ზვიად გამსახურდიას მხატვრული მემკვიდრეობისა და სამეცნიერო შრომების არასრული სია

ზვიად გამსახურდიამ მისი თარგმანებისა და სამეცნიერო ნაშრომების გამოქვეყნება ჯერ კიდევ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლისას დაიწყო. მისი სადიპლომო ნაშრომი მიეძღვნა უილიამ მორისის შემოქმედებას, სადაც განხილულია შრომების კავშირი ინგლისის პრე-რაფაელისტურ (pre-Raphaelite movement) მოძრაობასთან. იმავე პერიოდში მან თარგმნა ოსკარ უაილდის ზღაპრები, რომელიც გამოიცა 1960 წელს (ნაკადული). ამავე პერიოდს ეკუთვნის ნაშრომები: “პრე-რაფაელიტიზმი და ოსკარ უაილდის ზღაპრები”, “შექსპირის ჰენრი IV-ის ისტორიული ქრონიკა”, “მ. ქარჩავას მიერ შესრულებული ჯონათან სვიფტის “გულივერის მოგზაურობის” თარგმანის შესახებ”.

1962 წელს, სწავლის დამთავრების შემდეგ (რომანულ-გერმანული ენებისა და ლიტერატურის სპეციალობით), თარგმნის შექსპირის “მეფე ლირს” (მნათობი, 1969, 8-9), “ზამთრის ზღაპარს” (ნაკადული, 1970) და “რომეო და ჯულიეტას” ნაწილს; მუშაობს შექსპირის პოეტური სკოლისა და მისი ქართული ექვივალენტის შექმნის პრობლემაზე.

ამ წლებში მან სპეციალური ნარკვევი (ესსე) მიუძღვნა შელის ნაწარმოებებს ( Cor Cordiumდა ლირიკას) და თარგმნა მისი “გათავისუფლებული პრომეთე”, “ღრუბელი” და “სიყვარულის ფილოსოფია”. ყველა ეს ნაწარმოები და თარგმანი გამოქვეყნდა სამოციან წლებში.

თანამედროვე ინგლისურ ლიტერატურაში ზვიად გამსახურდიას განსაკუთრებული ინტერესის საგანს წარმოადგენდს თ. ს. ელიოტის შემოქმედება. მან თარგმნა ელიოტის პოემები: “ცარიელი (უსაგნო, არაწრფელი) ადამიანები”, “ჰიპოპოტამუსი”, “დაკარგული ქვეყანა”, “ქარიანი ღამის რაფსოდია”, “ბოსტონის საღამოს ტრანსკრიპტი” და შექმნა განსაკუთრებული ნარკვევი.

“ტრადიციის კონცეფცია ელიოტის შემოქმედებაში”, რომელშიც იგი იკვლევდა ელიოტის პოეტური ენის სათავეებს ინგლისური მეტაფიზიკური პოეზიის, განსაკუთრებით, ჯონ დონის ტრადიციებში (იხ. “ლიტერატურული თხზულებანი”, საბჭოთა საქართველო, 1976), ზვიად გამსახურდიამ შექმნა ნარკვევები უოლტ უიტმენის, მეოცე საუკუნის ამერიკული პოეზიის რენესანსისა და ამერიკელი პოეტების ე.ა. რობინსონის, კარლ სენდბერგის, რობერტ ფროსტის, ე.ლ. მასტერსის, ვ. ლინდსის შესახებ. თარგმნა მათი და აგრეთვე ე. დიკინსონის, უ. სტივენსის, რ. ჯეფერსის, ე. ფაუნდის და სხვათა პოემები.

1971 წელს გამომცემლობა “საბჭოთა საქართველომ” გამოსცა ზვიად გამსახურდიას მიერ თარგმნილი ამერიკელი პოეტების ანთოლოგია. 1972 წელს გამოიცა მისი მონოგრაფია “მე-20 საუკუნის ამერიკული პოეზია” (გამომც. “განათლება”).

ამავე დროს, იგი იკვლევს ირლანდიურ საგასა და მითოსს, მსოფლმხედველობის კონცეფციას გოეთეს შემოქმედებაში, თარგმნის ბოდლერის პროზას.

70-იან წლებში ზ. გამსახურდია მუშაობს რუსთველოლოგიასა და ინგლისურ-ქართული ლიტერატურული კავშირების კვლევის დარგში. მისი სადისერტაციო ნაშრომი ეძღვნება “ვეფხისტყაოსნის” მეცნიერულ და კრიტიკულ კვლევას: კერძოდ, მ. უორდროპისა და ვ. ურუშაძის თარგმანებს. ნაშრომში ძირითადად შესწავლილია რუსთაველის ფილოსოფიური და თეოლოგიური კონცეფცია და მათი ინგლისური ექვივალენტი.

მოგვიანებით ის იკვლევს აგრეთვე რ. სტივენსონისა და კ. ვივიანის თარგმანებს, რასაც უძვღნის მონოგრაფიას “ვეფხისტყაოსანი ინგლისურ ენაზე” (“მეცნიერება”, მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1984).

1976 წლიდან ზვიად გამსახურდია აგრძელებს რუსთველოლოგიურ კვლევებს, რომელიც თავმოყრილია მის სადოქტორო დისერტაციაში “ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება”.

იგი, ასევე, აქტიურად იკვლევს ანტიკური ხანის მითოლოგიას, ბერძენი ფილოსოფოსებისა და პოეტების ნაწარმოებებს, ქრისტიანულ და ისლამურ თეოლოგიასა და მისტიციზმს, ისმაილიტელთა თეოსოფიას, პლატონიზმსა და ნეოპლატონიზმს, სუფიზმს, ფრანგულ კურტუაზიულ პოეზიას, შუა საუკუნეთა გერმანულ პოეზიას, არტურის რომანსებს, დანტეს “ღვთაებრივ კომედიას”, ნიზამისა და ფირდოუსის პოეზიას, შარტრის (საფრანგეთი) შუა საუკუნოვანი ფილოსოფიური სკოლის პოეზიასა და ფილოსოფიას, ძველ ქართულ პოეზიასა და თეოლოგიას და ცდილობს განსაზღვროს რუსთველის ადგილი მსოფლიო ლიტერატურაში.

სამეცნიერო გამოკვლევაში “რუსთაველი და ანტონ I” (გამომც. “მაცნე”, ენისა და ლიტერატურის სერია, 1984, N°1,3,4) ზვიად გამსახურდია იკვლევს რუსთველის ქმნილებას ქრისტიანული თეოლოგიის თვალსაზრისით და მის კავშირს ანტონ პირველის თეოლოგიურ შრომებთან.

ფილოლოგიური გამოკვლევა – “ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი” (“ცისკარი”, 1987,  N° 3) ნათელს ჰფენს მე-10 საუკუნის ქართული თეოლოგიური ლიტერატურის ძეგლს.

