledge. Now, in Svetitskhov-eli we have a single pillar. The question may be asked as to the reason for this difference. It is because Solomon’s temple was connected with the Old Testament, i.e. esoteric Judaism, when the tree of life and the tree of knowledge were still separate, whereas the mission of Christian initiation is a harmonic merger of the tree of life and the tree of knowledge into an integral whole, hence the single pillar in Svetitskhoveli in contrast to the two of Solomon’s edifice. This also points to the unity of esoteric Judaism and esoteric Christianity. As is known, there was a Jewish community in Mtskheta that adopted Christianity at an early date, for they saw the unity between esoteric Judaism and Christianity.

One representative of the Mtskhetan Jews was present at the crucifixion of Christ. Our Lord’s tunic falling to him by lot, the man brought it to Mtskheta where it was buried under the pillar, together with his sister Sidonia. The lord’s tunic is a symbol of cosmic ether that envelops Christ, and the tree of life, which rises above the place where the tunic is buried, is connected with it. Merged in this tree of life is also the tree of knowledge which stood separate at the pre-Christian stage; here is given the ideal of the future – the mission of future Christianity. Other symbols of Svetitskhoveli also point to the extensive development of esoteric Christianity in Georgia Thus, on the southern wall of Svetitskhoveli we see St. George with a lion and a panther. Let us recall the struggle or the principal character of The Man in the Panther’s Skin with a lion and a panther. I should note at this point that in some Georgian bas-re-liefs, e.g. the Mravaldzali one, St. George is slaying a panther rather than a dragon. The panther is identified with the dragon slain by St. George, i.e. a symbol of the base instincts that are defeated by the human self in the process of initiation. This is what we perceive on the southern wall of Svetitskhoveli. On the political level this a symbol of fighting Georgia, of fighting Orthodox Christian Georgia that vanquishes political Islam – the panther or Turkey, and the lion or Iran. This basrelief is amenable to such an interpretation too. On the inner southern wall of Svetitskhoveli we find the depiction of an apocalyptic Judgment Day, featuring many symbols interesting from the esoteric point of view, including an image of a panther as an apocalyptic beast. In this fresco the beast is depicted as a spotted panther. In general, the panther in Rustaveli’s poem is spotted. Such esoteric symbols are numerous in Georgian churches, calling for a special study and interpretation. I shall merely observe that the motifs of the Grail are very frequent in Georgian frescoes. Such motifs occur in Gelati which, as is known, was an Orthodox Montsalvat, the seat of the culture of the Grail in Georgia – the Grail Christianity was blended with the Orthodox Church in Georgia.

In the West the exoteric or Catholic Church was separated from its esoteric counterpart, a Crusade being declared against the latter. In Georgia, however, the two formed a unity, on account of which David the Builder was called King-Priest John. What does King-Priest John mean and how should we define the period in the evolution of mankind that is linked to King-Priest John? In this connection we must recall Wolfram von Eschenbach’s poem Parziwal. King-Priest John is the son of Parzival’s half brother Feirefiz.

Now, Feirefiz means a “black-and-white son”. What is the significance of black-and-white? It is well known that in medieval chivalrous romances and poems the characters symbolically embody some path or idea, in other words these characters are personifications. Parzival, in particular, is the personification of the initiatory path of the West; he sets out in quest of the Grail and finds it. Feirefiz represents the integration of the Eastern and Western paths. That is why he is black-and-white, i.e. a blend of the white race with a darker one. He is black-and-white for the additional reason that in him Western Christian wisdom is blended with Arabic wisdom, as is the case with the Templars. The movement of the Templars was the Western path of initi-ation transferred to the East where it absorbed the oriental wisdom, namely Arabic-Persian, yielding a hybrid – the black-and-white Feirefiz, an embodiment of oriental Templar movement with its oriental coloring. Old Georgian chivalry was connected with this Templar order, primarily David the Builder, the Georgia of Queen Tamar’s epoch, and Shota Rustaveli. The Templar movement is not only a Western phenomenon, for we have evidence of the closest links between Georgian knights and the Templars. It was a movement that united Western and Eastern wisdom, Western and Eastern initiation. This is why King-Priest John is the son of the black-and-white half brother of Parzival. In the Chronicles of the Crusades King-Priest John is identified with David the Builder; however, this is not only a symbol of the person of David the Builder but in general a symbol of the totality of wisdom that was born in the West and later fused with oriental wisdom. The Tabronit or the Caucasian Uplands, mentioned in Wolfram von Eschenbach’s Parzival, is the offspring culture of this synthesized wisdom. As the poem is allegorical, Georgia is not referred to directly in it. Not a single historically known country or person is mentioned in Eschenbach’s poem; it contains only symbolic and allegorical names of countries and personages, the personifications of this or that movement or path of initiation being represented by various characters; thus Parzival’s father Gahmuret is a symbol of the stage when the movement of the Grail had not yet taken shape and the Grail Christianity had not appeared on the scene. Parzival is a symbol of the Grail movement itself, while Feirefiz – as already noted – is the symbol of the Grail or Templar movement transferred to the East; Eschenbach directly points to Tauronit or Georgia as the source of all this. Georgia’s pseudonym, as it were, in the work under discussion is Tauronit or Tabronit. This is because the word is related to Taurus or the culture of the bull; as you know, the culture of the Bull in the proto-Georgian or proto-Iberian world was the leading one while, cosmically, the period of the bull reigned.

Recall the Cretan-Minoan cult of the Bull, the cult of the Minotaur, the struggle with it, and so on. In this connection Eschenbach refers to it as the source of the culture of mysteries. It is to this Caucasian mountain range, this Tauronit, this fabulous land where King-Priest John reigns, that Eschenbach points to as the source of everything, viz. mysterious wisdom and mysterious culture. This is hinted at in Eschenbach’s Parzival which, as you know, is not easy to decipher and interpret. Researchers are confronted with a number of difficulties when trying to conjecture the intent of the ciphered proper names or geographical designations. But we are more or less able to draw conclusions, for the poet points particularly to the Caucasian mountains and a land adjacent to the Caucasus as the source of the mysterious culture and the abode of King-Priest John in whose realm is the seat of spiritual wisdom. Incidentally, the Crusaders referred to the land as spiritual India as well; this was because in the Middle Ages India was not only a geographical term but was often used in the spiritual sense too as the homeland of spiritual, mysterious culture. India is mentioned similarly in The Man in the Panther’s Skin, but without reference to geographical or historical India. The same is the reference to India in Nizami Ganjevi’s Iskander-namah, implying a world of mysteries. Hence the coincidences between the Georgian and Western cultures. Regrettably, history has not preserved much about the relationships between countries in the period under discussion, and whatever has survived still awaits study. Nevertheless, such creations as The Man in the Panther’s Skin, Odes, the chivalrous romances of the West, and Wolfram von Eschenbach’s Parzival, give indications of the intensive relations existing at the time between Georgia and the Western countries. Take, for instance, the striking kinship of The Man in the Panther’s Skin and Amiran-Darejaniani with the Western chivalrous romances, though the former have their own highly peculiar specificity. Here too is the mission of Georgian culture highlighted. The traditions of Oriental and Western literature are given in these works as a single whole. From the cultural viewpoint, Georgia’s mission is to synthesize the Western and Oriental cultures, presenting them as an integral whole. This is why The Man in the Panther’s Skin can be considered equally the possession both of Western and of Oriental literature. No division or separation is possible here. That is why, Pitareti – that major monument of Georgian archi-tecture – may be classified as an example of Christian architecture as well as that of Eastern architecture. Here elements of Western and East-em cultures always merged.

This is our vision of Georgia’s cultural mission. Unfortunately, many topics have remained outside of our discussion, for it is impossible to cover everything in one lecture. We shall probably have some more lec-tures and talks, and it is desirable to provide information about this to the West, for much there remains unknown about Georgian culture and Georgia’s spiritual path. Regrettably coverage hitherto has been given rather to the external aspects of our history and culture, and meetings like this should facilitate further mutual understanding and exchange of knowledge and information.

Q&A

If the audience wishes I can answer questions. This may render the discussion more interesting. I shall welcome questions around the topics of my talk. Today we shall devote our time to a discussion. of questions dealing only with the present theme.

Question: What is the difference between Georgian (Kartuli) and Kartvelian (Kartveluri)?

As I noted at the beginning, these two terms should be differentiated. To be sure, the difference between Georgian and Kartvelian is not es-sential, yet there is a difference in shade. Georgian refers to Georgia proper, to everything related to Georgia’s history and language – all that we know from our history and which is within this geographical area. Kartvelian is a much broader and comprehensive notion. Kartvelian are tribes that are not Karts, nor Kartvels (Georgians) proper, but of Kartvelian stock. This may be compared to the relationship of the Semites and Hebrews. Kartvelian is an ethnic conception, being more comprehensive than national. There is Georgian nationality, but Kartvelian people or ethnos, another name for which is Japhetic. It is rather these palaeo-Caucasian or Japhetic peoples that may be said to constitute the ethnos. As there exists a Semitic people, so is there a Japhetic one.

This Japhetic people is Kartvelian. The Kartvelian lan-guages stem precisely from this primary Japhetic language which we call proto-Georgian. The separation of the Kartve]ian languages from this Japhetic language is assumed to have occurred from the third millennium B.C., as we learn from the book of Gamkrelidze and Ivanov, as well as from Marr’s studies. I shall probably devote a separate lecture to the book just mentioned, but here I should like to note its clear tendency to belittle the role the proto-Georgian world played historically, and which has been dealt with in the studies of a number of scholars. All this is relegated to the background in the book in question, while Indo-European is given prominence. However, the positive side of the book is the dating of the disintegration of the proto-Georgian parent language into separate languages and dialects in the third millennium which, according to my own theory, is related to Ioane-Zosime’s Praise and Glorification of the Georgian Language, which stales that the Georgian people or the Georgian language (language in Ioane-Zosime’s work implies the people as well) “has been dead four days” and “one day totals one thousand years” The death of this language began four days or four thousand years ago, i.e. in the third millennium B.C. Ioane-Zosime uses “death” because the language had lost its old area of diffusion and significance.

This was followed by a Lazarus-like rising from the dead of these people and language, as Ioane-Zosime relates. In his work these people are compared symbolically to Lazarus. It may be said that here is implied not only Georgia but the entire Kartvelian ethnos; to this is related that proto-Georgian or proto-Iberian world which extended from the Iberian Peninsula to India, and – as hypothesized by N. Marr and H. Johnstone – there existed a primordial Basque-Caucasian-Dravidian language – older than the Hamitic parent Language, and the basis of all languages, this being a glottogonic or language-forming phenomenon; it was the primary language of the priests, and in general, the beginning of languages.

