გთავაზობთ (შემოკლებით) ინტერვიუს ბატონ ზვიად გამსახურდიასთან. ეს ინტერვიუ, რომელიც ახლახან გადაიცა საქართველოს ტელევიზიით, პრეზიდენტს ჩამოართვა მწერალმა გურამ პეტრიაშვილმა.
-ბატონო ზვიად, ერთ თქვენს ოპონენტს არ მოეწონა თქვენი ნათქვამი, რომ გზა ნამდვილი დამოუკიდებლობისაკენ უნდა დაიწყოს ეროვნული სულის, ეროვნული ხასიათის რესტავრაციით და ეროვნული სიამაყისა და ღირსების აღორძინებით.
ჩემთვის კი, როგორც ქართველი მოქალაქისათვის, სწორედ ისაა სასიხარულო, რომ ბოლოს და ბოლოს ჩვენი ქვეყნის სათავეში მოვიდა თქვენნაირი კაცი, რომელსაც ეროვნული სულის რესტავრაცია მიაჩნია უპირველეს საზრუნავად. გვითხარით უფრო ვრცლად, თუ რატომ არის ეს უპირველესი ამოცანა.
-ზოგიერთ პოლიტიკანს მიაჩნია, რომ საქართველოს გადარჩენისათვის საკმარისია კარგი პოლიტიკური პროგრამის შექმნა, კარგი ლოზუნგების წამოყენება და კარგი მიტინგების და დემონსტრაციების მოწყობა.
ჩვენ არასოდეს არ ვთვლიდით ასე, ვინაიდან მიგვაჩნდა, რომ ადამიანის სულია, უპირველეს ყოვლისა, მთავარი. ჩვენი წინაპრებისათვის სული იყო მთავარი, სულიერი საწყისი. სწორედ სულის აღორძინებით იწყება ყველა ჭეშმარიტი აღორძინება და არცერთ ერს არ გაუმარჯვია, ვისაც სწორედ სულიერი აღორძინებით არ დაუწყია და ეროვნული სულის რესტავრაციაზე, ეროვნული სულის აღორძინებაზე არ უფიქრია.
პირველ რიგში სული ჩაკლა ჩვენში იმ ჯოჯოხეთურმა წყობამ, რომელიც ჩვენში ბატონობდა 70 წლის განმავლობაში. მისი ძირითადი მიზანი იყო სწორედ სულიერი საწყისის მოსპობა, ეროვნული სულის განადგურება და ადამიანების ქცევა ყოველგვარ სულიერებას მოკლებულ ბრბოდ, რომელსაც მხოლოდ მატერიალური მოთხოვნები ექნებოდა. აი, ეს იყო ყველაზე დიდი დანაშაული ავტორიტარული სისტემისა და სწორედ ამის წინააღმდეგ უნდა ვიბრძოლოთ. მართალია, პოლიტიკურად შეიცვალა წყობილება, მაგრამ სიღრმეში, ეს ყოველივე არ შეცვლილა. ამას ძალიან დიდი ბრძოლა, დიდი მუშაობა სჭირდება, რომ ეროვნული სული აღორძინდეს ჩვენს ქვეყანაში.
-წერილების წიგნში თქვენ პასუხობთ ერთ ოპონენტს იმის თაობაზე, რომ თურმე ვიღაც-ვიღაც უცხოელები ირონიულად იღიმებიან, როდესაც საქართველოს განსაკუთრებულ როლზე ან მისი კულტურის განსაკუთრებულ როლზე ვლაპარაკობთ.