ზვიად გამსახურდიას ეკუთვნის სხვა თარგმანები და ნაშრომები:

ნ.ვ. გოგოლი – “საშინელი შურისგება” (“საუნჯე”, 1983, N°3);

ლეონარდ კოტრელი – “ანტიკურობის საოცრებანი” (გამომც. “განათლება”, 1987);

ნაშრომი – “ღარიბი ადამიანები გოგოლის შემოქმედებაში” *რუსულ ენაზე, 1967, გამოუქვეყნებელი, არქივი);

ნაშრომი – “გოეთეს მსოფლმხედველობა” (ცისკარი, 1987, N°3);

ზვიად გამსახურდია – “ლიტერატურული წერილები” ქართულ ენაზე (გამომც. “საბჭოთა საქართველო”, 1976);

ზვიად გამსახურდიას გამოქვეყნებული აქვს აგრეთვე “იგავები და ზღაპრები” (“ნაკადული”, 1987, თბ); ზ. გამსახურდიასეული ტექსტოლოგიური კვლევები რუსთაველის პოემისა თავმოყრილია ნაშრომში “ვეფხისტყაოსნის” სრულყოფილი გამოცემისათვის” (“მაცნე”, ენისა და ლიტერატურის სერია, 1989, N°4);

1990 წელს გამოქვეყნდა ზვიად გამსახურდიას წიგნი “საქართველოს სულიერი მისია”, სადაც თავმოყრილია მისი ლექციები ქართველი ერის ეთნოგენეზისის, ქართული კულტურის, ფილოსოფიისა და ლიტერატურის შესახებ (იგივე წიგნი გამოიცა ინგლისურად 1991 წელს);

1991 წელს გამოქვეყნდა ზვიად გამსახურდიას წიგნი “წერილები, ესსეები”, რომელშიც თავმოყრილია მისი მრავალი ნაწარმოები და ნარკვევი ლიტერატურის, ფილოსოფიისა და რელიგიის სფეროში;

1991 წელს გამომცემლობა “საქართველომ” გამოსცა ზვიად გამსახურდიას მიერ თარგმნილი შარლ ბოდლერის ლექსბი პროზად.
ამავე წელს გამოიცა მისი წიგნი “ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება” (გამომც. “მეცნიერება”, 1991);

ქალაქ მოსკოვში რუსულ ენაზე გამოიცა ზ. გამსახურდიას წიგნები “კაცობრიობა დილემის წინაშე” (1993) და ავტობიოგრაფია “დამოუკიდებელი საქართველოსთვის” (1996 წ.)

წყარო: სოფიო ღლონტი – ზვიად გამსახურდიას ქრისტიანული მრწამსი, თბილისი, 2007

ზვიად გამსახურდია: “ედვინ არლინგტონ რობინსონი”

ამერიკის ლიტერატურულ კრიტიკაში დიდი დავაა იმის გამო, თუ კონკრეტულად, რომელი პოეტი იწყებს ახალ ერას ამერიკული პოეზიისას, ვინ სდგას მეოცე საუკუნის ამერიკული პოეზიის სათავეებთან. ყველაზე ავტორიტეტული ანთოლოგია ახალი ამერიკული პიეზიისა, „პინგვინის“ ანთოლოგიიაა, რომელიც ემილი დიკინსონით იწყებს ამ ახალ ერას. მიუხედავად იმისა, რომ დიკინსონი მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულში ცხოვრობდა(1830-1886), ლიტერატურის მკვლევართა იმ აზრისაა, რომ ემილი დიკინსონმა უდიდესი ზეგავლენა მოახდინა ახალი ამერიკული პოეზიის განვითარებაზე. მაგრამ არიან კრიტიკოსები, რომელნიც თვლიან, რომ ამ ახალი ერის დამწყებია პოეტი-რეალისტების დიდი ხუთეულის ერთ-ერთი წარმომადგენელი-ედვინ არლინგტონ რობინსონი (1889-1935), ყველაზე მეტად „ინგლისელი“ პოეტი ახალ ამერიკელ პოეტებს შორის. შემთხვევითი როდია ის გარემოება, რომ კრიტიკოსის, ჯეფრი მურის თქმით, მისი მშობლიური ქალაქი გარდინერი, სადაც ის აღიზარდა, ყველაზე მეტად ინგლისური ქალაქია აშშ-ში. რობინსონმა განსაკუთრებით ფორმის მხრივ უერთგულა ინგლისურ პოეზიას, მან არ უკუაგდო სხვა ამერიკელი პოეტების მსგავსად მდიდარი ტრადიციები ინგლისური ბოლორითმოვანი ლექსისა. მისი „რეალისტობა“ კი იმაში მდგომარეობს, რომ იგი, რომანტიკოსთა საპირისპიროდ, მხოლოდ აღზევებულ და განყენებულ სინამდვილეს როდი უკავშირებს თავის პოეზიას, – მისთვის შთაგონების ძირითადი წყაროა ადამიანური ცხოვრება მთელი თავისი წყლულებებითა და ტრაგედიებით. მისი ლექსი ამასთან, როგორც ითქვა, გამოირჩევა ფორმის კლასიკური ფორმის კლასიკური დახვეწილობით, ხოლო თემატიკა ხშირად ენეთესავება ინგლისური და საერთოდ, ევროპული ლიტერატურის ტრადიციებს: არტურის ციკლის ლეგენდებს, კელტურ საგებს და ა.შ. მისი ლექსი ერთი შეხედვით მუდამ უბრალოა, მაგრამ ამ უბრალოებით ხდება ერთგვარი შენიღბვა ფარული დრამატიზმის. ხშირად იგი ძლიერ მარტივ თემებს ირჩებს. მას სჩვევია ძლიერ ღრმა ფსიქოლოგიური დაკვირვებები, მას რომანტიკოსი პოეტების მსგავსად მხოლოდ „ძლიერი“ და „რჩეული“ ადამიანები როდი იტაცებს, არამედ უფრო მეტად აინტერესებს უბრალო ადამიანების მნიშვნელობა, მათი განცდები, მათი თავისებურებანი. რობინსონის შემოქმედების ეს მხარე ნაწილობრივ ენათესავება ედგარ ლი მასტერსსაც, რომელმაც არნახული ფსიქოლოგოური დამაჯერებლობით წარმოგვიჩინა შუა დასავლეთის ერთ-ერთი პატარა ქალაქის მკვიდრთა შინაგანი სამყარო. მასტერსის წიგნი „სპუნ რივერის ანთოლოგია“, როგორც უკვე ითქვა, ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული წიგნია ამერიკულ პოეზიაში. მასტერსის თქმით, მისი მიზანი იყო მოეცა ერთგვარი დანტესეული „ღვთაებრივი კომედია“ შუა დასავლეთის პატარა ქალაქის ცხოვრებისა. იგი ამ წიგნში ალაპარაკებს მიცვალებულებს თავიანთ ცხოვრებაზე, თავიანთ განცდებზე, ზოგჯერ კი მათ საუბარში მოისმის მკაცრი მხილება საზოგადოებრივი წყობილებისა, ზოგჯერ კი მოთქმა ამქვეყნიური ამაოებისა და სხვ.

მასტერსი ეკუთვნის პოეტების იმ პლეადას, რომელთაც სცადეს დაპირისპირებოდნენ რომანტიზმის ტრადიციებს და „წმინდა ხელოვნების“ იდეალებს. მან ფართოდ გაუღო კარი ყოველდღიურ, საყოფაცხობრებო თემებს. თავისუფალი ლექსი, რომელსაც მასტერსი მიმართავს, ძლიერ უახლოვდება პროზაულ მეტყველებას. უნდა ითქვას, რომ მიუხედავად ზედმეტად „საყოფაცხოვრები“ მოტივებისა, მასტერსის პოეზია ალაგ-ალაგ მეტად ფაქიზი ლირიზმით სუნთქავს (მაგ: ლექსი „გორაკი“), სადაც უბრალოდ, ხსენებული ლექსის ავტორის პოეტური კონცეფცია ნათელი ხდება. თუ დავუკვირდებით არა მარტო მის სტრუქტურას, არამედ თემასაც და იმ განწყობილებასაც, რომელსაც ეს ლექსი გადმოსცემს. აღსანიშნავია, რომ აქ არ არიან გმირები ან გამოჩენილი ადამიანები, როგორც ეს ხდებოდა ხოლმე ადრინდელ პოეზიაში, მაგრამ უბრალო ადამიანების „უბრალო“ ტრაგედიები არანაკლებ შემძრავ შთაბეჭდილებას ახდენენ ჩვენზე.