Such is Marr’s theory, for which Stalin rebuked him; Marr’s theory was anathematized because it gave an objective interpretation of the prehistoric period and the origin of the Georgian language. Our national movement too has some criticism to level against Marr. True, he did make anti-Georgian statements dictated by political considerations of the day, but his elucidation of the prehistoric period of development of the Georgian language and the Georgian people was very objective and profound. That is why he was denounced in Soviet scholarship under Stalin’s leadership.

Question: What is the role of the peoples of the Kartvelian stock in the development of Christianity?

The peoples of the Kartvelian stock play a major role in the development of Christianity. The Semitic peoples played the principal role in paving the way for Christianity in the period of the Old Testament, while in Christianity proper – in its development Kartvelian and Indo–European peoples play the main part. The ancient Greeks are related, as you know, to peoples of Indo-European origin. Ioane-Zosime’s Praise -and Glorification, tells us that the two sisters – Mary and Martha – may be compared to Nino and Queen Helen. Nino is a symbol of the Kartvelian people and of Georgian Christianity, whereas Helen is a sym-bol of Greek Christianity, the relationship of Mary to Nino being the same as that of Martha to Helen. As you know, Mary is a symbol of mystic contemplation – a symbol of mystic theology, or esoteric Chris-tianity, whereas Martha is a symbol of the intellectual, rational path – a symbol of dogmatic Christianity which developed rather in Greece; In other words, representatives of the Georgian ethnos in Christianity tend to follow the path of mysticism and esoteric theology. Take, for example, Dionysius the Areopagite, or Peter the Iberian, Saint Nicholas Thau-maturge, and Saint George himself – all are representatives of the Kartvelian ethnos. This is how Lazarus becomes linked, as a symbol, to the Georgian people. As we know, Lazarus is John not only in spiritual science, but a number of Western exegetes identify Lazarus with John. Incidentally, this identification is clearly seen in Georgian folklore too; there exists here a folk cult of Lazarus which is the god of rain, the same as Elijah; thus Georgian folklore identifies Elijah with Lazarus.

John-Lazarus is the symbol of the Georgian language, the Georgian people that must rise after this four-day death-like sleep. This is Ioane–Zosime’s message in his Praise and Glorification of the Georgian Lan-guage.

Question: What is, in your opinion, the relationship between Kartlos and Haos?

It should be said, inter alia, that Leonti Mroveli’s work, as well as others of the kind, reflect profound esoteric wisdom. He states that both Kartlos and Haos are descendants of Japheth, that they had one progenitor, and that the Japhetic people are the ancestors of Haos or the pri-mary ethnos from which the present-day Armenian nation stems.

The latter ethnos was very closely related to the primary Georgian ethnos, hence comes the story of the brotherhood of Haos and Kartlos. I do not think that we are here dealing with seniority, for this is a very ancient epoch, and it is extremely difficult to determine the period when the Armenian ethnos took shape as a separate nation. In this connection, the seventh-sixth centuries B.C. are named as the time of the advent of the Armens in Hayasa. This is the first country very closely related to the Colchian world; thus, it is well known from the specialist literature that Old Armenian or Grabar has preserved Laz and proto-Georgian roots, and that proto-Georgian played a major role in the development of this language. This is noted, e.g. by the well-known Armenian scholar C. Toumanoff. Hence Marr believed Armenian to be a semi-Japhetic and semi-Indo-European language because it contains elements of both. This gives rise to the idea of the ancient kinship and unity, as found in Leonti Mroveli.

Question What is the relationship of the Basque and Georgian worlds?

About Basque and Georgian I can say that Basque is – like Georgian – a proto-Iberian language, but they have been separated from each other for great periods of time and have been developing separately so long as to render the establishment of their genetic relationship difficult. This relationship is being established rather by means of place names, sepa-rate phrases, and forms, as well as by the cultural-historical comparative method. Today Basque and Georgian do not scorn to be genetically re-lated languages; however, this does not mean that the Basque and Geor-gian worlds did not form a single whole in antiquity. As I have said, this was one people, one race, and one language, but later Basque assumed such individuality that today scholars even find it hard to establish ge-netic relationship. There exists a different approach, based as I have said – on Humboldt’s well-known work on Basque. The work has not been translated into Georgian and, by the way, it is being boycotted; for definite reasons the study has always been ignored, but it is our task to have it translated into Georgian and circulated in the country, so that the Georgians might learn of their real origin. As you know, Western science has no greater authority than Humboldt; however, according to the latest studies of modern Kartvelologists (Jan Braun, and others), the view is gaining ground on Basque being a fourth Kartvelian language.

Question: What relation is there between Lazarus and the Georgian language?

In Ioane-Zosime the raising of Lazarus implies the raising of the Georgian nation, and not only of the Georgian people but of the entire Georgian ethnos in its distribution in the prehistoric period, i.e. to the time of Lazarus’ falling asleep, or the third millennium B.C., when this ethnos diminished, being decimated by the Indo-Europeans; it survived only in the Iberian peninsula, Asia Minor, and the Caucasus. The rais-ing will again revive this nation, when it will regain the position it held in the prehistoric period – a leading position, the position of mankind’s spiritual teacher. This is implied in Ioane-Zosime’s statement to the ef-fect that on the Judgment Day God will judge all the languages through this language. And this means that the Georgian people will be the chief bearer of spirituality, i.e., Christianity, and that it will judge the sinful humankind.

Question: What relation is there between Prometheus and Amirani?

Amirani must be a later name of Prometheus. We lack evidence to prove that in prehistoric times Prometheus was called Amirani. In Geor-gia, Amirani (‘Amir’) is related to the advent of Persian culture in Geor-gia. Amiran Darejanisdze (Amir andare jehan – “ruler of the country”) is a Persian term.

In general, the extant version of the folk legend on Amirani must be of later origin. The prehistoric myth of Amirani found reflection in the Georgian folk tradition, but the name is altered. The name Amirani is obviously of Persian provenance, and it does not seem to reflect the identity of this character. In the proto-historic period the hero must have had an older, proto-Georgian correspondence. Generally speaking, it was not only such personages that had proto-Georgian correspondences. Take, e.g. the derivation of the eponym “Kardu” of the Georgians. It is the name of the mountain that was called Kardu – the name of a Babylonian god. Mountains were given the names of gods, Kardu being the name of Ararat, called Nisir in the Sumerian period. Neither these place names nor characters bear old names any longer. And I am convinced, this hero referred to as Prometheus, was not called Amirani; the latter name must have been given to him in the Middle Ages.

Question: What could you say about the relationship of the Abkhazian and Georgian languages?

As you know Adyghe and other Caucasian languages are of Iberian – -Caucasian origin; there is a genetic relationship between those languages and Georgian, there also is a genetic relationship between the Karvelian languages too. The Abkhazians fail to understand this, hence this ethnic strife. Their origin is indeed Ibero-Caucasian, and had they knowledge of their descent they might have never started such conflicts with their kindred nation. In general, the peoples of the Northern Caucasus are genetically related, and so are heir languages. This has been thoroughly researched by our celebrated scholar Arnold Chikobava, and Iberian–Caucasian linguistics and Ibero-Caucasian peoples were his favourite terms. By the way, this means that Ibero-Caucasian is not exclusive in the Iberian world; there is, e.g. Iberian of the Pyrenees, and so on; thus, lberian-Caucasian is only one part of the Iberian world that comprises the North-Caucasian peoples too.

Question: In what relation is Mazdeanism to the Georgian spiritual world?

Historically, the Georgian nation has been in contact with many cul-tures and religions, and there are indications that at a definite period the Mazdeanic cult was practised here: the cult of the goddess Anahita, and many other cults. However, this was not leading or essential in our spiritual culture. Thus, it is still problematic whether the Armazian cul-ture was Zoroastrian, and whether it had anything in common with Zoroastrian culture and Mazdeanisrn. Nor has the kinship of Ahura Mazda and Armazi been demonstrated.

Question: What is anthroposophy?

Anthroposophy is a spiritual science in modern Europe – a science of the spirit, spread in Western countries. As I have said, it is a Christian movement, viz. Michael’s Christianity. I should note, however, that some people erroneously take anthroposophy for a religion. It is not a religion or confession but a cognitive trend. Hence the opposition – heard occa-sionally – of Orthodoxy to anthroposophy is wrong. This is the same as opposing Orthodoxy to a follower of Hegel. The point is that anthro-posophy has no confessional claims; it is a cognitive path.

True, in the West there does exist a religious community – its outgrowth; but Rudolf Steiner, the founder of anthroposophy, was not a creator of a new reli-gion or confession. He was a follower of Christ and Christianity, and the creator of a new cognitive form of Christianity. So there should not be a confusion of terms here. As I mentioned above, there are many branches of anthroposophic science: anthroposophic medicine, biology, pedagogy. In particular, anthroposophic medicine played an outstanding role here in the treatment of those poisoned on 9 April when these patients failed to respond to the treatment prescribed by traditional physicians and to drags, representatives of anthroposophic medicine arrived with remedies, developed in their school, which saved many persons.

I should like to add also that in one of his lectures R Steiner ranks the Orthodox cult much higher than its Catholic counterpart. I can cite the relevant passage from the lecture. In general, Steiner was closely connected with Orthodox philosophy, particularly with the philosophy of Vladimir Solovyov, considering him – an Orthodox philosopher – as one of his forerunners. In his cycle of lectures, read in 1922 and entitled. “Super-sensible Influences in the History of Mankind”, Steiner says: “In the Catholic church the cult and ritual are rather of the character of symbols to be viewed by the eye, whereas in the Eastern Orthodox church it is something that reaches the soul with the profoundest reverence”. Thus, he sharply differentiates these two cults from each other, himself tending rather to the Orthodox cult as being more conge-nial to him. This is seen also from the lectures he delivered at Oxford, in which he speaks of the profound esoterism in the Eastern Church, or the mysterious doctrine owned by the Church. As I noted earlier, in the East esoterism was not divorced from exoterism, whereas in the West it was, with attendant conflicts and persecution of exoterism – something never occurring in the Eastern Orthodox world.

Question. What is the origin of the Grail?

The etymology of the Grail stems from old Provencal, and probably, by its root from the Cappadocian term gratsal; and generally speaking, the Grail movement was also the creation of the Kartvelian ethnos. The Cappadocian ethnos, which was the same as Kartvelian or proto-Iberian ethnos, was the principal founder of the Grail movement. Titurel – the first owner of the Grail, was a Cappadocian by nationality, i. e. of Kartvelian origin.