-როგორც მოგეხსენებათ, კომუნისტური და ტოტალიტარული წყობილება ებრძოდა ეროვნულ სულს ჩვენში. იგი ნერგავდა ეროვნულ ნიჰილიზმს. ცდილობდა არასრულფასოვნების კომპლექსი შეექმნა ქართველი კაცისთვის, არა მარტო ქართველი, არამედ ყველა ეროვნებისთვის და დაერწმუნებინა ისინი, რომ ყველანი, რუსი ერის გარდა, უმცროსი ძმები ვართ, ნაკლებმნიშვნელოვანი ერები ვართ, ნაკლებმნიშვნელოვანი კულტურა გვაქვს და რომ ჩვენს კულტურას არაფერი თვითმყოფადი და უნიკალური არ გააჩნია. ზოგნი იმ ზომამდეც კი მიდიოდნენ, რომ საერთოდ ხაზს უსვამდნენ ყოველივე ქართულს, ეროვნულს. ეს იყო საშინელი ნიჰილიზმის ხანა. შეიძლება ეს ახალ თაობას არც ახსოვს. ამ ნიჰილიზმს ჰყავდა თავისი, ასე ვთქვათ, მესიტყვეები, რომლებიც მეთოდურად ნერგავდნენ ამ ნიჰილიზმს ჩვენს ახალგაზრდობაში და მიაღწიეს კიდეც, სხვათა შორის, შედეგებს. ძალიან აგდებით საუბრობდნენ მაშინ ქართულ კულტურაზე, საქართველოზე, საქართველოს ისტორიაზე. ზოგიერთ ისტორიულ რომანში გაბიაბურებული იყო საქართველოს ისტორია. ჩვენი მეფეები, დედოფლები, პათოლოგიურ პიროვნებებად იყვნენ გამოყვანილი. ეს ყველაფერი შეგნებულად, მიზანმიმართულად ხდებოდა, რათა ქართველ კაცში ჩაკლულიყო ეროვნული სიამაყის სული. მოგეხსენებათ, რა დიდი ავტორიტეტი ჰქონდა მამაჩემს იმჟამად, მაგრამ მასაც კი უჭირდა ხმის ამოღება. პრესა მისთვის დახურული იყო, მით უმეტეს, ჩემთვის. მე მაშინ ახალგაზრდა ლიტერატორი ვიყავი, მაგრამ მაინც მოვახერხე, რომ გამეცა პასუხი. იმჟამად მე ვამბობდი, რომ ის ადამიანები, რომლებიც საუბრობენ რაღაც ირონიულ ჩაღიმებაზე უცხოელი სპეციალისტების მხრივ ქართული კულტურის ძეგლებზე ლაპარაკისას, როგორც ჩანს, არ იცნობენ კარგად უცხოეთის ქართველოლოგების მიღწევებს და არ იციან რაოდენ დიდი დაინტერესებაა უცხოეთში ქართული კულტურით, ან ამას შეგნებულად ჩქმალავენ-მეთქი.
ქართული კულტურის უნიკალობას ბევრმა დიდმა მეცნიერმა და შემოქმედმა მიაქცია ყურადღება. მსოფლიო ინტერესდებოდა საქართველოთი, თუმცა უშლიდნენ ხელს, ამუხრუჭებდნენ, მაგრამ შემდეგ დაიწყო სიმპოზიუმები, დაიწყო ქართული ხუროთმოძღვრების სერიოზული შესწავლა და მსოფლიო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ქართული კულტურა მართლაც უნიკალურია. შეიძლება არ ვამტკიცოთ, რომ ასეთი რამ მსოფლიოში არავის გააჩნია და ამის მტკიცება ზედმეტიცაა, მაგრამ ქართული კულტურის ინდივიდუალური პროფილი უკვე გამოიკვეთა და ამაში უკვე თანხმდებიან სხვადასხვა ერების წარმომადგენლები, რომ ქართული კულტურა დიდი კულტურაა, დიდი მოვლენაა.
-თქვენ გიწერიათ, რომ შექსპირი იყო უდიდესი პატრიოტი. სხვათა შორის არც ერთი სხვა მკვლევარის წიგნში მე ეს არ წამიკითხავს.
-ჩემი ზოგიერთი კოლეგა ივიწყებდა საერთოდ ქართულ კულტურას, ქართულ მწერლობას და ხდებოდა ან ანგლომანი, ან გერმანოფილი. მათ ეგონათ, რომ კარგი სპეციალისტობა ამა თუ იმ უცხოურ ენაში გულისხმობს შენი საკუთარი ლიტერატურის დავიწყებას. ჩემთვის გაუგებარია, რით შეიძლება შექსპირის სიყვარულმა დაგავიწყოს ვაჟა-ფშაველა, ან ბოდლერის სიყვარულმა დაგავიწყოს გალაკტიონი. მე ყოველთვის ვებრძოდი ამას, მქონდა პოლემიკა ჩემს კოლეგებთან – არასოდეს არ ვეთანხმებოდი.
შექსპირზე რომ ბრძანეთ, სწორედ ამაშია ამ დიდი გენიის საოცრება, რომ აი იმ ზეეროვნულობას, ათავსებდა საოცარ პატრიოტიზმთან, მე ვიტყოდი ნაციონალიზმთან, რაც ჩანს მის ისტორიულ ქრონიკებში.