ისიც უნდა ითქვას, რომ აქ ცხოვრება არ არის გაშიშვლებული ბანალურ-ნატურალისტურად, ყოფით ამბებთან დაახლოებისას მასტერსი როდი ხდება ვულგარული, ან როდი ჰკარგავს ზომიერებას ყოველდღუირობის დეტალებზე დაკვირვებისას. ადრინდელი პოეტებიდან განსაკუთრებით გვახსენდება ფრანსუა ვიიონი, რომლის ლექსებსაც ჰგავს ეს ლექსი თავისი უშუალობით, პოეტური განცდის სიხალისით. „სპუნ რივერის“ ეპიტაფიებში მჟღავნდება აგრეთვე ავტორის ოსტატობა სახიათების რამდენიმე შტრიხით გამოკვეთისა. ჩვენს წინაშეა ცოცხალი ხასიათების მთელი გალერეა, რომელნიც გვაოცებენ თავიანთი დამაჯერებლობით, ცხოვრებისეული რეალიზმი აქ უმთავრესად ხასიათების რეალისტურ დახატვაში ვლინდება. უნდა ითქვას, რომ მასტერსი ამ მხრივ ენათესავება უფრო დიდ ამერიკელ პროზაიკოსებს, ვიდრე პოეტებს. შესანიშნავად არის დახატული პოეტი პეტიტი, რომლის რაობაზე წარმოდგენას იძლევა უპირველეს ყოვლისა მისი გვარი, კბილის ექიმი სექსმიტი, რომელიც სკეპტიკოსად გვევლინება, როდესაც ისტორიული პროგრესის გამო საუბრობს. იგი მონოლოგს ამთავრებს თავისი პროფესიის ადამიანისათვის დამახასიათებელი შედარებით: „დიახ, მორალური ჭეშმარიტება გამოხრული კბილია, რომელსაც უნდა გადააკრა ოქროს გვირგვინი“. მაგრამ უნდა ითქვას, რომ „სპუნ რივერის ანთოლოგიაში“ ყველა ლექსი ერთნაირი ოსტატობით როდია დაწერილი. ზოგოერთ მათგანს ახასიათებს ლექსური განწყობილების დაკარგავაც კი. საერთოდ, რჩება მხოლოდ პამფლეტის ან საგაზეთო ქრონიკის მსგავსი რამ. ტ. ს. ელიოტი ნაწილობრივ ამიტომაც უარყოფდა მასტერსის გზას, იგი აღნიშნავდა ამ საფრთხეს, რომელიც შეიძლება გამოიწვიოს ლექსის ნამეტნავმა გაპროზაულებამ.

ასე რომ, რობინსონიც, მასტერსის მსგავსად, „პატარა“ ადამიანის შინაგანი სამყაროთია დაინტერესებული, რადგან ხშირად ამ „პატარა“ ადამიანებში პოულობს იგი დიდბუნებოვნებას, საოცარ კეთილშობილებას, თავდადებას. ამის საუკეთესო მაგალითია მისი ლექსი „რებენ ბრაიტი“. რებენ ბრაიტი, ყასაბი, საყვარელი მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ ანგრავს თავის საყასბოს და ხელობას იცვლის. რა დიდი კაცთმოყვარეობა, ადამიანური სიქველის რა ღრმა რწმენა უნდა ჰქონდეს პოეტს, რომელიც ასეთ დეტალებს ამჩნევს ცხოვრებაში! განა როდისმე წარმოიდგენდნენ ადრინდელი რომანტიკოსები, რომ ყასბის ბიოგრაფიიდან რაიმე ფაქტი გამოდგებოდა ასეთი ფაქიზი, ლირიული ლექსის თემად? მაგრამ სწორედ ამაში მდგომარეობს ამერიკელი პოეტი-რეალისტების ნოვატორობა: მათთვის ცხოვრება მხოლოდ იმდენადაა საინტერესო, რამდენადაც იგი გვივიჩვენებს ადამიანური ბუნების სიდიადეს ან სიდუხჭირეს. მათ არ სჩვევიათ იმდაგვარი შიში ცხოვრებისეული მორევის წინაშე, რომელიც კამერულ ესთეტიკოსებს ჰქონდათ. მათში არასდროს იკარგება რწმენა ადამიანისადმი, მაგრამ ამავე დროს ისინი შეძრულნი არიან იმ შავბნელი, დამანგრეველი ინსტიქტების გამოვლინებით, რომელნიც  ჯერაც საცნაურნი არიან ადამიანურ ბუნებაში. მათთვისაც, ისევე როგორც უიტმანისათვის, ერთადერთი განკურნება ყველა ამ წყლულთაგან არის სიყვარული, უნივერსალური, ყოვლისმომცველი სიყვარული ადამიანისადმი:

„ავი თუ კარგი, არ განმიკითხავს, მე მიყვარს ყველა
და არაფერს არ ვსჯი აუგად“

ამბობდა უიტმანი. ამ მხრივ პოეტი-რეალისტები მისი ჭეშმარიტი მიმდევრევბი არიან.

რობინსონი მრავალგვარ ტრაგედიებს ამჩნევს ცხოვრებაში. მან შესანიშნავად დაგვიხატა ახალი დროის დინ-კიხოტი მინივერ ჩივი, ეს მოარული ანაქრონიზმი, ფიზიკურად აწმყოში ხოლო სულიერად წარსულში მცხოვრები ადამიანი. ამ ადამიანში თანამედროვე ცხოვრების ვულგარულობა და უხეშობა იწვევენ ერთგვარ საწინააღმდეგო რეაქციას: იგი ხდება წარსულის მოტრფიალე, აწმყოსი მისი ცხოვრება მხოლოდ ფორმალურია. იგი ვეღარ პოულობს ერთიანობას წარსულსა და აწმყოს შორის, რათა ამ ერთიანობიდან გამომდინარემ შუბლგახსნილად შეხედოს მომავალს:

მინივერ ჩივი ჟამთა მოზარე,
ერკინებოდა საწურთოს მუხთალს.
ქვეყნად გაჩენას მოსთქვამდა მწარედ,
ნიადაგ სწუხდა.

მინევერს სწვავდა წარსულის ეშხი,
ხმალთა კვესება, მხედართ ყიჟინი,
(ლომგულ რაინდთა ზმანებით შეშლა
და ცეკვის ჟინი).

იყო მოაზრე სხვათა დიდების
მრავალ სიბრძნეთა მცნობი, უფალი,
ხან რომანტიკის გაბედითების,
ხან ხელოვნების ჭირისუფალი.

უყვარდა ძლიერ მედიჩის გვარი,
თუმც არ ენახა თვალით აროდეს.
ეზმანებოდა ცოდვილთა ჯარი
აწ და მარადის..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

მინვერ ჩივი გვიან შობილი
ხშირად ფიქრობდა, ხშირად ფიქრობდა:
ცეცხლი თუ სწვავდა ჩაუქრობელი,
ღვინით იქრობდა.

აქ ჩვენს წინაშეა დასრულებული ხასიათი, რომლის თავისებურებათა გადმოსაცემად პოეტს არ დასჭირვებია მისი ჩვენება სხვადასხვაგვარ რთულ სიტუაციებში: მინევერ ჩივი ტიპიური წარმომადგენელია თანამედროვე დასავლეთის დეზორიენტირებული ინტელიგენციისა, ეს არის ტიპი ადამიანისა, რომელიც ილლუზორულ სამყაროში ცხოვრობს ნაცვლად რეალურისა. აქვს ილლუზორული განცდები და აზრები, იგი უძლიერესია ცხოვრების სირთულეთა დაძლევაში, ასე რომ, წარსულისადმი ცალმხრივი ტრფიალი მხოლოდ ნიღაბია მისი სისუსტისა. დამახასიათებელია აგრეთვე მისი ალკოჰოლიზმი, როგორც სინამდვილისაგან გაქცევის საშუალება. მსგავსი ტრაგედიაა მოცემული ლექსში “ მისტერ ფლადის ქეიფი”, სადაც მოხუცი ებენ ფლადი, რომელიც ისეთსავე ირრეალურ სამყაროში ცხოვრობს, როგორშიაც მინივერ ჩივი, ადის შუაღამისას მთაზე, რომელიც მის მშობლიურ ქალაქს დაჰყურებს და მარტოდმარტო წარმოსთქვამს სადღეგრძელოებს.

მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ პოეტი აშკარა ირონიით გვიხატავს ამგვარ ადამიანებს, ერთი რამ მაინც ნათელია, მას დიდი სიყვარული აქვს თავისი გმირებისა, ღრმა თანაგრძნობა გამოსჭვივის ლექსის თითოეულ სტრიქონში, თავისი ბუნების რომელიღაც ნიშნებით იგი ენათესავება კიდევაც მათ. მაგრამ მიუხედავად ყველაფრისა, ეს გმირები მაინც დადებითი ადამიანები არიან. ისინი ვერ შეეგუენ თანამედროვე საზოგადოების გულარძნილობას, მისთვის უცხოა ახალი ეპოქის ბანალური მერკანტელიზმი. ისინი ვერ ახორციელებენ თანადროულობაში თავიანთ ეთიურ იდეალებს, და ამიტომ ოცნების სამყაროს არჩევენ რეალურ სინამდვილეს.

რობინსონი, როგორც უკვე აღინიშნა, კლასიკურ საზომებს არ ღალატობს ლექსთაწყობაში. ტრიმეტრი და ტეტრამეტრი ყველაზე ხშირად გვხვდება მის ლექსებში. ხშირად უბრუნდება იგი აგრეთვე იტალიური სონეტის ფორმას. მისი ენა განსაკუთრებით უახლოვდება სასაუბრო მეტყველებას დიდ პოემებში “კაპიტანი კრეგი”, “ბენ ჯონსონი ართობს სტრეტოფორდელ სტუმარს”, “წინაღამე” და სხვ. მის შემოქმედებაში აღარ ფიგურირებენ რომანტიზმის გაცვეთილი ტროპები, მისი სტრიქონისათვის სრულიად უცხოა ყოველგვარი მანერიზმი და ხელოვნურობა. მასთან საერთოდ უარყოფილია, ისევე როგორც სხვა პოეტ-რეალისტებსთან, პოეტური მეტყველების რომანტიკული გაგება. უნდა ითქვას, რომ ეს იმით როდია გამოწვეული, რომ რობინსონის პოეზია მხოლოდ ყოველდღიური ცხოვრებით საზრდოობს. მისი პოეზიისათვის არ არის უცხო რომანტიზმისათვის დამახასიათებელი თემები, ოღონდ უნდა ითქვას, რომ იგი სრულიად სხვაგვარი ფორმით გადმოსცემს ღრმა, ზოგადსაკაცობრიო აზრებს. აქ თითქოსდა მოგვესმის განმარტოების ჟამს ღრმა მედიტაციაში ჩაძირული პოეტის შინაგანი ხმა. იგი ბუნებრივია და უშუალო. მის მაღალ გულწრფელობას განაპირობებს გარეგანი უბრალოება – აქ რობინსონი უკვე გვევლინება არა მარტო როგორც მახვილი თვალის მქონე ყოფითი მხატვარი, არამედ, როგორც ზემხედველი პოეტი მოაზროვნე.

რობინსონის მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა მოახდინა ემერსონის ტრასცენდენტალიზმმა. უნდა ითქვას, რომ მისი ესთეტიკის ძირითადი დებულებების ამ მსოფლმხედველობიდან გამომდინარეობენ.

“ტრანსცენდენტალიზმი” ეწოდა აზრის მიმართულებას, რომელიც პოპულარული გახდა ამერიკის ინტელიგენციის წრეებში XIX საუკუნის პირველ ნახევარში. ემერსონი, როგორც ითქვა, ცენტრალური ფიგურაა ტრანსცენდენტალისტებს შორის. მან, როგორც მოაზროვნემ, მქადაგებელმა და პოეტმა, დიდი გავლენა მოახდინა ამერიკის კულტურული ცხოვრების განვითარებაზე.

ამერიკული ლიტერატურის განვითარებასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული ფილოსოფიური აზრის განვითარება ამ ქვეყანაში. ემერსონის ფილოსოფია ერთ-ერთი უმთავრესი მოვლენაა ამ მხრივ, რომლის შესწავლაც აუცილებელია, რათა ნათელი მოეფინოს ამერიკის სულიერი ცხოვრების განვითარების მთავარ ეტაპებს.

ემერსონის ნააზრევი უკავშირდება, ერთი მხრივ, გერმანულ იდეალიზმს, ხოლო, მეორე მხრივ, ინგლისელი პოეტი-ფილოსოფოსის კოლრიჯისა და ისტორიკოსის კარლაილის ნააზრევს. ემერსონის ესსეებში გვესაუბრება თეოლოგი, ფილოსოფოსი, ისტორიკოსი, ლიტერატურის კრიტიკოსი და ესთეტიკოსი. მრავალი დარგის მრავალ პრობლემას მოჰფინა მან ნათელი თავისი ხანგრძლივი მოღვაწეობის მანძილზე.

თავიდან ემერსონი ბოსტონის სასულიერო წრიდან იყო გამოსული. განათლება მიიღო ბოსტონის ლათინურ სასწავლებლებში, შემდეგ – ჰარვარდის უნივერსიტეტში. აღსანიშნავია, რომ მან ახალგაზრდობაშივე დაიწყო ბრძოლა მონათმფლობელური კანიბალიზმის წინააღმდეგ. 1831 წელს მან თავისი ეკლესია გადააქცია მონათმფლობელობის წინააღმდეგ მქადაგებელთა ტრიბუნად და თავშესაყრელ ადგილად. ამ მხრივ იგი ერთ-ერთი ფუძემდებელთაგანია იმ მოძრაობისა რომელიც დღესაც გრძელდება ამერიკაში და რომელიც მიზნად ისახავს ზანგთა ემანსიპაციას. 1832 წელს იგი ინგლისს მიემგზავრება, რათა მოინახულოს კოლრიჯი, უორდსვორტი და კარლაილი. შემდეგ იგი ბრუნდება კვლავ ამერიკაში და განაგრძობს გაცხოველებულ მოღვაწეობას. ამავე დროს აარსებს ტრასცენდენტალისტების კლუბს.

ემერსონისათვის ცხოვრების უზენაესი მიზანია ადამიანის თვითსრულყოფა და თვითშემეცნება, უმაღლესი გამოცხადებაა მისთვის ის, რომ ღმერთი მკვიდრობს თავად ადამიანშიც. მისი აზრით, გარესამყაროს საგანთა შემეცნებასთან ერთად ადამიანმა უნდა შეიმეცნოს მათი პრინციპები საკუთარ თავშივე, რამდენადაც არსებობს შინაგანი კავშირი ადამიანის სულსა და გარესამყაროს საგნებს შორის. ემერსონი და ტრანსცენდენტალისტები უპირისპირდებიან ფრანგ განმანათლებელთა რაციონალიზმს. ისინი უარყოფენ სამყაროს და ადამიანის სრული რაციონალიზების შესაძლებლობას, მაგრამ ამავე დროს, მათ აქვთ რწმენა აზროვნების ძალისა, რითაც ისინი გერმანულ იდეალიზმს უახლოვდებიან. ემერსონი აკრიტიკებს მისი ეპოქისათვის დამახასიათებელ ისტორიულ თვალთახედვას, რომელიც ფაქტების აღნიშვნითა და თარიღების დადგენითაა გართული. იგი ამბობს, რომ ამ მხრივ პოეზია უარყოფს დაწერილ ისტორიას, იგი ხელახლა ქმნის მას. ისტორიის ცოცხალი აღწერა გავლენას ახდენს თანამედროვეობაზე. ეს ერთ-ერთი ხელისშემწყობი ფაქტორია საზოგადოებრივი პროგრესისა.