The mention of the Cappadocians on Pentecost, the day of the descent of the Holy Spirit (Acts of the Apostles 2.10), is far from accidental. The Cappadocians were present at the descent of the Holy Spirit, and the mission of the Grail is that of the Holy Spirit – a symbol of the Mother of God; the owner of the Holy Spirit. The Grail is a bearer of the Holy Spirit and the Grail is one imbued with the grace of the Holy Spirit, The Grail movement or the Grail Christianity was created precisely by the Iberian peoples. It was created first in Cappado-cia, and later in Provence and Languedoc, populated largely by peoples of Iberian and Celt-Iberian race. The Celt-Iberians were the same Iberians by origin, with whom the Celts merged at a later period. The migration of the Celts began in the third century B.C., continuing later too. The Celtiberian ethnos took shape later, yet it was of Iberian origin. The Celtiberian people too were linked to Cappadocia, and it was from Cappadocia – this Meskhian or Moschian, and Zan land – that the Grail Christianity and movement came. Incidentally, in Kartli there is a village named Grakali. Inasmuch as the initial name of this bowl was ratsal, Grakali and ratsal are obviously related words, and this place must be connected with the Grail. I am deeply convinced of the reference to the Grail in Shavteli’s Odes, in which it is defined as “a bowl of graces, for the purification of the people”.

As you know, the Grail is a bowl; it is mentioned in Georgian folklore, namely in Connection with the campaign of Saint George hero of Georgian folklore – in Kajaveti together with Kopala and Iakhsar; from there St. George brings back a howl which, I am fully convinced, is the Grail. Thus, the descent of St. George into the nether world is connected with the bringing back of the Grail; in other words, this is a symbol of initiation. It is in this way that the Grail became linked to Georgian culture, folklore, and history. The principal motifs of the Gelati mural paintings are connected with the Grail. The child Jesus, held by the Gelati Virgin, bears an imprint of the Grail on his forehead, pointing to the closest link of the Grail with Georgian cul-ture. As for The Man In the Panther’s Skin, it may be said to be a poem of the Grail because the Grail’s symbols are synonyms treasure, precious stones and pearls, philosophers’ stone and a virgin, i.e. the rescu-ing of a virgin from captivity in the nether world is the same as retriev-ing the Grail. In this case, the maiden embodies the anima or the soul and the release of the anima from the dragon’s captivity is precisely the aim of initiation. This is given in The Man In the Panther’s Skin, for in it is depicted the path of heroic initiation. Allegorically, chivalry is in general related to initiation, being its institution; hence its principal aim was the descent into the nether world and the retrieval of the Grail, or the rescuing of the holy principle from the bondage of evil powers.

Question: How is it proved that the Pelasgians and the Sumerians were not Indo-Europeans?

This is proved by linguistic evidence. In the first place, the eminent Georgian scholar M. Tsereteli has demonstrated that the Sumerians were not Indo-Europeans, and that today only Kartvelian languages are related to Sumerian. The Indo-European languages are not related to these languages. As far the Pelasgians, Herodotus and other Greek histodans point out directly that they were Iberians.

Question: What relation was there between the Irish and Georgian Iberians?

The relationship of the Irish Iberians and the Georgian Iberians was very strong. In his work, Humboldt speaks of the migration of the Iberi-ans to Ireland, and Northern Europe. He clearly distinguishes them from the southern Iberians who were autochthons, whereas there took place a migration to the North – Ireland, Britain, and elsewhere, with the estab-lishment or Colonies. The Picts – the earliest population of Ireland de-scended from the Iberians.

Question: Who were the Albanians?

It appears from Kartlis Tskhovreba (“History of Georgia”) that the Caucasian Albanians too were Kartvelian tribes. They are the ‘Berda’ in Nizami Ganjevi’s works… By the way, it is not accidental that Nizami linked the image or Queen Tamar with Berda…

Question. Is there any link between Lazia and Lazarus?

It can only be hypothesized that the stems are related; Lazarus and Laz, lapis lazuli, denoting azure; azure and blue are the color of Ioane–Lazarus; in general all this may be in some relationship… The murals of Betania Church of Tamar’s time, dedicated to Lazarus, are done in blue colors, which cannot but have a profound esoteric meaning.

Question: What have the Hittites to do with Georgia?

There are place names related to the Hittites in Georgia. This means that the homeland of the Hittites was here. There were migrations of peoples, hence the numerous related place names. In general, the Hittiles were Indo-Europeans, not belonging to peoples of Kartvelian provenance.

Question: What can you tell us about Niko Marr and The Man in the Panther’s Skin?

Marr entertained very contradictory views on The Man in the Pan-ther’s Skin; and, in general, great men occasionally commit great errors. He erred with regard to The Man in the Panther’s Skin, but then he cor-rected his errors, and advanced highly significant views regarding the poem. Initially believing it to be a translated work, he intended to dis-cover the original in the British Museum; failing in this, he later changed his view. Most importantly, Marr was the first to demonstrate the exis-tence of an organic relationship between the world of The Man in the Panther’s Skin and that of the Western chivalrous romance – and in general Western courtly poetry. He also pointed out the similarity of The Man in the Panther’s Skin to the troubadours of Provence and other monuments of chivalrous culture in general. Giving a strong indication of this, Marr left behind a highly valuable study entitled: The Cut of Woman in the Man in the Panther’s Skin. As for the idea of Rustaveli having been a Muslim, for some time Marr did entertain it, but this was because he failed to explain Rustaveli’s supra-religious occumenism. Rustaveli unites, as it were, all cults and religions in his poem. Generally speaking, The Man in the Panther’s Skin is a syncretic work – not eclectic, that is bringing different elements together without connection, but syncretic, giving various elements in unity. The poem in question is a synthesis of Classical and Christian wisdom, a synthesis of esoteric wisdom; a new synthesis of the paths of Classical and Christian initiation is presented in the language of a new literary mythos. That is why many researchers perceived separate doctrines or confessions in it, which subsequently failed to be substantiated. Today the view prevails which holds that it is a Christian work and the author was a Christian – a Christian in a broad sense who occumenically unites the achievement of different religions in his Weitanschauung.

Thus, the poem contains astrological and astrosophical ideas, ideas of Classical mysteries, a quatrain on the “sunny night”, and so on. All this suggests that Rustaveli had a profound knowledge of the ancient culture of mysteries, synthesizing it in his work. Initially, Marr failed to see this. He considered Rustaveli a Muslim because the Koran figures in the poem, and the characters swear their oaths on the Koran. But this was because the action of the poem was conventionally transferred to the Oriental, Muslim world, where no other book than the Koran could be mentioned. However, Avtandil’s prayer is Christian, although he seems to pray in a mosque. Similarly, in their actions and character the personages are Christians representatives of the Christian world. ‘Arab’ and ‘Indian’ do not refer to nationality in the poem, the usage being symbolic. The countries in The Man in the Panther’s Skin do not constitute geographical or historical reality. Here we are dealing with allegorical geography and history.

Source: http://rustaveli.tripod.com/mission.html

Zviad Gamsakhurdia – The Spiritual Ideals of the Gelati Academy

A Lecture delivered at the L. Meskhishvili Drama Theater in Kutaisi , 20 May 1990

Dear friends, even in extreme political turmoil, our ancestors were not oblivious of science, poetry, knowledge. Even in times of war they cared for the development of spiritual culture. This was Georgian history. To excuse ourselves today from a similar concern by reference to our being engaged in political struggle, with no spare time for science and culture, would indeed amount to a betrayal of our historical traditions.

I wish to illustrate this by the example of the person to whom I am dedicating this lecture and whose service to the Georgian state and nation is incalculable. What is most important, he was himself a paragon of all this, setting up from his capital city, Kutaisi, the great spiritual center of Gelati. The person I refer to should today serve as an example for us, for he combined the struggle with Georgia’s foes and the building of the Georgian state with an extensive religious, philosophical, and scholarly activity that is truly astonishing. The man I am speaking of is David the Builder. We have no other example in our history of a king and commander-in-chief being such an outstandingly erudite scholar, as well as a poet arid creator of spiritual culture. And our ideal today too should be such activity. Our great kings followed this tradition not only when Georgia was felicitous, free and powerful but in the dark periods of her history as well. Take the king-poet Vakhtang VI, who was a scholar, commenting on and publishing The Knight in the Panther’s Skin. In other words, even in times of extreme historical adversity the interest in scholarship and spiritual culture never cooled down. Neither should we forget this today, when Georgia is swept by the national-liberation movement.. Let us recall how David the Builder during his campaigns, mounted on his horse, carried with him books by Gregory of Nazianzus, Gregory of Nyssa, the writings of philosophers, and – fully armed – read them in his ambush, holding his bow in one hand and a pen in the other A case is on record when the enemy all but overrun his hideout and the king slew one of them on the spot.

The situation is almost the same today, when we have to struggle for the freedom of Georgia and revival of her statehood. During this time we must not be oblivious of religion, culture, philosophy, science and scholarship. Only in this way we can be victorious and preserve the image the nation had from prehistoric through historical times. As you know, Colchis was a seat of ancient culture and wisdom. Hellenic culture may be said to have been a superstructure built on Colchian culture, the for-mer arising front the latter. This is seen clearly from the myth of the Argonauts. What is the Golden Fleece? It is a symbol of ancient, mysterious wisdom that had been preserved only in Colchis at the time. Cold is a symbol of the highest spirituality and purity, while the ram is also a symbol of supreme purity of thought, reasoning and culture, and the Golden Fleece is to be found in the country which possesses this wisdom. It is suspended from an oak, the latter being an embodiment of an ancient cult which started in Colchis and then spread worldwide, Greece included. As you know, the cult of the oak occurs in Europe too, and later in Greece. However, it began from Colchis, and the first oak – the first didi chqoni, i.e. “Great Oak” (the designation of the institution of Chqondideli being related to it) was that ancient Colchian oak on which the Golden Fleece was hung and for the acquisition of which the greatest Greek hero Jason had to undergo many stages of. self-development and purification. He did all this in order to acquire the wisdom symbolically embodied in the Golden Fleece. The sages of ancient Greece expressed their purport symbolically or allegorically, never conveying their wisdom directly. Thus, the great oak, the Golden Fleece, and the trials the Greek hero Jason underwent in order to acquire the Golden Fleece are all symbolic. What did he find in Colchis? He found a world of ancient wisdom, prehistoric wisdom – it may be said – the earliest wisdom of mankind. At that time, all this had been lost in Greece, for the country was then at a much lower cultural and developmental level than Colchis. But the fact that Jason was introduced to Colchian mystery, that he was put through certain tests by being confronted with warriors, the dragon and fire-breathing oxen – all this shows that ancient Colchians nurtured Greece, i.e. Hellenic culture.