ასე, რომ თქმა იმისა, რომ ყველა გენიოსი იყო ზეეროვნული მხოლოდ და კოსმოპოლიტი და არავითარი კავშირი ეროვნულ ფესვებთან არ ჰქონდა, ეს უმეცრებაა. პირიქით… შექსპირზე მოგახსენეთ, ასევე დანტეც, უდიდესი ნაციონალისტი იყო, მიუხედავად თავისი კოსმიური ზეეროვნულობისა.
-თქვენს ერთ წერილში ამბობთ, რომ ლოსევი, რომელიც იყო ნამდვილი რუსი და ჭეშმარიტი ქრისტიანი, ხედავდა საქართველოს კულტურის უნიკალურობას. ხოლო იმპერიული, პლებეური რუსეთი ამას ვერ ხედავდა.
ოპონენტები ხშირად გაბრალებენ ნაციონალიზმს. ვფიქრობ, რომ ნაციონალიზმი არაფერ შუაშია. თქვენ პლებეი არ მოგწონთ, რუსი იქნება ის თუ სხვა ერის შვილი. ხოლო ლოსევისნაირი კაცი რუსი იქნება ის თუ გერმანელი, თქვენთვის მახლობელია.
რას ფიქრობთ ბავშვის აღზრდის თაობაზე ოჯახში და სკოლაში. რას იტყვით ბატონ კონსტანტინეზე, როგორც ბავშვების აღმზრდელზე?
რაც შეეხება ბავშვის აღზრდას, ეს არის ყველაზე უმძიმესი, ურთულესი პრობლემა, რომელიც ჩვენს წინ არის ამ უკიდურესად გართულებულ ეპოქაში, იმ ეპოქაში, რომელმაც წიგნი დაავიწყა ადამიანს. სამწუხაროდ, ჩვენი ბავშვები მიუსხდნენ ეკრანებს და არავინ არ ზრუნავს იმაზე, რომ წიგნი შეახსენოს, წიგნთან მოაბრუნოს. ყველა მანკიერება, რაც ჩვენს მოზარდ თაობაშია გავრცელებული, იმის შედეგია, რომ წიგნს მოწყდა ჩვენი მოზარდი თაობა, და სხვა წყაროთი ღებულობს ვითომცდა სულიერ საზრდოს, რომელიც, სინამდვილეში სულიერი საზრდო კი არ არის, ეს არის, მე ვიტყოდი, დამღუპველი რამ.
მეორე, რელიგიური აღზრდის პრობლემა. კომუნისტური ლოზუნგი – გავთიშოთ სკოლა ეკლესიისგან – ეს ნიშნავს ახალგაზრდობის დაღუპვას, სკოლა და ეკლესია უნდა შეერთდნენ, სკოლა და ეკლესია უნდა დაუკავშირდნენ ურთიერთს უაღრესად მჭიდროდ, თუ ჩვენ გვინდა, რომ აღზრდა ისევ დავაყენოთ სწორ გზაზე. ეს ყველა პედაგოგიური მეცნიერების მესვეურის კონცეფცია იყო. რელიგიის გარეშე არ არსებობს არავითარი აღზრდა, ის აღზრდა, რომელიც არ ექვემდებარება რელიგიას, ერს დაღუპვას უქადის. ეს უნდა იყოს ძირითადი კონცეფცია, როდესაც საუბარია ბავშვის აღზრდაზე, სწავლა-განათლებაზე.
მიუხედავად იმ საშინელი ეპოქისა, ეკლესიისკენ გახედვაც რომ ეშინოდათ ადამიანებს, მით უმეტეს მწერლებს, მამაჩემი ცდილობდა, რომ მე მცოდნოდა ბიბლია, მცოდნოდა სახარება. დედაჩემი განსაკუთრებით მიწყობდა ამაში ხელს – ის უაღრესად მორწმუნე ადამიანი იყო.
მამაჩემის წყალობით ბიბლია იყო ძირითადი წიგნი ჩემს ცხოვრებაში – არა მარტო ბიბლიური, არამედ ფილოლოგიური თვალსაზრისით. ფილოლოგიური მუშაობა ბიბლიაზე სწორედ ადრეულ ასაკში დავიწყე. ძნელი იყო მორევა ძველი ქართული ენისა, მაგრამ მე მაშინ „ვეფხისტყაოსანს“ და „ვისრამიანს“ ვეუფლებოდი და ამან შედარებით გამიადვილა. შემდეგ, როდესაც უცხო ენებსაც დავეუფლე, ვადარებდი თარგმანებს და დღემდე ვადარებ. ეს არის ძირითადი – დავუბრუნოთ ჩვენს ბავშვებს წიგნი, დავუბრუნოთ ბიბლია, დავუბრუნოთ რელიგიური აღზრდა.