კარლაილი ისტორიული პრესპექტივების ჭვრეტისას პესიმისტურ თვალსაზრისამდე მიდის. სევდიანი განწყობილება იშვიათად სტოვებს მას, ვინაიდან იგი გრძნობს ქაოტური ძალების მომძლავრების საფრთხეს ევროპის სოციალურ ცხოვრებაში. “ძველი სამოსელი” თანამედროვე ადამიანის მოთხოვნილებათა პირისპირ. მოძველებული დოგმების საშუალებით შეუძლებელია ადამიანთა შეგნებამდე მიტანა სულიერი ჭეშმარიტებებისა. ემერსონიც ამ თვალსაზრისს ადგას, ოღონდ იგი ჰპოვებს ხსნას “ახალი ინსპირაციის” მიღებაში. იგი ხედავს იმ მანკიერებებს, რომელნიც აღმოცენდნენ ისტორიული ქრისტიანობის განვითარების მანძილზე და მოითხოვს გაბედულ რეფორმებს რელიგიის სფეროში. მაგალითად, მისი აზრით, საიდუმლო სერობა თავდაპირველად არ იყო მოცემული როგორც პერმანენტული საკრამენტი, ღმერთმსახურება თანდათან უნდა გადაქცეულიყო სპირიტუალურ მოგონებად. ამგვარი დებულებები, ცხადია, დიდ უკმაყოფილებას იწვევდნენ ოფიციალური სამღვდელოების წრეებში. ამავე დროს, ემერსონი ხაზს უსვამდა ახალი გამოცხადების მიღების შესაძლებლობას, რასაც ადასტურებდა მისთვის XVIII ს. შვედი მისტიკოსის და საეკლესიო რეფორმატორის, ემანუელ სვერენბორგის მოღვაწეობა.

გერმანული იდეალიზმის გავლენა თვალსაჩინოა XIX საუკუნის ინგლისელ და ამერიკელ პოეტებზე და მოაზროვნეებზე. თავად ტერმინის “ტრანსცენდენტალიზმის” – შემოღება მიუთითებს იმაზე, რომ ემერსონი ღრმად იყო შთაგონებული დიდი გერმანელი ფილოსოფოსის ნააზრევით.

კანტისეული გაგება ტრანსცენდენტალურისა (ტრანსცენდენტულისგან განსხვავებით) გულისხმობს არა იმ ცოდნის შინაარსს, რომელიც რაიმე ობიექტებითაა დაინტერესებული, არამედ ხასიათს ცოდნისას, რამდენადაც ეს ცოდნა შეიძლება იყოს აპრიორული. ასეა მაგალითად, ტრანსცენდენტალურ ესთეტიკაში, რომელიც ცდილობს დაადგინოს, არის თუ არა ჩვენს შეგრძნებებში რაიმე აპრიორული ელემენტები. ასევეა კატეგორიათა ტრანსცენდენტალური დედუქცია, რომელიც ცდილობს დაგვანახოს, რომ არსებობენ a priori კონცეფციები და გვაჩვენოს, თუ როგორია მისი როლი შემეცნებაში, ასე რომ, ტრანსცენდენტალური იდეალიზმი, კანტისეული გაგებით ამგვარი სახელს იმის გამო ღებულობს, რომ კანტს სჯერა: ყოველივე, რაც ჩვენ ვიცით, განპირობებულია ჩვენი შემეცნებითი აპარატიდან გამომდინარე ფაქტორებით.

რაც შეეხება შელინგისეულ გაგებას ტრანსცენდენტალური იდეალიზმისას, იგი განსხვავდება კანტისეული გაგებისაგან: შელინგი ცდილობს დაადგინოს იმ რეალობის ჭეშმარიტება, რომელიც არსებობს ბუნებისმიერი და გონებისმიერი ფენომენების მიღმა; ამას კანტი შეუძლებლად სთვლიდა გონებისათვის, რომელიც მხოლოდ მოვლენათა სამყაროთი უნდა შემოფარგლულიყო, რათა შეექმნა “წმინდა ბუნებისმეტყველება”, თუმც კანტი არ გამორიცხავდა იმის შესაძლებლობას, რომ ამ მიღმული რეალობის, ანუ ნუუმენთა სამყაროს შემეცნება ძალუძს ინტელექტუალურ ინტუიციას ანუ გონს, რომელიც, კანტის აზრით, ადამიანს არ გააჩნია. ამიტომ აღიარა მან “საგანი თავისთავად” შეუმეცნებლად, თუმცა დასტოვა თეორიული შესაძლებლობა გონითი შემეცნებისა. აქედან წარმოსდგა ტერმინი “ნუუმენოს”, ე. ი. გონითი შესამეცნებელი (ნუს-ბერძ.-გონი).

ემერსონი ამბობს, რომ ტრანსცენდენტალურის გაგება კანტის ფილოსოფიიდან შემოვიდა მის მსოფლმხედველობაში, ვინაიდან კანტმა ლოკის სკეპტიურ ფილოსოფიასთან დაპირისპირებით აღმოაჩინა ახალი კლასი იდეებისა, რომელნიც გრძნობადი ციდან არ მომდინარეობენ. მაგრამ, უნდა ითქვას, რომ ემერსონისეული გაგება ტრანსცენდენტალიზმისა შელინგისას უფრო უახლოვდება, ვიდრე კანტისას, ვინაიდან კანტი შეუძლებლად სთვლიდა რაიმე ცოდნას ნუუმენალური სამყაროს შესახებ, აქედან გამომდინარეობდა მისი სკეპტიციზმი მისტიკასთან და თეოსოფიასთან დამიკიდებულებაში. მისი აზრით, ადამიანს შეუძლია მხოლოდ რწმენა ჰქონდეს ზენა სამყაროსი და არა ცოდნა. შელინგი კი, “გამოცხადების ფილოსოფიის” ავტორი, აღიარებდა ამგვარი უზენაესი ცოდნის შესაძლებლობას.

ემერსონი ამბობს: “ტრანსცენდენტალისტი ღებულობს მთელი სისრულით სპირიტუალურ დოქტრინას, მას სწამს სასწაული, სწამს ახალი შესაძლებლობები ადამიანური გონიერებისა, სულიერი ნათლისა და ძალის წვდომაში. მას სწამს ინტერპრეტაცია და ექსტაზი. მას სურს, რომ სპირიტუალურმა პრინციპმა გამოავლინოს თავისი თავი ბოლომდის, ყოველგვარი მიმართებით ადამიანთა ყოფაში და გამორიცხოს ყოველივე არასპირიტუალური, ე.ი. ყოველივე პოზიტიური, დოგმატური ან პიროვნული. ამრიგად, ინსპირაციის სპირიტუალური საზომი არის სიღრმე აზრისა”. ყოველივე ზემოთქმულს, ე.ი. ემერსონის რწმენას ზენა სამყართა შემეცნების შესაძლებლობაში, ამოწმებს აგრეთვე მისი ბრწყინვალე ესსე ემანუელ სვედენბორგის შესახებ, სადაც იგი ღრმა მოწიწებით შესცქერის სვედენბორგის გამოცდილებას ყოფიერების ზენა სფეროებში მიღებულს.