But the Colchians were only a pad of a large group of other Kartvelian peoples, for at that early time the Georgian ethnos was lo-cated not only in the Caucasus but extended from the Pyrenees to India; this ancient Kartvelian or Iberian race had several distinct branches. These were the world of the Pyrenees, the Mediterranean world, the Minoan world, the Trojan world and Pelasgian world, the last two constituting the primordial population of Hellas or modern Greece.

This was the population found by the Vedic Greeks arriving in Hellas, the culture of the indigenous population being higher than that of the newly arrived Greeks, as expressed in. the myth of Prometheus. Prometheus symbolically embodies the wisdom of the ancient Kartvelian or Pelasgian tribes, which formed a single world, a part of which was Colchis. That is to say, Colchis was not the only seal of this culture: it was a culture – let me re-peal – diffused from the Pyrenees to the Mediterranean and Aegean worlds, and to Asia Minor where later we find the Cappadocian and Meskhian or Moschian tribes mentioned in the Bible.

The alchemists were the ancient sages of the Caucasus, the priests of the mysteries. Guardians of mysterious wisdom, the alchemists brought the practice of that wisdom into the Middle Ages. Alchemy involved the obtaining not only of physical gold but of spiritual gold as well. It had the ideal of the golden stone. This philosophers’ stone was the same Golden Fleece, sought in that pagan period by Greek sages and medieval alchemists.- Hermetic alchemists. (It was called the Hermetic way be-cause it stemmed from the wisdom of Hermes Trisgemistus, a legendary author.) The Caucasus was called “the mountain of philosophers” where – in their symbolic language – was located the ore of heavenly faith or the Golden Fleece. In other words, in the Middle Ages the Caucasus was considered a land of heavenly wisdom, for it possessed the ore of heavenly faith. The ore – symbolically, of course – indicated this wisdom, that is to say, the wisdom of ancient Colchian mysteries, or the wisdom of the Golden Fleece. The expedition of the Greeks against Troy – that proto-Kartvelian, proto-Georgian, or Colchian world – had the objective of carrying away the wisdom that the Greeks lacked. This wisdom being symbolically embodied in the Palladium or a statue of Pallas Athena, which was preserved only in Troy, and not to be found in Greece. This is how Georgia, the Georgian world, and the ancient Colchian world were represented in Classical mythos arid poems. As you know, in his wanderings Odysseus comes to visit Circe, the sister of Aeetes, and the son of Circe and Odysseus was Latinus the progenitor of the Latins or Romans. Symbolically, this means that the Latins and Romans too are of semi-Georgian descent, for the Colchian Circe – the aunt of Medea and sister of Acetes – was the mother of Litmus the eponym of the Latins.

Consider too Theseus’ visit to the kingdom of Minos in Crete. He slew the monster Minotaur confined in tie labyrinth; and then escaped from the labyrinth with the help of the thread given to him by Ariadne. As is known, Minas was Aeetes’ brother in law: Aeetes’ sister Pasiphae was the wife of Minos – a situation that suggests the very close relationship of the various cultures of that period. The ancient Minoan culture, dating from the third millennium B.C., is of the same age as Colchian. The determination of the age of Kutaisi, the seat of Colchian culture, at approximately 3000 years (some mention 2500) is a puerile mistake. Although it is not possible to determine the precise age of Kutaisi, it surely is a much older city and is, in my view, at least 4000 or 5,000 years old. The first name of Kutaisi, as you well know was Aea. The name is symbolic of the culture of mysteries, for the sounds of the word expressed ancient mysteries. In ancient mysteries a sound combination called Aeo expressed definite wisdom and the character of mysteries. Aea was an ancient seat of mysteries or centers of wisdom. The origin of Colchis and its capital should be sought many millennia earlier, whereas the creation of the myth of the Golden Fleece may be said to date from a much later pe-riod, when that wisdom was on the decline and that culture was no longer at its highest level. Of course, it was even then at a much higher level than that of the contemporary Greek culture. In other words, these Colchian mysteries and the city of Aea were already on the wane when Aea was visited by Jason. The two stems – Cut and Aea merged, forming the name Cutaia. Thus, the ancient Colchian capital city appears to have been on this spot.

As you know; the location of Phasis is a subject of much controversy in scholarship. Today it is not possible to. establish its exact location be-cause of the change of the sea. However, archaeological excavations permit us to determine its location near Vani – in the vicinity of Nokalakevi, Vani and Kutaisi. This area was the center of the ancient Colchian culture, and Phasis seems to have been located in this zone rather than near the present-day coastline. This later Phasis was in a different location than the ancient, prehistoric Phasis, the change in lo-cation being the result of the change in the coastline. Authors of the first and second centuries, of course, speak of the Phasis that was situated in the vicinity of modern Poti. An ancient city site has been discovered at the bottom of lake Paliastomi, but the earliest Phasis was approximately to the right of the present railway; the sea must have been to the left of the railway, while land started on its right side. It was in this area that Phasis and other Colchian settlements, the centers of the ancient culture, began. This was the situation in the prehistoric period. As I have noted, the tradition of locating Phasis here continued into the Middle Ages. It was known in the ancient world that Colchis was the land of the Golden Fleece and ancient mysteries, the country of King Aeetes and Medea. She was tile founder of the first mysterious science that served as the basis of medicine. (The word medicine is related to Medea ) Of course, at that time medicine was at the level of treatment with herbs, a treat-ment that had attained its peak precisely here in Colchis.

It was here that the Argonauts found the herb – ‘blood of Prometheus’ – with which Medea treated the sick; here was the garden or Hecate, the most ancient garden of medicinal plants into which Mdea led the Argonauts and in which she introduced them to the knowledge of the medicinal wisdom that existed in Colchis. And it was precisely from here that this ancient medicinal wisdom spread throughout the world, in the same way as the culture of metallurgy diffused from Colchis arid the Tubals, Kartvelian tribes of Asia Minor, the tradition continuing into the Middle Ages. Thus, just as in the early world there was knowledge of Colchis being the homeland of the primary rnysterious wisdom, so too ii the Middle Ages the Caucasus, as noted above, was called the Mountain of Philosophers- the repository of the ore of heavenly faith and the home-land of the philosophers’ stone or Mons philosophorum.

In the Christian movement in Europe, this philosophers’ stone was otherwise called the Grail, the two words being semantically identical. Traditionally the Grail is the sacred cup used by the Savior at the Last Supper. The cup had wine in it and taking the cup, He addressed his disciples: “Drink front it, all of you. For this is my Blood, the blood of the covenant, shed for many for the forgiveness of sins” (Matthew. 26:28) Then, according to one tradition, when he raised the cup for his disciples to see, it was not an ordinary cup but one of precious jasper. After the. crucifixion of Christ, his secret disciple, Joseph of Arimathaea, indeed filled that cup with the Saviour’s blood. Present at the crucifixion were not only the other disciples and the women-anointers, but also Joseph, referred to in the Gospel as the secret disciple of the Savior. In Georgian frescoes and icons Joseph of Arimathaea is depicted with a cup in his hand (this motif is frequent in our chased art as well), filling it with the Savior’s blood. Subsequently, according to tradition, Joseph of Arirnathaea took the cup to Ireland. Later, in medieval Europe, this cup was traditionally in possession of European knights – the knights of the Round Table and those of the Grail. Following the start of the Crusades, European knights. arriving to Jerusalem, absorbed the Eastern wisdom and thus, these two knowledge – European-Christian and Eastern – had merged.. Approaching the Caucasus as well, the Crusaders established close contacts with David the Builder’s Georgia. It was through this relationship that these two wisdom fused: Georgian arid European. It was in the Caucasus, the Mountain of Philosophers, the seat of the ore of heavenly faith, that the two movements merged, as recorded in the Chronicles of the Crusaders and in the work of the twelfth-century German poet Wolfram von Eschenbach.

The Grail, used by the Savior at the Last Supper, was brought to Georgia in the reign of David the Builder, as we learn from Von Eschenbach’s poem, in which David the Builder is referred to as King-Priest John. Wolfram von Esehenbach’s Parzival is a work in which events are described symbolically, with no real names of countries given. Instead of direct reference to countries, we have legendary or mythical lands figuring in the poem. Georgia is, of course, not mentioned directly, but it is suggested as a country adjoining the Caucasus Range. Here is the beginning of spiritual wisdom, the beginning of everything that later developed in Europe and in the world at large. It is also indicated in the poem that it is here that the Grail is – this highest symbol of Christianity – in this country over which King-Priest John reigns combining king and priest in his person.What does the combination of king and priest mean? Let us recall David the Builder holding a church in his hand in the Gelati fresco: Why is he holding a church in his hand? Because he was an equally great statesman as he was a church-man; he was an equally great king as he was a theologian. Although we have no official evidence of his ecclesiastical rank (this seems to have been kept secret), that he had such rank is intimated in the Crusaders’ Chronicles, where he is called King-Priest John. In those days there existed a tradition of secret priesthood and monkhood. Kings often became monks in secret, assuming confidential names. David the Builder appears to have had such a name, for the Crusaders unanimously refer to him as John and King-Priest John. The implication is that he was both a mainstay of religion and of the state and the political life of Georgia, combining these two principles in himself.

But David the Builder had a preceptor- a leading personality – so to speak, father of the king and of the state. That was the Bishop of Chqondidi. Why was his name given to the institution uniting ecclesiastical and political power, the institution that was actually the supreme authority in the Georgia of the period? To be sure the king was an absolute monarch, but the Chqondideli was the symbol of supreme authority, hence the saying at the Court that the Chqondideli was the king’s father, and the same appellation is used in reference to him by the historian of David the Builder. This much we know from history, and that is why in Christian Georgia this institution was given the name Chqondidi, i.e. the name of the cult of the ‘great oak’ (chqoni meaning ‘oak’) and didi (‘great’), This was because in ancient Georgia – that is Colchi’s – the worship of this great oak had survived, while in the Christian period the name was given to an eparchy. The name ‘Chqondideli’ was preserved to express the traditional unity existing between the wisdom of the pagan period and that of the Christian era. This unity might have been given the name of Martvili or some other Christian name, but Chqondideli was retained. Priority was given to this name, I believe, to indicate the importance of David the Builder’s role in the coming together of the two wisdom. It does not indicate the superiority of pagan wisdom. But it does indicate the key role David the Builder personally played in the merger. He is depicted in the Gelati fresco upholding a church. No other king was accorded this honor, as a glance at the royal images in frescoes will show You cannot find a single other Georgian king holding a church in his hand, because we have had no other king who combined in his person Church and secular wisdom. And it was at Gelati that this merger took place – the merging of the ancient wisdom given in the myth of the Golden Fleece and the history of Colchis with biblical and Christian wisdom.