-ბატონო ზვიად, ცნობილია, რომ თქვენ შესანიშნავად იცით რამდენიმე უცხო ენა. ამასთანავე იკვლევთ ქართული ენის საკითხებს. შედარებისას უკეთ წარმოჩინდება ხოლმე საგანი. გვითხარით ქართული ენის თაობაზე.
ნიკო მარი აღნიშნავდა, რომ ქართული ენით შეიძლება გადმოცემა ყველა ნიუანსისა, ყოველგვარი აზრის, ყოველგვარი ემოციისა. არაფერია ისეთი მზისქვეშეთში, რომლის გადმოცემაც არ შეიძლებოდეს ქართული ენით. ნიკო მარი ქართულს უნივერსალურ ენად თვლიდა და უფრო შორსაც მიდიოდა. მას ჰქონდა თეორია პროტოქართულის შესახებ, რომ შეითავსებს უკიდურესობებს. არის ენა მსოფლიო ენებისა. აი, ასეთი გახლავთ ქართული ენა. მე ვიტყოდი, ქართული ენის თვისებები, მსოფლიოსთვის შეუსწავლელია. ის არის პოეტების ენა, პოეტური მეტყველებისათვის გაჩენილი და მაღალი სულის გადმოსაცემი ენა, და მეორეს მხრივ, უაღრესად პრაქტიკული, უაღრესად მოსახერხებელი. ამ ენის უნივერსალურობა სწორედ ამაშია, რომ შეითავსებს უკიდურესობებს. არის ენები, რომლებიც უფრო ამქვეყნიური და პრაგმატული გამოყენებისთვის არსებობენ. ქართული ენა ყოველივე ამას შეიცავს. მასში სულიერება იმდენადვეა, რამდენადაც ამქვეყნიური.
-ბატონო ზვიად, ეს კითხვა მე იმიტომ დაგისვით, რომ ეროვნული ნიჰილიზმი, რომლის ჩანერგვასაც ცდილობდა იმპერია ქართველებში, სამწუხაროდ, გარკვეულ ფენებს ახასიათებს. განა არის რომელიმე ენა, რომელიც აღემატება ქართულს?
ვინც ამგვარი ნიჰილიზმითაა შეპყრობილი, მან უბრალოდ არ იცის ქართული ენა. სხვათა შორის, საბა ბრძანებს ერთ ადგილას: მე სხვა ენა არ ვიცოდი ქართულის გარდაო. საბამ ბრწყინვალედ იცოდა სხვა ენები, მაგრამ ის, რასაც ჩვენ ენის ცოდნას ვუწოდებთ, საბასთვის არ იყო ნამდვილი ცოდნა.
ბევრ ქართველს შეუძლია თქვას, რომ მან არცერთი ენა არ იცის. აი, ასეთი ადამიანები ხშირად ნიჰილიზმით საუბრობენ ქართულ ენაზე.
ერთ ჩემს კოლეგას დისერტაციის დაცვის დროს ჰკითხეს, ქართული ბიბლია რატომ არ გამოიყენეთო. სამწუხაროდ, არა მაქვს წაკითხული ქართული ბიბლიაო. ეს ადამიანი შემდეგ ნიჰილიზმს ავითარებდა ქართულ ენაზეც და ლიტერატურაზეც. აგდებით საუბრობდა ქართულ ენაზე, იმის გამო, რომ მან ქართული ენა არ იცოდა და ბუნებრივია, ქართული მწერლობის მადლიც არ ჰქონდა შეგრძნებული. ვინაიდან, თუ ქართული ენა არ იცი, ქართულ მწერლობასაც ვერ ეზიარები. აი, ასეთი ადამიანებისაგან მომდინარეობს ეს ნიჰილიზმი.
არც ერთ მსოფლიო ენას ქართული ენა არ ჩამოუვარდება. ეს მარტო ჩემი აზრი არ გახლავთ, ეს მრავალი სპეციალისტის აზრია, და არა მარტო ქართველი სპეციალისტისა – თვით რუსი მეცნიერიც, აკადემიკოსი ლოსევიც ლაპარაკობდა ქართული ენის მსოფლიო როლზე. ასე, რომ ვინც ღრმად ჩასწვდება ქართულ ენას, მისთვის ნათელია ამ ენის დიდმნიშვნელობა.