ახლა დავუბრუნდეთ ედვინ არლინგტონ რობინსონის შემოქმედებას. სწორედ ამ საზეო თვალსაზრისით უყურებს იგი პოეტის დანიშნულებას ლექსში “poet”, როდესაც ამბობს, რომ პოეტმა უნდა დაინახოს საგანთა მარადიული ძალა, უნდა ჩასწვდეს ამ ძალის მნიშვნელობას. უფრო მეტი სიზუსტისათვის მოვიტანთ პროზაულ თარგმანს ამ ლექსის შესავლისას:

“საგანთა მარადიული ძალის ჩაწვდომა, მის შესახებ უშიშრად, გაბედულად შეთხზვა სიმღერებისა – აი რა არის, ჩემი აზრით, იმ ადამიანის მისია, რომელსაც პოეტი უწოდებს ხალხს. მან შესაძლოა იმღეროს უხეშად, არაგრაციოზულად, მაგრამ თუ იგი განაცხოველებს ერთ ნამდვილ სიმს მაინც, რომელშიაც სთვლემს საღვთო მუსიკა, და ერთ ვინმეს მაინც განუფრთხობს ამბიციის ძილს და შთააგონებს ჭეშმარიტებას, მაშინ იგი მღერის კარგად (აქ უნებლიედ გვახსენდება ჩვენი დიდი ილიას “პოეტი”).

რობინსონის აზრით, პოეტი არის ნათელმხილველი, რომელმაც უნდა განჭვრიტოს მოვლენათა სამყაროს საფარს მიღმა საგანთა რეალობა, და აზიაროს ამ რეალობას დანარჩენი ადამიანები, განუფრთხოს მათ ამბიციის ძილი, გაარღვიოს მათ სულებში მთვლემარე საღვთო სიმები. ემერსონის მსგავსად, მას სჯერა აზროვნების ძალისა, სჯერა, რომ აზროვნებას ძალუძს მიგვიყვანოს რეალობის განცდასთან. შესანიშნავად, ლაკონურად არის ეს აზრი გადმოცემული ოთხსტრიქონიან ლექსში “ერთიანობა”(Unity):

“ისევე, როგორც ურიცხვი ეონების დაჭერა შეიძლება ერთ წამის ხილვაში, ასევე ღვთაებრივად არიან არეკლილნი ცხოვრების ჩვეულებრივი, კონკრეტული ამბები აზრის კედლებზე”.

შემდეგ ამას მოსდევს “პარაფრაზა”, სადაც პოეტი გვეუბნება:

“ჩვენ გავკივით, გვინდაო ცხოვრება, მაგრამ ვერავინ ეზიარება მას, სანამ არ შეწყვეტს ადამიანურ სუნთქვას (არ მოიშორებს აჩრდილს ადამიანური სუნთქვისას); ჩვენ გვეოცნებება სიკვდილი, მაგრამ ვერავინ მოკვდება, ვიდრე არ დატოვებს გზას სიკვდილისაკენ მიმავალს” (აქ უნებლიეთ გვახსენდება ორი ლათინური ანდაზა: – Mors janua Vitae – “სიკვდილი სიცოცხლის კარიბჭეა” და Nascentes Moribur – “დაბადებითვე ვკვდებით”).

მიღმა სამყაროს მისტერიებს კვლავ და კვლავ უბრუნდება რობინსონი თავის ლექსებში. დანტესეული იდუმალების სუნთქვა იგრძნობა სონეტში “ზენა” (Supermacy). აქ აღწერილია პოეტის ვიზიონერული განცდა მიღმა სამყაროში მოგზაურობისა, სადაც მან “იხილა უფლის მარადიული დღე”, რომლის პირისპირ გამკრთალდა მისი საკუღარი დიდების სიზმარი, აქვე მოისმინა მან მიცვალებული ადამიანების სიმღერა მზეში. აქ დანტეს სამოთხის გარდა უნებლიედ გვახსენდება ჩვენი რუსთველი, ნესტან დარეჯანის წერილი, სადაც ნესტანი მოელის ტარიელთან შეხვედრას მზის სფეროში. იგივე განწყობილებაა “მიცვალებული მეგობრების ბალადაში”, სადაც გამოთქმულია ის დიადი აზრი, რომ ყოველივე კვდება სიყვარულის გარდა, და რომ სიყვარული არის უმთავრესი საქმე, რომელიც ღმერთმა მოგვიჩინა ადამიანებს. ამ ბალადაში უჩვეულო ოსტატობითაა მიგნებული ხალხური პოეზიის სული, ხალხური ბალადის ინტონაცია და წყობა. უნდა ითქვას, რომ ეს ნაწარმოები ერთ-ერთი შედევრთაგანია ამერიკული პოეზიისა.

აღსანიშნავია, აგრეთვე რობინსონის ლექსი “ბაღნარი”, სადაც პოეტი ბაღის სიმბოლური გამოყენებით გვაძლევს ცხოველმყოფელი სულიერი სამყაროს სურათს. ბაღი, როგორც სულიერი სამყაროს გამოხატვის საშუალება, ოდითგანვე მოდის საკრალურ ლიტერატურაში და პოეზიაში. საკმარისია გავიხსენოთ ბიბლიიდან სამოთხის ბაღნარი, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა ზეგრძნობადი სფეროს ასახვა, ან გავიხსენოთ ბერძნული მითოლოგიის “ესპერიდების ბაღნარი” და სხვ. აღსანიშნავია, აგრეთვე, სახარებაში მარიამ მაგდალინელის ბაღში ყოფნის სცენა, სადაც იგი იხილავს მკვდრეთით აღმდგარ მაცხოვარს მებაღის სახით. ასევე ხვდება პოეტი მებაღეს აზრის ღვთაებრივ წალკოტში: “არსებობს წალკოტი შეუზღუდველი, სადაც ყვავიან მრავალგვარი კოკრები და ყვავილები, ათასფერი ფოთლები და ერთხელ, ვარდებს შორის მე და მებაღე ვიყავით მარტონი, იგი წარმიძღვა და მაჩვენა ადგილი, სადაც მე დავყარე ჩემი ცხოვრების დღენი მწირ ნიადაგზე და სადაც სევდიანი სუროს ტევრში კვლავ ვპოვე ნაყოფი ჩემივე ცხოვრებისა! აჰ, აქ იყო ჩემი ცხოვრება. აქვე იყო ყველა ადამიანთა ცხოვრებანი; ისინი ჰგავდნენ წიგნს, და ყოველ ფურცელს ჰონდა სასწაულებრივი ხელმოწერა, თითოეულის საფუძველი იყო აზრის მარადიული მარცვალი, თითოეულის ფესვი იყო სიყვარული აზრის ღვთაებრივ წალკოტში.”

მსგავსი ფილოსოფიური სიღრმით გამოირჩევიან ლექსები – “საკურთხეველი”, “წინაღამე”, “კაპიტანი კრეგი”, “კოსმოსი”, “ორი სონეტი”, “უოლტ უიტმანი” და სხვანი. ასეთია ედვინ არლინგტონ რობინსონი, ინგლისური ლექსის დიდოსტატი, ღრმა მოაზროვნე პოეზიაში, აზრის ამაღლებულ ემოციად მქცეველი, ამავე დროს ედგარ ლი მასტერსთან და სხვებთან ერთად, იგი არის უფაქიზესი “ყოფითი” ლირიკის შემქმნელი ამერიკულ პოეზიაში, დიდი ფსიქოლოგი და ადამიანის სულის ჭეშმარიტი მესაიდუმლე.

ზვიად გამსახურდია: “ძველირლანდიური საგა და მითოსი”

ირლანდიის ისტორიის უძველესი ხანა დაკავშირებულია ევროპის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილებში მცხოვრები ხალხის, კელტების ექსპანსიასთან. ბერძნები Keltoi-ს უწოდებდნენ ალპების ჩრდილოეთით მცხოვრებ ხალხებს და მათ საერთო წარმოშობის ხალხებად სთვლიდნენ. როგორც ბრიტანული ენციკლოპედია გვეუბნება, ტერმინების “კელტის” და “კელტურის” არასწორმა ხმარებამ გამოიწვია მრავალი გაუგებრობა. ჩვეულებისამებრ, კელტებს უწოდებდნენ კელტურად მოლაპარაკე ხალხებს ადრინდელ საფრანგეთში, დიდ ბრიტანეთსა და ირლანდიაში, ისინი შავგვრემანები იყვნენ და ტანმორჩილნი, ხოლო ძველი დროის მწერლები კელტებს უწოდებდნენ გოლიათური აღნაგობის ქერა და ცისფერთვალება ხალხს, რომელიც მკვიდრობდა ევროპაში.