I linked this lecture to Gelati to let the residents of Kutaisi know what city they are living in and what place Gelati is. I can state with full re-sponsibility that the world has not had a similar center of medieval wis-dom and education, and this is recognized not only by Georgian scholars but by foreigners as well. I shall read to you the unprecedented view of the greatest modern Russian scholar, Academician Losev, on Gelati and Georgian Neoplatonism. This aged man visited Gelati, at which time I met him for a talk, and he later published an article in a Georgian journal. I want to introduce you to it, but, before I do, let me tell you that there was nowhere in Europe a cultural seat like Gelati, not even in Byzantium. There was at that time in Europe the Platonic Academy in Chartres which was comparable to Gelati, but neither that Academy nor any other seat of culture in that epoch could boast of a philosopher of the calibre of Ioane Petritsi. Here is what David the Builder’s historian has to say:

“In that place he assembled men of upright life adorned with every virtue,. not only those who could be found in his own kingdom: whenever he heard about someone of special piety and goodness, with perfection and abundance of spiritual and bodily virtues, in any part of the world, he sought that person out, made extensive inquires and had him brought to that place and allowed him to settle there… They were assured of a living free from want. Indeed. there is now a second Jerusalem of all the East for learning of all that is of value, for the teaching of knowledge – a second Athens, far excelling the first in divine law.” (Kartlis Tskhovreba, vol. 1, pp. 33O-331)

In short, Gelati was the kind of religious and spiritual center that Jerusalem was in Christian culture, and, in addition, it was a seat of Classical Greek wisdom, similar to the Greek capital Athens but far ex-celling it because the pagan wisdom was enriched by the wisdom of Christianity. In other words Gelati was Athens at Christian level.

What was taught at Gelati and wherein lay the greatness of this cul-tural centre? As you know, mediaeval – particularly Western – Christian-ity obscured everything that was humanistic, being opposed to whatever was thought to be worldly; only the divine side was pushed to the fore, while humanistic wisdom was relegated to the background. Classical wis-dom was generally declared unlawful, though the great Christian Fa-thers, e.g. Basil the Great, insisted on the study of Classical wisdom, saying that wisdom that could help in the salvation of the soul could be gleaned from ancient books too. Justin the philosopher, the first Chris-tian Father, said that Socrates and Plato were the same servants of Logos or Christ as were the Fathers. However, since these early Greek philosophers lived in the pagan period, they had only a partial opportu-nity to serve Logos. Justin’s view was opposed by the Byzantine Church, but at the time of the emergence of Gelati, this opposition had already been overcome in Byzantium and the interest in ancient Greek wisdom or philosophy was so great that the dogmatic representatives of the Church were unable to suppress it. But although the study of Classical philosophy had commenced in Byzantine theological academies, the level of such study at Gelati was much higher than in Byzantium and Europe, for the whole or Classical Greek wisdom was taught here, as seen in Petritsi’s works.

And it was not only ancient Greek wisdom that was revived here but also Chaldean, Egyptian, and that of all the other cultural seats of the ancient world. The philosophers at Gelati integrated all this organically into Christianity and the Bible. For them biblical wisdom was insepara-ble from ancient Greek wisdom. This is why this “new Athens far excelled the first”, as stated by David the Builder’s historian.

Now I shall quote Academician Losev’s words on Gelati.

“Georgian Neoplatonism is anthropocentric. Here man is the basis of everything, but there is a great difference between Georgian Neoplatonism and German Neoplatonism – between Eastern and Western Neoplatonism. The Neoplatonism followed by the representatives of the Georgian Renaissance* – Ioane Petritsi and Rustaveli – is anthropocentric. However, it is an anthropocentrism that does not abolish respect for nature – the nature worshipped by the ancients, particularly. the stars and their regular revolution. This anthropocentrism does not destroy nature, as was the case in the West, nature became enriched by man coming to it with his subjective needs and by turning into personality desirous of sensing and reshaping everything. Individual studies of Neoplatonism had been carried out but none with such a deep insight into this philosophical teaching.”.(*and, by the way. Losev shares Acad. Shalva Nutsubidze’s views that the Renaissance commenced in Georgia much earlier than in Europe – at the end of the eleventh century instead of, as in Europe, the end of the 13th century)

I shall now speak at length about the disciplines taught at Gelati Academy and about why we can assert that this seat of wisdom and scholarship was unique in the medieval world. Here the seven liberal arts consisting of trivium and quadrivium, were taught, just as they were in the rest of the medieval world, including Byzantium and Western Europe. Ieurope. The trivium consisted of grammar, rhetoric, and logic; the quadrivium – of arithmetic, music, geometry, and astronomy. These branches of knowledge were taught at Gelati at a level unsurpassed any-where else. This was due to the fact that the great and wise king David the Builder brought together the greatest scholars and sages of the time and appointed Ioane Petritsi – that luminary of world philosophy and science – as their teacher. Incidentally, when Acad. Losev visited Tbilisi in my conversation with him I expressed my great admiration and re-spect for the Russian philosopher Solovyov. He was a great nineteenth century Orthodox Christian philosopher and theologian, unequaled in his day. Losev smiled and said: Why do you talk about him when you have Petritsi in your background? I was fully conscious of Petritsi’ greatness but refrained from comment out of politeness. It was Losev who took the initiative, saying that the day before he had visited the Academy at Gelati where he had knelt and prayed (incidentally, he was a profoundly religious man) to the reverend Father Ioane to intercede for -him. He had come to Gelati specifically to pray to the soul of Ioane Petritsi and to see the place where that great man had flourished. By the way, the publication in Russian of Proclus’ Elements with Petritsi’ commentaries is credited to Acad. Losev. Unfortunately, the translation is not without flaws, but this can be remedied. It should be said, however, that study of Petritsi has barely commenced, for he can be likened to a great sphinx into whose world we have so far gained but little insight. Regrettably, at this time we have not yet determined the purport of some of Petritsi’s terms or statements, and not yet risen to his level of thinking.

The seven liberal arts were taught here then as they were in other schools at that time. But in the Academy an emphasis was given to the human personality and its faculties that was quite unlike the practice elsewhere. Medieval scholastic Christianity typically focused only or God and was oblivious to the human personality. In a sense, medieval Scholasticism tended toward Monophysitism. But interest in God alone is not full Christianity; since complete Christianity calls for the union of God and man, for our Savior Jesus Christ was not only God but God and man. Both sides are essential to Christian wisdom and both were give due attention in Gelati. This approach results in genuine, Dyophysitism a way of thinking that considers the divine and human as an harmonious whole.

The emphasis given at this academy to the human personality is testified to by the presence of the great Rustaveli – as great, it may be said, as Petritsi. The human .personality is central to Rustaveli. In fact, in that the emphasis on the human personality and human wisdom is the essence of the Renaissance, one can argue that the Renaissance began precisely here with Rustaveli and Petritsi, and developed in Europe only later.

Not only were the seven liberal arts taught, under the direction of Petrilsi, in the context of harmonic study of God and man but another element was added: a study of the universe. Just as the cognition of God and man are indivisible, so are these inseparable from a cognition of the universe. A study of the universe, which, as you know, really be-gan in Europe only in the 16th – 17th centuries, flourished at Gelati in the 12th century. Petritsi’s works exhibit a high level of study of the uni-verse and of the stars. Petritsi also speaks of the wisdom of the Chaldeans and of Abraham, which was stellar wisdom. Setting the Gelati Academy the task of studying this wisdom, he states that Chaldean wis-dom does not contradict the Bible, for the Bible – especially in the Psalms – refers to celestial bodies that are endowed with reason and soul, and that the “sun recognized its time of setting”, and that if it rec-ognized the time of its setting it would not lack knowledge of its rise. In other words, the sun and the stars are intelligent beings. This does not contradict Christian, biblical wisdom. Petritsi quotes from the Psalms: “The heavens tell out the glory of God” (19) against those who believed (apparently for certain dogmatic reasons) that astrology or stellar wis-dom was unacceptable and should be rejected. To be sure, astrology was unacceptable to Christianity, but astrosophy or stellar wisdom was legalized in Georgia and Christianity did not oppose it. Father Ioane was not only a philosopher and teacher but also a preceptor, ecclesiastic, and a dogmatic Christian, in the best sense of the term. Dogmatism should not be taken inevitably as something negative. There can be a narrow dogmatism, but respect for dogma is not a negative phenomenon, and Petritsi’s dogmatism was certainly not negative. He used it in his role as teacher, to reconcile human and divine wisdom, calling at the same time for the study of the Classical world and its mythology and wisdom in or-der to integrate mankind’s wisdom. Here are several passages from Petritsi’s works that illustrate his willingness to use in his studies all as-pects of human and divine knowledge. In one of his commentaries Petritsi speaks of ancient Greek, or Orphic, mysteries. The word Orphic is derived from the name Orpheus. And who is Orpheus? He is an ancient Greek hero closely related to ancient Colchis, that is, to ancient Georgia or the Kartvelian world.

But before I say more about Orpheus and his role in Petritsi’s inte-gration of all parts of human knowledge, let me point out a fact that the scholarly community is not well aware of: – that the ancient Greek culture, mythology, and mysteries presumably derived from the proto-Greek or Pelasgian world was in reality a product of the Kartvelian world. The gods of the ancient Greek pantheon were the same as the gods of Kartvelian or Pelasgian provenance, and all ancient Greek heroes are related to prehistoric Georgia. Heracles was connected with prehistoric. Iberia; he goes to the Pyrenees to bring back the apples from the garden of the Hesperides, this being the symbol of supreme wisdom. Theseus goes to the selfsame Kartvelian world – that of Minos in Crete – in order to gain possession of that wisdom in the form of the labyrinth. Jason and other Greek heroes come to Colchis to gain this wisdom.