-ბატონო ზვიად, მე მინახავს ფოტო, რომელზეც თქვენ სანადირო თოფიანი ხართ გადაღებული. მონადირეები ის ხალხია, ვისაც მშობლიურ მიწაზე სიარული უყვარს…
-მოგეხსენებათ, ჯერ კიდევ მამაჩემი იყო დიდი მოყვარული ნადირობისა. მას ნადირობა კი არ აინტერესებდა, საქართველო უყვარდა. აი, ამ საქართველოს სიყვარულით, ქართული მიწის სიყვარულით, ქართველი კაცის სიყვარულით დადიოდა, ნადირობით ეზიარებოდა ყოველივე ამას. ჩემშიც ეს იყო გადამწყვეტი. მერაბიც დიდი მოყვარული იყო ამისა. ხშირად ვნადირობდით, ვთევზაობდით, იმიტომ, რომ ქვეყანა გვენახა, შევხვედროდით ხალხს, ძირითადი ეს იყო.
მაგრამ შემდეგ, როცა ასაკში შევედი, სამწუხაროდ არა მეცალა ამისთვის, მაგრამ კარგად გამახსენდება, ბევრი რამ მომცა ამ ამბავმა. არც ის არის დასამალი, რომ მებრალებოდა ნადირი. და უკვე აღარც შეიძლება: გაწყვეტაზეა ნადირი და ფრინველი. მამაჩემმაც ამიტომ მიატოვა ნადირობა, და მეც ამიტომ მივატოვე.
-ბატონო ზვიად, ღმერთს უნდოდა, რომ თქვენ და მერაბ კოსტავას არა მარტო იმპერიასთან საბრძოლველად აგეყოლიებინათ ერი, არამედ ქართული სულის ასაღორძინებლად ერთი დიდი საქმეც აღგესრულებინათ და ყველასათვის დასანახი მაგალითი ყოფილიყავით ჭეშმარიტი მეგობრობისა. გვითხარით მერაბზე.
მთელი ჩემი ბრძოლა, მთელი ჩემი საქმიანობა ამ ასპარეზზე, დაკავშირებულია მერაბ კოსტავასთან. მე ხმამაღლა ვაცხადებ ამას. ეს ყოველივე წარმოუდგენელი იქნებოდა, მერაბი რომ არ ყოფილიყო. ის უნიკალური, საოცარი პიროვნება იყო, საოცარი სულიერი ძალის, საოცარი ნებისყოფის ადამიანი და საოცარი თავდადებისა მამულისათვის. უწინარეს ყოვლისა, ის იყო უდიდესი მაგალითი ჩემთვის. პრაქტიკულად, მე თუ რამ გამიკეთებია, მერაბის დახმარებით და მერაბთან ერთად. მარტო არასოდეს ჩემს თავს არ გამოვყოფ და მე ვამაყობ ამით. ისიც ასე ამბობდა. და მიუხედავად ამისა, რომ მთელი იმპერიის აგენტურის მუშაობა მიმართული იყო იქით, რომ ჩემი და მერაბის სულიერი დაპირისპირება და გათიშვა მომხდარიყო, მათ ამას მაინც ვერ მიაღწიეს. მიაღწიეს მხოლოდ ფიზიკურად.
-ბატონო ზვიად, „ვეფხისტყაოსანზე“ საუბრის ბოლოში, თქვენ ამბობთ, რომ უფრო კარგად მსოფლიოს არცერთ შედევრში არაა მეგობრობაზე ლაპარაკი, ვიდრე „ვეფხისტყაოსანში“ და ამიტომაა ის მსოფლიო კლასიკის გვირგვინი. ეს მეცნო და ამაში გამოსჭვივის სწორედ თქვენი და მერაბის მეგობრობა.
მსოფლიო ლიტერატურაში ვიცნობთ იმ პერიოდის რაინდულ ნაწარმოებებს, რაინდულ რომანებს, მოთხრობებს, ყველაგან არის თემა ქალისადმი სიყვარულისა, მაგრამ მეგობრობის თემა, ისე როგორც „ვეფხისტყაოსანშია“, არსად არის. მეგობრობის გრძნობა და მეგობრობის პარაქსისი, ისე როგორც ეს ქართველ ერშია, არცერთ ერში არ არის. მე წინააღმდეგი ვარ, რაღაც ულტრა, თავზეხელაღებული ნაციონალიზმისა და რაღაც ასეთი მოვლენებისა, მაგრამ არ შეიძლება არ აღინიშნოს, რომ არცერთ ერს არ შეუქმნია ისეთი წიგნი, როგორიც არის „ვეფხისტყაოსანი“. მეგობრობის ასეთი ჰიმნი არ მოუცია არც ერთ ლიტერატურას, და როგორც ჩანს, ეს სწორედ ეროვნულ ხასიათთან არის დაკავშირებული.