ამრიგად, კელტები ფიზიკური გარეგნობის მიხედვით განიყოფებიან ორ ჯგუფად: პირველი ჯგუფი მკვიდრობდა ჩრდილო-დასავლეთ ევროპაში, ძირითადად სკანდინავიაში. მათ ჰქონდათ გრძელი თავები, ვიწრო, არწივისებური ცხვირი, ცისფერი თვალები, ღია თმა. ისინი ტანმაღლობით გამოირჩეოდნენ. ეს გახლავთ წინაპრები, საერთოდ, ჩრდილოეთის ხალხებისა. მეორე ჯგუფი გამოირჩევა უფრო მრგვალი თავით, ფართო სახით, მოზრდილი ცხვირით, მორუხო თვალებით, ღია-წაბლისფერი თმით. ამ ჯგუფის წარმომადგენელნი ბრგენი არან და საშუალო ტანისა. ამ მოდგმას ხშირად უწოდებენ კელტურს ანუ ალპინურს (Alpine), ვინაიდან ისინი გვხვდებიან ალპების გაყოლებით სამხრეთ-დასავლეთ საფრანგეთში, სავოიში, შვეიცარიაში, ბრეტანში, ბურგუნდიაში, ვოგეზებში და სხვ. ასე რომ, არის განსხვავება როგორც ანთროპოლოგიური, ასევე გეოგრაფიული სკანდინავურსა და ე.წ ხმელთაშუაზღვის კელტებს შორის. ე.წ. ლა ტენის (La Tene) კულტურის განვითარების პერიოდში კელტები უაღრესად გაძლიერდნენ (500 წ. ქრისტემდე და 1 წ. ქრისტეს შემდეგ). ამას მოჰყვა ამ ხალხების დიდი ექსპანსია მთელ ევროპაში და მცირე აზიაში. მეცნიერები მათ ძლიერებას მიაწერენ მეტალურგიის მაღალ განვითარებას, კერძოდ, რ კ ი ნ ი ს წ ა რ მ ო ე ბ ა ს. ქრისტემდემესამე საუკუნე იყო დასაწყისი მძლავრი კელტური ექსპანსიისა, რომელიც კიდევ უფრო ადრეც მიმდინარეობდა. ამ დროისათვის კელტებმა დაიკავეს საფრანგეთის ხმელთაშუაზღვის სანაპირო და ესპანეთი გადიზამდე (Gadiz). აქ ისინი შეერიენ ადგილობრივ იბერიელებს. აქედან წარმოსდგა სახელწოდება “კელტ-იბერები”, შემდეგ კელტები გადავიდნენ იტალიაში, შვეიცარიაში, დაამარცხეს ეტრუსკები და აიღეს რომი (390 წ. ქრისტემდე), აქ მათ მიიღეს ოქროს ხარკი, შემდეგ გადავიდნენ ბალკანებზე, დაგალახეს ჰელესპონტი და დაიპყრეს თრაკია, მარშით გაიარეს მცირე აზია და შეჩერდნენ იქ, სადაც არის ისტორიული გალატია, რომელიც მოხსენიებულია ახალ აღთქმაში (იხ. გალატელთა მიმართ ეპისტოლე წმ. პავლე მოციქულისა), შემდეგ მათ გზა განაგრძეს აღმოსავლეთისკენ. აუხვიეს ჩრდილოეთით, გაიარეს კ ო ლ ხ ე თ ი, შავი ზღვის მთელი სანაპირო და გადავიდნენ სკვითეთში, აზოვის ზღვამდე, და აქ შეერივნენ სკვითებს. რა თქმა უნდა, კელტების მსვლელობა არ იყო ერთწამიერი, იმჟამინდელი ტექნიკისა და გადაადგილების საშუალებათა არასრულყოფილებას ზედ ერთვოდა მათი ინტერესი ადგილობრივ მოსახლეობასთან ვაჭრობისა და სხვადასხვაგვარი აღებ-მიცემობისა. ამიტომ მათი ნაწილი ყოველთვის ყოვნდებოდა ამა თუ იმ დაპყრობილ ადგილზე. ჰიპოთეზურად შესაძლოა დავუშვათ, რომ იგივე მოხდა იმჟამინდელ საქართველოშიც. როგორც ჩანს, კელტური მოსახლეობის ნაწილი შეერია იმჟამინდელი საქართველოს მოსახლეობას ისევე, როგორც ეს სკვითებში მოხდა. შესაძლოა, ეს იყოს მიზეზი იმ მაღალი მეტალურგიული კულტურისა, კერძოდ, რკინის წარმოების ხელოვნებისა, რომელიც გვხვდება კულტურულ ხალხებში.

დასავლეთისაკენ კელტებმა ილაშქრეს ბრიტანეთის კუნძულებამდე, ესენი იყვნენ ბრიტონები და გოიდელები. ბრიტონები დაეფუძნენ ინგლისში და უელსშსი, ხოლო გოიდელები დაახლ. მე-4 საუკუნეში ქრისტემდე – ირლანდიაში, სადაც მალე დაიკავეს მმართველი კასტის პოზიცია. ირლანდიის უადრეს მემკვიდრებს კი “პიქტებს” უწოდებდნენ. აი, ამ ორი ეთნიური ერთეულისაგან წამოდგა შემდგომი ირლანდიური მოსახლეობა. აღსანიშნავია, რომ ეს პიქტების ძველ იბერებს ენათესავებოდნენ.

კელტური ენა, რომელზედაც ლაპარაკობდნენ ირლანდიაში, უხსოვარი დროიდან, იწოდებოდა “გაელიკურად” (Gaelic) ან “გოიდელიკურად”, რაც ნიშნავდა “ირლანდიელს”. ბრიტონული ენები წარმოადგენენ ამ ენის მონათესავე ენებს (ალფაბეტის უძველესი ნიმუშებია IV, V საუკუნის საფლავთა წარწერები).

V საუკუნეში კი აქ ვრცელდება ლათინური ალფაბეტი, რომის მისიონერების მიერ შემოტანილი. VIII, IX საუკუნეებიდან უკვე შემორჩენილია მანუსკრიპტები, რომელთა ენა მიღებულია ძველ ირლანდიურ ენად.

მიახლოებით დადგენილია 4 პერიოდი ირლანდიური ლიტერატურის განვითარებისა:
1. ადრინდელი პერიოდი, როდესაც ლიტერატურას ჰქმნიდა  “ფილიდების” (ნათელმხილველების) ფენა, ხოლო მოგვიანებით სამღვდელოება და როდესაც ლიტერატურული ნაწარმოებები ინახებოდა მონასტრებში.
2. შუა პერიოდი, როდესაც მოქმედებდა უფრო ბარდების ტრადიცია, მემკვიდრეობის წესით გადმოცემული.
3. გვიანი პერიოდი (XII-XVII საუკ.), როდესაც ლიტერატურის შემქმნელნიც და პატრონებიც გაუჩინარდნენ და იგი გადაიქცა ხალხურ სიტყვიერებად; ეს გრძელდებოდა XVII საუკუნიდან XIX საუკ. დასასრულამდე.
4. ახალი პერიოდი XIX საუკუნიდან დღემდე.