Now Orpheus is another Greek hero closely associated with ancient Colchis, also called Egros. The father of Orpheus is referred to as Egros or Egri. Orpheus’ purpose was to revive that ancient Pelasgian or proto–Georgian wisdom, to convey it to Greece and to integrate it with the more primitive Greek culture. Hence this great artist of antiquity appealed to Petritsi who advocated the merger of Orphic and Christian wisdom. Petritsi used ‘my Orpheus’ in reference to the Apostle Paul. At that time such a reference was shocking because of the condemnation of everything pagan by the Church. However, such great ecclesiastics as Petritsi managed to revive Classical, pagan wisdom and adapt it to Christianity, in the same way as they sought to adapt the pagan philoso-phy of Neoplatonism to Christianity and to give it a Christian interpre-tation. In speaking of the benefit to Christians of praying for example, Petrilsi associates Orpheus with Christ: “Now let us speak of this spiri-tual organ (i.e. prayer), for from it stems the Orphic book and the good conveyed in it, coming from the super-powerful (mind) as it were”. In other words, Petritsi stresses the great good to be found in Orpheus’ book.

Let me give you another example of Petritsi’s practice of relating the Classical, pagan world to Christianity. In considering the Divine Spirit’s choice of Iese’s son David to be the creator of the Psalter, Petritsi writes “And in this man and king he excited the musical power of his strings so as to adorn the path of souls to the father of souls in this book”. Then he goes on to mention the “supreme wisdom” of Abraham and the Chaldeans. Finally, says he, the Apostle Paul, the preceptor of our Church, preached “the Divine wisdom hidden in mystery – the wisdom ordained by God from the beginning for our eternal glory, and which none of the rulers of the world had perceived.” . In other words, according to Paul, this wisdom existed from the beginning of the world, but it was hidden. Far front rejecting this wisdom, one should revive it. This original wisdom is found riot only in the Old Testament but Classical pagan wisdom, Orphism, the teaching of the Chaldeans, Platonism, and Neoplatonism. Paul, says Petrilsi, “illumines these intelligent towers with a single light.” We can also add that the Gelati Academy, and preeminently the person of Petritsi, shed great light upon the wisdom of the ancients and performed a great service in uniting it with Christian wisdom.

Now, how does Petritsi use the names and characters of Classical mythos? As noted above, his purpose was to create wisdom about man, and this wisdom is presented not in the dry terms employed in modern science, i.e. in figures and formulae, but in mythological names or corre-spondences. Petritsi points out the need for the disciplines taught to prove the existence of God and of the Trinity. In those times geometry was not studied in the same way as we study it today, – dryly, by for-mulae and drawings. For Petritsi the purpose of geometry was to prove the existence of God. How did geometry achieve this? Petritsi cites the example of the sphere which has three elements: center, radius and circumference. The center is God the Father, the radius is the Son, and the circle is the Holy Spirit. In actuality, this entire sphere is a unity of this Trinitv. That is why it is said that the Tnnity is one, of single essence, even though it has three elements. The Trinity is not three Gods but one, appearing in different modes or hypostases. Thus does geometry prove the existence of the Trinity, for space does not exist without a center, nor does the extension of a point exist without a radius; neither does space exist without the volume of this sphere. Trinity is that which is given in the relationship of the center, radius, and circle. This suggests that the world has a beginning, that this beginning is threefold, and that the Trinity is the basis of the world. Were the ma-terialist and atheist assertion true, there would exist neither the center, nor the radius, or the sphere, arid all would be nothingness.

How was arithmetic taught in Gelati? Not by dry addition and sub-traction, Are the first three figures the basis of all other numbers? Imagine a figure, a possible figure in the world, that does not involve one, two, and three. Is not one the basis of everything, and two derived from it? From two is derived three, and from three are derived all the numbers. That is to say, the entire universe of numbers is derived from these three elements, one, two, and three. In the same way are all things derived from the Father, Son, and Holy Spirit. The Trinity here is one, two, and three, as the basis of all numbers or of the world. Today’s sci-ence – physics and mathematics – has arrived at the conclusion that only numbers are real in the world, that the entire constellation – the planets and galaxies – can be expressed numerically. Everything has its number, every atom has its number, the whole composition of matter, of the uni-verse is a number, and the only reality is number. Everything else may disappear – matter, the universe, the galaxy – but number will never dis-appear; it cannot disappear because number is eternal. The first three numbers are the eternal principle, and this is the Trinity. The arithmeti-cal or mathematical exposition of the Trinity and its role in the creation of the universe is the basis of Petritsian arithmetic.

How was music taught at Gelati Academy? Petritsi mentions three voices: “mzakh”, “zhir” and “bam”. “Zhir” is an ancient Colchian root denoting two or the second voice. In old Georgian the second voice in music was called zhir. The first voice mzakh, and the third bam or ban. Can there be a music without three voices or parts? These three voices form the ba-sis of all music. Thus, what is in geometry the point, radius and circle, or in arithmetic the numbers 1, 2, and 3, is in music the three voices or parts: rnzakh, zhir, and bam, this serving to prove that the Trinity is the basis of music too. Thus, these three sciences suggest the existence of God.

Further, Petritsi tells us how grammar relates to the existence of God. Incidentally, grammar was not taught then as it is today, i.e. as a series of grammatical laws and rules. Its study dealt with the depth of the word – its primary meaning or essence. Grammar embraced everything that can be related to word and speech, the Divine word being the primary basis of everything. Every word – like every number – has its basis or primary word. All words were born of the first word, and it was this first word that emerges, according to the Gospel of St. John, as Christ, the Word, God, ‘”When all things began, the Word already was. The Word dwelt with God, and what God was, the Word was” (John, 1.1-2). It was this that Grammar argued.

What did philosophy or dialectic seek to prove? Again and again the existence of God. What was the ultimate purpose of rhetoric? To demonstrate the exis-tence of Cod and to arouse in man the divine principle and spark. And finally, the most important branch of learning – astronomy. Its purpose was not the creation of a dry mathematical study but of a spiri-tual one. It was actually not astronomy but astrosophy. You all re-member that in The Knight in the Panther’s Skin Rustaveli addresses the heavenly bodies as living beings, that in his letters Avtandil (hero of this poem) speaks to the planets as alive creatures or souls that must help him on the road of life. He addresses the sun as the supreme luminary – however, it is not the sun visible to the eye but the spiritual sun, i.e. Christ who is the creator of the world and the beginning of everything. This was the kind of astronomy that was taught in Gelati in that period. Through the exis-tence of the planets it demonstrated the existence of God, arguing that this vast intelligent world or cosmos cannot be irrational and devoid of a guide; it must have a rational basis, and be ruled by intelligence. This was the purpose of the study of astronomy in Gelati.

Much more could be said about the wisdom that flourished in Gelati and, as I have said, this had no precedent. Neither did the world at that time have a monarch to match David the Builder in education, knowledge and erudition. The fact that he combined in himself two supreme authorities – ecclesiastical and secular – also makes him stand out from other rulers. In Western Europe of his time we find monarchs who were barely literate. The single exception was the English King Alfred the Great, who alone is at all comparable to David the Builder. Alfred too was a scholar and translator, but as a thinker, philosopher and commentator of Scripture he was certainly not on a par with David.

All this was reflected, as I have said, in the Chronicles of the Cru-sades and in Western romances of the period, in which works David the Builder is referred to as King-Priest John. The bringing of the Grail to Georgia is a fact and I assume Gelati must have been where it was brought to rest, When the scaffoldings are removed after this current renovation is completed, you may go up and see that each mural ensemble is connected with that cup. The archangels hold the cup; the apostles hold the cup, and all the motifs seem connected with this cup. Christ, held by the Mother of God, has a cup drawn on his forehead. This is precisely the Grail; it is a representation of the cup which was doubtless brought here, as indicated in Western romances and the Chronicles of the Crusades. The presence of the cup here points to Gelati as the principal center of Christian culture in the Middle Ages. It was a major seat of Church and secular education. Let me repeat that Church and secular were not separated, so that here one received both secular and theological knowledge – as a harmonious whole. This is what I wished to tell you about Gelati.

Source: http://rustaveli.tripod.com/ideals.html

ზვიად გამსახურდიას მხატვრული მემკვიდრეობისა და სამეცნიერო შრომების არასრული სია

ზვიად გამსახურდიამ მისი თარგმანებისა და სამეცნიერო ნაშრომების გამოქვეყნება ჯერ კიდევ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლისას დაიწყო. მისი სადიპლომო ნაშრომი მიეძღვნა უილიამ მორისის შემოქმედებას, სადაც განხილულია შრომების კავშირი ინგლისის პრე-რაფაელისტურ (pre-Raphaelite movement) მოძრაობასთან. იმავე პერიოდში მან თარგმნა ოსკარ უაილდის ზღაპრები, რომელიც გამოიცა 1960 წელს (ნაკადული). ამავე პერიოდს ეკუთვნის ნაშრომები: “პრე-რაფაელიტიზმი და ოსკარ უაილდის ზღაპრები”, “შექსპირის ჰენრი IV-ის ისტორიული ქრონიკა”, “მ. ქარჩავას მიერ შესრულებული ჯონათან სვიფტის “გულივერის მოგზაურობის” თარგმანის შესახებ”.

1962 წელს, სწავლის დამთავრების შემდეგ (რომანულ-გერმანული ენებისა და ლიტერატურის სპეციალობით), თარგმნის შექსპირის “მეფე ლირს” (მნათობი, 1969, 8-9), “ზამთრის ზღაპარს” (ნაკადული, 1970) და “რომეო და ჯულიეტას” ნაწილს; მუშაობს შექსპირის პოეტური სკოლისა და მისი ქართული ექვივალენტის შექმნის პრობლემაზე.

ამ წლებში მან სპეციალური ნარკვევი (ესსე) მიუძღვნა შელის ნაწარმოებებს ( Cor Cordiumდა ლირიკას) და თარგმნა მისი “გათავისუფლებული პრომეთე”, “ღრუბელი” და “სიყვარულის ფილოსოფია”. ყველა ეს ნაწარმოები და თარგმანი გამოქვეყნდა სამოციან წლებში.

თანამედროვე ინგლისურ ლიტერატურაში ზვიად გამსახურდიას განსაკუთრებული ინტერესის საგანს წარმოადგენდს თ. ს. ელიოტის შემოქმედება. მან თარგმნა ელიოტის პოემები: “ცარიელი (უსაგნო, არაწრფელი) ადამიანები”, “ჰიპოპოტამუსი”, “დაკარგული ქვეყანა”, “ქარიანი ღამის რაფსოდია”, “ბოსტონის საღამოს ტრანსკრიპტი” და შექმნა განსაკუთრებული ნარკვევი.