-თქვენი ერთი ლექცია, რომელიც წაკითხულ იქნა ქუთაისში, ლ. მესხიშვილის სახელობის დრამატულ თეატრში, ასე იწყება: „ძვირფასო მეგობრებო, ჩვენი წინაპრები თვით უკიდურესი პოლიტიკური ვნებათაღელვის დროსაც არ ივიწყებდნენ მეცნიერებას, პოეზიას, შემეცნებას. ჩვენ რომ დღეს თავი იმით ვიმართლოთ, პოლიტიკურ ბრძოლაში ვართ ჩაბმულნი და მეცნიერებისა და კულტურისათვის არა გვცალიაო, ამით ჩვენს ისტორიულ ტრადიციებს ვუღალატებთ ჭეშმარიტად“.
ამ თვალსაზრისით უნდა მოგახსენოთ, რომ ჩემთვის იდეალი იყო და არის აღმაშენებელი იმ გაგებით, რომ დავითი ომშიც კი დადიოდა წიგნებით. თვით უსასტიკეს, უკიდურეს ომშიც ყოველთვის მოჰყვებოდნენ წიგნისმტვირთველნი. საფარში მჯდარიც კი ამუშავებდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის თხზულებას. ერთხელ კინაღამ სიცოცხლეს გამოასალმეს თურქებმა. საფარში შეუვარდნენ, როცა გართული იყო ამ თეოლოგიური თხზულების დამუშავებით. ეს უნდა იყოს ჩვენთვის მაგალითი, წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენ გავველურდებით, აღარ ვიქნებით ცივილიზებულნი. იმპერია ყველანაირად ცდილობს, რომ ჩვენ ჩაგვაბას ომში, ჩაგვაბას ისეთ ცხოვრებაში, რომელიც მოწყვეტილია სულიერებასაც, განათლებასაც, კულტურასაც, ველურ ერად გვაქციოს. არა მარტო ჩვენ, არამედ ყველა დაპყრობილი ერი. ეს არის ლიბანიზაციის არსი, რომ ერები შეაჯახონ ერთმანეთს და დაავიწყონ ყველაფერი, გარდა ეთნიური შუღლისა, არსებობისთვის ბრძოლისა. ეს არის იმპერიის მიზანი და ჩვენ ეს არ უნდა დავანებოთ. ჩვენ უნდა შევინარჩუნოთ ჩვენი სულიერი კულტურა, ჩვენი აზროვნება, ჩვენი მეცნიერება. ეს ყოველივე უნდა შევათავსოთ პოლიტიკურ, და სხვა მოღვაწეობასთან. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენ ჩვენს ტრადიციებს მოვწყდებით და სხვაგვარი ერი ვიქნებით. აღარ ვიქნებით ის ერი, რომელმაც შვა დავით აღმაშენებელი, რომელმაც შვა ვახტანგ VI და თამარ მეფე.
ძველი ქართველებისგან ჩვენ იმით განვსხვავდებით, რომ ძველი ქართველობა ეს იყო უაღრესად სულიერი მსოფლმხედველობის ერი. ამ იმპერიულმა მონობამ ჩვენში სწორედ ეს ჩაახშო და მატერიალურმა საწყისმა წამოიწია წინა პლანზე. ამ პატარა ქვეყანაში 20 ათასი ეკლესია შემორჩა და გაცილებით მეტი იყო. სულით ცხოვრობდა ეს ერი და სული იყო პირველი. თანამედროვე ეპოქის მიერ მოტანილი მატერიალიზმი უნდა დაიძლიოს და სულიერება უნდა აღსდგეს და ის სერიოზული დამოკიდებულება რელიგიისადმი, რომელიც სამწუხაროდ დღეს ჯერ მაინც არ არის. თუმცა რასაკვირველია, დიდი შემობრუნებაა რელიგიისკენ.
აუცილებელია ძალიან სერიოზული დამოკიდებულება რელიგიისადმი.
აი, ეს არის ჩვენი გადარჩენის ერთ-ერთი უმთავრესი საწინდარი.
[ჩაწერა] გ. პეტრიაშვილმა // შანსი. – 1991. – 25 მაისი. – №21 (74). – 3 გვ.
ზვიად გამსახურდია 
კომენტარის დატოვება