“ტრადიციის კონცეფცია ელიოტის შემოქმედებაში”, რომელშიც იგი იკვლევდა ელიოტის პოეტური ენის სათავეებს ინგლისური მეტაფიზიკური პოეზიის, განსაკუთრებით, ჯონ დონის ტრადიციებში (იხ. “ლიტერატურული თხზულებანი”, საბჭოთა საქართველო, 1976), ზვიად გამსახურდიამ შექმნა ნარკვევები უოლტ უიტმენის, მეოცე საუკუნის ამერიკული პოეზიის რენესანსისა და ამერიკელი პოეტების ე.ა. რობინსონის, კარლ სენდბერგის, რობერტ ფროსტის, ე.ლ. მასტერსის, ვ. ლინდსის შესახებ. თარგმნა მათი და აგრეთვე ე. დიკინსონის, უ. სტივენსის, რ. ჯეფერსის, ე. ფაუნდის და სხვათა პოემები.

1971 წელს გამომცემლობა “საბჭოთა საქართველომ” გამოსცა ზვიად გამსახურდიას მიერ თარგმნილი ამერიკელი პოეტების ანთოლოგია. 1972 წელს გამოიცა მისი მონოგრაფია “მე-20 საუკუნის ამერიკული პოეზია” (გამომც. “განათლება”).

ამავე დროს, იგი იკვლევს ირლანდიურ საგასა და მითოსს, მსოფლმხედველობის კონცეფციას გოეთეს შემოქმედებაში, თარგმნის ბოდლერის პროზას.

70-იან წლებში ზ. გამსახურდია მუშაობს რუსთველოლოგიასა და ინგლისურ-ქართული ლიტერატურული კავშირების კვლევის დარგში. მისი სადისერტაციო ნაშრომი ეძღვნება “ვეფხისტყაოსნის” მეცნიერულ და კრიტიკულ კვლევას: კერძოდ, მ. უორდროპისა და ვ. ურუშაძის თარგმანებს. ნაშრომში ძირითადად შესწავლილია რუსთაველის ფილოსოფიური და თეოლოგიური კონცეფცია და მათი ინგლისური ექვივალენტი.

მოგვიანებით ის იკვლევს აგრეთვე რ. სტივენსონისა და კ. ვივიანის თარგმანებს, რასაც უძვღნის მონოგრაფიას “ვეფხისტყაოსანი ინგლისურ ენაზე” (“მეცნიერება”, მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1984).

1976 წლიდან ზვიად გამსახურდია აგრძელებს რუსთველოლოგიურ კვლევებს, რომელიც თავმოყრილია მის სადოქტორო დისერტაციაში “ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება”.

იგი, ასევე, აქტიურად იკვლევს ანტიკური ხანის მითოლოგიას, ბერძენი ფილოსოფოსებისა და პოეტების ნაწარმოებებს, ქრისტიანულ და ისლამურ თეოლოგიასა და მისტიციზმს, ისმაილიტელთა თეოსოფიას, პლატონიზმსა და ნეოპლატონიზმს, სუფიზმს, ფრანგულ კურტუაზიულ პოეზიას, შუა საუკუნეთა გერმანულ პოეზიას, არტურის რომანსებს, დანტეს “ღვთაებრივ კომედიას”, ნიზამისა და ფირდოუსის პოეზიას, შარტრის (საფრანგეთი) შუა საუკუნოვანი ფილოსოფიური სკოლის პოეზიასა და ფილოსოფიას, ძველ ქართულ პოეზიასა და თეოლოგიას და ცდილობს განსაზღვროს რუსთველის ადგილი მსოფლიო ლიტერატურაში.

სამეცნიერო გამოკვლევაში “რუსთაველი და ანტონ I” (გამომც. “მაცნე”, ენისა და ლიტერატურის სერია, 1984, N°1,3,4) ზვიად გამსახურდია იკვლევს რუსთველის ქმნილებას ქრისტიანული თეოლოგიის თვალსაზრისით და მის კავშირს ანტონ პირველის თეოლოგიურ შრომებთან.

ფილოლოგიური გამოკვლევა – “ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი” (“ცისკარი”, 1987,  N° 3) ნათელს ჰფენს მე-10 საუკუნის ქართული თეოლოგიური ლიტერატურის ძეგლს.

ზვიად გამსახურდიას ეკუთვნის სხვა თარგმანები და ნაშრომები:

ნ.ვ. გოგოლი – “საშინელი შურისგება” (“საუნჯე”, 1983, N°3);

ლეონარდ კოტრელი – “ანტიკურობის საოცრებანი” (გამომც. “განათლება”, 1987);

ნაშრომი – “ღარიბი ადამიანები გოგოლის შემოქმედებაში” *რუსულ ენაზე, 1967, გამოუქვეყნებელი, არქივი);

ნაშრომი – “გოეთეს მსოფლმხედველობა” (ცისკარი, 1987, N°3);

ზვიად გამსახურდია – “ლიტერატურული წერილები” ქართულ ენაზე (გამომც. “საბჭოთა საქართველო”, 1976);

ზვიად გამსახურდიას გამოქვეყნებული აქვს აგრეთვე “იგავები და ზღაპრები” (“ნაკადული”, 1987, თბ); ზ. გამსახურდიასეული ტექსტოლოგიური კვლევები რუსთაველის პოემისა თავმოყრილია ნაშრომში “ვეფხისტყაოსნის” სრულყოფილი გამოცემისათვის” (“მაცნე”, ენისა და ლიტერატურის სერია, 1989, N°4);

1990 წელს გამოქვეყნდა ზვიად გამსახურდიას წიგნი “საქართველოს სულიერი მისია”, სადაც თავმოყრილია მისი ლექციები ქართველი ერის ეთნოგენეზისის, ქართული კულტურის, ფილოსოფიისა და ლიტერატურის შესახებ (იგივე წიგნი გამოიცა ინგლისურად 1991 წელს);

1991 წელს გამოქვეყნდა ზვიად გამსახურდიას წიგნი “წერილები, ესსეები”, რომელშიც თავმოყრილია მისი მრავალი ნაწარმოები და ნარკვევი ლიტერატურის, ფილოსოფიისა და რელიგიის სფეროში;

1991 წელს გამომცემლობა “საქართველომ” გამოსცა ზვიად გამსახურდიას მიერ თარგმნილი შარლ ბოდლერის ლექსბი პროზად.
ამავე წელს გამოიცა მისი წიგნი “ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება” (გამომც. “მეცნიერება”, 1991);

ქალაქ მოსკოვში რუსულ ენაზე გამოიცა ზ. გამსახურდიას წიგნები “კაცობრიობა დილემის წინაშე” (1993) და ავტობიოგრაფია “დამოუკიდებელი საქართველოსთვის” (1996 წ.)

წყარო: სოფიო ღლონტი – ზვიად გამსახურდიას ქრისტიანული მრწამსი, თბილისი, 2007

ზვიად გამსახურდიას ენობრივი ნორმების შესახებ

ზვიად გამსახურდიას ენობრივი ნორმების შესახებ მნიშვნელოვანი მეცნიერული კვლევა ეკუთვნის პროფ. მანანა ტაბიძეს.

ქართული სალიტერატურო ენის განვითარების, მისი პერიოდიზაციისა და ნორმალიზაციის საკითხები მუდამ იყო ქართველ მწერალთა, თუ ლიტერატორთა ინტერესისა და ზრუნვის საგანი.

ზვიად გამსახურდია პოეტი გახლავთ, მაგრამ ამასთანავე, იგი შესანიშნავი მეცნიერიცაა,. ეს ბედნიერი შეზავება ორგვარი ნიჭისა, რაც საზოგადოდ კულტურისათვის უცხო მოვლენა არ არის, განსაკუთრებულად საინტერესოს ხდის მის ენობრივ პოზიციას. მართებულად აღნიშნავს თავად ზვიადი, რომ მწერლის ენის შეფასებაში “ერთმანეთს დაუპირისპირდა ორი მიმართულება, ორგვარი გზა ინტერპრეტაციისა: მწერლური და მეცნიერული, მაგრამ ამავე დროს, მწერლური დაუდევრობა და მეცნიერული პედანტიზმი ხშირად ხელისშემშლელადაც გვევლინება ტექსტოლოგიური პრობლემების  სწორი გააზრების გზაზე”. შესაბამისად, მწერლისა და მეცნიერის თვალთახედვის შეჯერება უდავოდ საყურადღებოა ენის განვითარების რთული გზის ანალიზისას.  ზვიადის მოსაზრებები ქართული სალიტერატურო ენის განვითარების პროცესთან დაკავშირებით შეიძლება რამდენიმე საკთხად განაწილდეს: არქაული და ახალი ენობრივი მასალა, მწერლის ენა ნორმობრივი თვალსაზრისით, ორთოგრაფიის პრობლემა, ვულგარიზმები ქართულში, ტექსტოლოგიური კვლევა, ენობრივი ნორმები და ა.შ.

ზვიად გამსახურდიას ენობრივ შეხედულებათა ერთი ნაწილი მის ფუნდამენტურ სამეცნიერო შრომებშია განცხადებული, მეორე ნაწილი კი, საპოლემიკო ხასიათის წერილებშია მოცემული. შესაბამისადაა გაფორმებული ამ მოსაზრებათა ფორმულირებანიც – ზოგან ავტორი ანალიტიკოსია და მასალის მარჯვედ შერჩევისა და სათანადო თეორიული წინამძღვრების საფუძველზე ავითარებს აზრს, ზოგან კი მოკამათეა და კონკრეტულ ოპონენტს, ან ოპონენტთა ჯგუფს ეხმიანება.  ამის მიხედვით მისი საუბრის მანერა მონაცვლეობს ლოგიკოს-მეცნიერის თეორიულად დატვირთულ მსჯელობასა და სატირულ-ირონიულ გამონათქვამებს შორის. უნდა ითქვას, რომ ორივე ამ ხელოვნებას ზედმიწვდენით კარგად ფლობს ავტორი.

ზვიად გამსახურდიას ენობრივი იდეალი ქართული სალიტერატურო ენის უწყვეტობაა. იგი არ არის მომხრე ქართული ენის ძველ და ახალ ენებად დაყოფისა, აქ საკითხი თავისთავად გრამატიკული კლასიფიკაციის წინააღმდეგ კი არ არის დასმული, არამედ თანამედროვე სამწერლო ენაში “ძველი” ფორმების კანონიკური შეზღუდვის წინააღმდეგ. შემოქმედებისათვის ზვიადს საჭიროდ მიაჩნია “ენობრივი თავისუფლება”. იგი წერს: “ენა ინსტრუმენტია პოეტის ხელში, იგი ამუშავებს ენობრივ მასალას განწყობილების შესაქმნელად, რიტმი იმოსება ნივთიერ-სიტყვიერი ფაქტურით და იბადება პოეტური ქმნილება… შემოქმედებითი სული ვერ ეგუება ვერავითარ სტატიურ დოგმებს, ვინაიდან შემოქმედება თავად დინამიკაა, იგია თავად დინამიური სულის სინამდვილე”. ზვიადის მართებული  მოსაზრებით ზოგნი აკვიატებულად იჩემებენ, რომ არსებობს ორი ენა: ერთი ძველი (მკვდარი), ხოლო მეორე – ცოცხალი და ახალი: “უკანასკნელ ხანებში ჩვენში გავრცელდა შეხედულება, რომ “მაღალი სტილი მოკვდა” და იგი უნდა შეცვალოს ვულგარულ-ბანალურმა მეტყველებამ. ჰო, მაგრამ ერთი ვიკითხოთ, ვისთვის მოკვდა მაღალი სტილი? უწვრთნელი, ანტიესთეტური, ანტიპოეტური ბრბოსათვის, რომელსაც არ გააჩნია ამაღლებულის შეგრძნების უნარი. თუმც, აქვე უნდა დავსძინოთ, რომ ბრბოსთვის მაღალი სტილი ყოველთვის მკვდარი იყო, მის აღქმასა და დაფასებას სჭირდება “კაცი ვარგი”, რუსთაველის გამოთქმა რომ ვიხმაროთ, ან “ვისაც აქვს სმენა გულისა” (ვახტანგ VI). ხელოვნების დამფასებელიც პიროვნება უნდა იყოს ისევე, როგორც თვით ხელოვანი. ემერსონი იტყოდა, არსებობს შემოქმედებითი კითხვა ისევე, როგორც შემოქმედებითი წერა”.

ზვიადი გულისტკივილით აღნიშნავს იმასაც, რომ პოეტური კულტურის დაკნინების ერთ-ერთი მიზეზი არის “ვულგარიზაცია” ენისა და ის ბანალური მეტყველება, რომელიც მე-19 საუკუნის მიწურულსა და მე-=20 საუკუნის დასაწყისში შემოიპარა ქართულ პოეზიაში – და  ამ ფონზე სასურველად მიიჩნევს ძველი და ახალი ქართულის ენობრივი ფორმების ზომიერ ინტეგრაციას, ორგანულ შერწყმას, რაც სიძველისაკენ დაბრუნება კი არაა, ქართულის მთლიანობის დაცვააო, არნიშნავს მკვლევარი და მაგალითად მოჰყავს კონსტანტინე გამსახურდიასა და გალაკტიონ ტაბიძის შემოქმედება. მართალია, ისინი არ იცავდნენ პედანტურად ძველი ქართული გრამატიკის კანონებს, თუმცა, აქტიურად იყენებდნენ ძველ ქართულ ფორმებს. სწორედ, ასეთი დიდი ავტორიტეტები უნდა იყვნენ მისაბაძი მაგალითი დამწყებ შემოქმედთათვის და არა გონებისა და გრძნობის სიდუხჭირის “სისადავედ და უშუალობად” გამსაღებელნი, ტრივიალური პროვინციალური უგემოვნების “ხალხურობად” მომნათვლელნი და “ახალი დროის” უნიჭო და უგერგილო ჰიმნოგრაფნი.

ზვიადი თავისი დროის კიდევ ერთ სენზე ამახვილებს ყურადღებას. ესაა ახალგაზრდა პოეტების განურჩეველი გატაცება ვერლიბრით. “ვერლიბრი ურთულესი ფორმაა ლექსისა, იგი მოითხოვს უდიდეს ვირტუოზობას, მუსიკალურ სმენას და პლასტიკურ შეგრძნებას ლექსის ფორმებისას, თუ იგი ჭეშმარიტი ვერლიბრია და არა მოშვებული პროზა, ვერლიბრის ფორმით დაწერილი. დასავლეთის დიდმა პოეტებმა, რომელთაც ვერლიბრი დანერგეს, ჯერ ბოლორითმოვანი ლექსის ფლობით დაამტკიცეს თავიანთი ოსტატობა… ვერლიბრი არ უნდა იყოს თავშესაფარი კლასიკურ, ბოლორითმოვან ლექსში ხელმოცარული პოეტებისა… ტ.ს. ელიოტის თქმით, ვერლიბრში ასე თუ ისე უნდა მოსჩანდეს ლანდი რომელიმე უბრალო მეტრისა, რასაც საოცრად ემთხვევა გალაკტიონის გამოთქმა “რიტმული ლანდები”. აი, ასეთი ლანდებისა და მაღალი არტისტიზმის გარეშე ვერლიბრი ნონსენსია, იგი ნიღაბია ანტიპოეზიისა. თმცა, ზვიადი მართებულად შენიშნავს, რომ ენის “ვულგარიზაციისა” და “დაკნინების” პროცესი გაცილებით ადრე დაიწყო და სულხან-საბას ლექსიკონი იყო გიგანტური ცდა ამ დაკნინების შესაჩერებლად”.

მკვლევარს სურს ხაზგასმით გამოკვეთოს ის მარტივი ჭეშმარიტება, რომ ყველა დროში საბედისწერო გაუგებრობას იწვევდა ფილოლოგებისა და ენათმეცნიერების ჩარევა ლიტერატურის საქმეებში. მწერალი, შემოქმედი, ენათმეცნიერულ კანონებს არ უნდა უგდებდეს ყურს, არამედ თავის შინაგან ხმას, რომელიც მას ხშირად კარნახობს ენის ჩვეულ ფორმათა დარღვევას.

ზვიად გამსახურდიას ენობრივი ორიენტაცია პრაქტიკულად წარმოჩინდა მის პოეზიასა და სამეცნიერო ნაწერებში. მისი ქართული მდიდარი და ლაღია, მასში დიდებულადაა შეზავებული “ძველი” და “ახალი” ლექსიკა, მოქნილია ფრაზეოლოგია, მთლს მის ნაღვაწს დიდი ნიჭისა და შემოქმედებითი კეთილსინდისიერების ნიშანი ადევს, მისი ქართულიც ასეთია – ნიჭითა და გრძნობით გაჯერებული. ასე წერა მხოლოდ მას შეუძლია, ვისაც ყოველი სიტყვა გულისგულამდე აქვს განცდილი, ვისაც სიყრმიდანვე აზიარებდნენ ქართველობის სიხარულსა და ქართული ენით სიამაყის მშვენიერ გრძნობას.

მისი ზოგი გამონათქვამი მწარე მოსასმენია ადრესატისათვის, მაგრამ “კარგი გამგონე” ასეთ დროსაც შეამჩნევს “კარგ მთქმელს”, რომელსაც ალაპარაკებს არა ვისიმე სიძულვილი, არამედ ყოველგვარ პირადულზე უფრო დიდის –  ქართული ენის სიყვარული, რაც ცხადად გამოჩნდა მისი სიტყვებიდან, რომელიც მან 1970-1971 წლებში ქართული კულტურის  საკითხებზე გამართული დისკუსიის დროს დაწერა თავისი ოპონენტების მისამართით> “ამთავითვე ავღნიშნავ, რომ მე იოტისოდენადაც არ მამოძრავებს ჟინი, ან სპორტული ინტერესი კამათში გამარჯვებისა, არც იმას მიველტვი, ვინმეს მოვუგო სიტყვა. ჩემი მთავარი მიზანია ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენა. მე მსურს, უწინარეს ყოვლისა, ჩემს მოწინაღმდეგეებს სწორად გავურკვიო ჩემი პოზიცია, ვინაიდან ჩემის აზრით, მათი დაშვებული შეცდომების უმრავლესობა იმის შედეგია, რომ მათ ვერ განსაზღვრეს სწორად ჩემი პოზიციის არსი. ამანვე გამოიწვია მათი სუბიექტივიზმი და მცდარი წინამძღვრებიდან გამოტანილი მცდარი დასკვნები”.

ამ მოკლე ანალიზით ჩვენ გვსურდა გვეჩვენებინა, თუ რამდენად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ზ. გამსახურდია ქართველ მწერალთა და პოეტთა მიერ ენის სიწმინდის დაცვას.

წყარო: სოფიო ღლონტი – ზვიად გამსახურდიას ქრისტიანული მრწამსი, თბ, 2007

ზვიად გამსახურდია ჟურნალ “ოქროს საწმისის” სახელწოდების გამო

საწმისი, საწომისი, ღრუბელს ნიშნავს ქართულად. მეცხრე საუკუნის ქართველი ჰიმნოგრაფი ღაღადებს:

“ვადიდებდეთ საიდუმლოსა შენსა ღვთისმშობელო,
რამეთუ რომელი იგი უხილავ არს ძალთაგან
ზეცისაითა, გარდამოხდა შენ ზედა,
ვითარცა წვიმაი საწმისსა ზედა
ხსნისათვის ჩუენისა, მაქებელთა შენთან”.

საწმისი, საწვიმისი, წვიმის მშობელია, ვითარცა ღვთისმშობელი ქრისტესი, ლოგოსის, რომელიც გარდამოხდა უღვთობის გვალვით გადამხდარ მიწაზე, ვითარცა წვიმა განმაცხოველებელი. სანუკვარია წვიმა ხანგრძლივი გვალვის შემდგომ, ასევე სანუკვარია სიტყვა ხანგრძლივი იძულებითი მდუმარების შემდგომ. აი, რატომ დაერქვა ჩვენს ჟურნალს “ოქროს საწმისი”.

“ოქროს საწმისი” მარადჟამული სიმბოლოა კოლხური, ქართული კულტურისა. ცივილიზებული მსოფლიოს მკვიდრნი კოლხეთად უფრო იცნობენ საქართველოს, ვინაიდან ყველას ახსენდება არგონავტების მითი, მედეა,  ოქროს საწმისი.

ოქროს საწმისი მისტერიათა სიბრძნის სიმბოლოა, რომელიც კაცობრიობის მიწიერი გზასვლის გარიჟრაჟზე ჰყვაოდა ჩვენს მიწაზე; არგონავტებიც ამ სიბრძნეს ეზიარნენ და ამ სიბრძნის გადატანამ ბერძნულ მიწაზე აღმოაცენა დიდი ბერძნული კულტურა.

ვერძის ზოდიაქოს განმგებლობის ეპოქაში ზეცით გარდმოვლენილი კოსმიურ ძალებთან ზიარების სიმბოლოა ოქროს ვერძი, ხოლო ამ ზიარების შედეგად აღმოცენებული სიბრძნე საწმისია ცხოველმყოფელი წვიმის მომდენი. დაე, ნუმც შეეწყვიტოს არსთა მხადს ეს წვიმა”

 

წყარო: ჟურნალი “ოქროს საწმისი” (არალეგალური გამოცემა), თბილისი, 1975, N°1