ირლანდიური ლიტერატურა ოდითგანვე არისტოკრატიული იყო; “ფილიდების” პერსონალური კლასი ჰქმნიდა და ინახავდა მას. ამ პრივიეგირებულ კასტას ეკუთვნებოდნენ აგრეთვე brithem-ები (მსაჯულნი), Senchaid-ები, (მემატიანენი) და drui-დრუიდები. შემდგომში დრუიდები შესცვალა ქრისტიანულმა სამღვდელოებამ, თუმც დრუიდები მაინც ფიგურირებენ გვიანდელ საგებშიც.

ადრინდელი ირლანდიული ეპოსი პროზაულია, თუმც ალაგ-ალაგ იგი შეიცავს უაღრესად ამაღლებული სტილით დაწერილ ლექსებს ან რიტორიულ პასაჟებს. ასეთ პასაჟებს ხშირას აქვთ დიალოგის ფორმა. სპეციალისტების აზრით, არის მსგავსება ამ ფორმასა და ადრინდელ სანსკრიტულ წყაროებს შორის, ასე რომ, ეს საერთოდ ინდო-ევროპული ტრადიციაა, სახელდობრ, კელტური. ამგვარი დამთხვევებისა და ზოგიერთი ლინგვისტური მონაცემების ბაზისზე აგებულია თეორია, რომ ადრინდელი ზეპირსიტყვიერი ტრადიციები საერთო იყო ამ ორ ხალხს შორის და რომ ეს ყოველივე შემორჩა ადრინდელ ირლანდიულ ეპოსს, რომელიც თავის მხრივ გამოძახილია უძვველესი კელტური თქმულებებისა და მითებისა.

ამავე საფუძველზე აღნიშნავენ ფრანგი მეცნიერები რამიდული ციკლის ნაციების კელტურ წარმოშობას, ვინაიდან კელტები, როგორც უკვე აღინიშნა, წარმოადგენენ ძლიერ, გავრცელებულ ეროვნებას ადრეულ, წინაისტორიულ ხანაში*.

რაც შეხება წერილობით დოკუმენტებს, ისინი მხოლოდ შუა-ირლანდიური პერიოდით თარიღდებიან. ამგვარად, ჩვენამდე მოღწეულ საგებს ახასიათებთ რიტმული პროზა და უაღრესად ზეაწეული თხრობის ინტონაცია. დიდმნიშვნელოვანია მათ შორის ულადთა ანუ ულაიდთა ციკლი (Ulaid). ულადები ერქვა ტომს, რომელიც მკვიდრობდა თანამედროვე ოლსტერის პროვინციის ადგილას. აღსანიშნავია, რომ იმ პერიოდში, როდესაც საგები ჩამოყალიბდნენ, ულადებს დაკარგული ჰქონდათ ძველი მნიშვნელობა, მაგრამ ფილიტები მაინც ნერგავდნენ ისეთ გმირების კულტს, როგორიც იყო კუხულაინდი ანუ კუხულაინი (Cu Chulain), კონხობარი და სხვ.

სპეციალისტებს შორის სადაოდ ქცეულა, არიან თუ არა საგებში მოხსენიებული პერსონაჟები ისტორიული პირები. ირლანდიული საგების რუსულად მთარგმნელისა და კომენტატორის ა. ა. სმირნოვის აზრით კუხულაინდის შესახებ მოთხრობილ ამბებს ისტორიული საფუძველი აქვთ, კერძოდ, ჩვენი ერის დასაწყისში მომხდარი ამბები. ამას ყოველივეს ამოწმებს აგრეთვე XIX საუკუნეში წარმოებული არქეოლოგიური გათხრები. ასე რომ, კუხულაინდის შესახებ თქმულებები უძველეს ირლანდიულ თქმულებებს უნდა მივაკუთვნოთ უფრო გვიანდელია ფინის, ანუ მაკფერსონისეული ფინგალის შესახებ არსებული საგმირო ციკლი, რომელიც დაახლოებით IX საუკუნეში ჩამოყალიბდა.

***

ძველი კელტური თქმულებების როლი უაღრესად დიდია შუასაუკუნეთა ევროპული ლიტერატურის განვითარებაში. თითქმის ყველა ძირითადი პერსონაჟი და მოტივი, რომელნიც ფიგურირებენ რაინდულ რომანებში, კელტური თქმულებებიდან მოდიან. მეფე არტური თავის თორმეტი რაინდითურთ, მერლინი, ტრისტან და იზოლდე, კელტური და კელტიბერული წარმომავლობის გმირებია. რაც შეეხება გერმანულ ჩრდილოურ მითოლოგიას და საგებს, აქაც კელტური ძირებია საძებნელი, ვინაიდან სკანდინავიელი ხალხებიც ძველთაგანვე ენათესავებოდნენ კელტებს. ამიტომ გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას: ადრეული და შუასაუკუნეობრივი ევროპული სიტყვიერების პირველწყარო ძველი კელტური სიტყვიერებაა, ქრისტიანული და ბერძნულ-ლათინური ელემენტების შერწყმამ ძველ კელტურ ელემენტებთან მოგვცა შუასაუკუნოებრივი ევროპული ლიტერატურა. კელტოლოგიის ძირითადი ამოცანაა არა მარტო ამ ლინგვისტურ-ისტორიული ფონის ცხადყოფა, არამედ განსაზღვრა იმ სულიერ-კულტურული ფაქტორებისა, რომელნიც ენათესავებიან კელტურ კულტურას შუასაუკუნოებრივი და ახალი ევროპის კულტურასთან.

მითოლოგიისა და რელიგიის საკითხების შესწავლა ძირითადი ფაქტორია ძველი ხალხების კულტურის პრობლემების გაშუქებისას. რამდენადაც ამა თუ იმ ხალხების კულტურის დონე რელიგიურ შეგნების დონით განისაზღვრება, უაღრესად მნიშვნელოვანია შესწავლა რელიგიის იმ ფორმებისა, რომელნიც ჰქონდათ ადრინდელ ხალხებს. რამდენადაც რელიგია და მითოსი განუყოფელი იყო ანტიურ ხანაში, სწორედ ეს მომენტი უნდა იქცეს ამოსავალ წერტილად ძველი ლიტერატურიების შესწავლის დროსაც. ძველ ირლანდიურ ლიტერატურაში ისევე, როგორც ძველ ბერძნულში, ძველ ინდურში და სხვა ლიტერატურებში, გვხვდება ურთიერთშერწყმა ისტორიული და მითოლოგიური ელემენტებისა. ხშირად ძნელია გარჩევა, სად ეხება საქმე გრძნობად-ფიზიკურ სამყაროს და სად ზეგრძნობად–სულიერს. გმირები თითქოს ორივე სამყაროს სრულუფლებიანი მოქალაქენი არიან, მათი მოქმედება ორივე სამყაროს ფაქტებთან და არსებებთანააშეთანხმებული და ტრაგიკული მომენტებიც იქ აღმოცენდება, სადაც ი რ ღ ვ ე ვ ა ნებსით თუ უნებლიედ ეს ჰარმონია. რამდენადაც საგები იქმნებოდა “ფილიდების” ანუ ნათელმხილველების მიერ, რომელთაც უაღრესად მჭიდრო კავშირი ჰქონდათ რელიგიურ პრაქტიკასთან. ისინი წარმოადგენენ არა მარტო ჩვენი გაგებით “ლიტერატურულ”, არამედ რელიგიური თვალსაზრისით შექმნილ თხზულებებს. მეცნიერთა აზრით, პრეკელტურ, იბერიულ მოსახლეობაში იყო ნათელმხილველთა და მოგვთა კლასი, რომლისგანაც გამოვიდა დრუიდთა კლასი. კელტური რეჟიმის დროს** დრუიდებს გააჩნდათ ცოდნა ღმერთების შესახებ, მიღმა სამყაროს შესახებ, მიწისა და ციური სხეულების შესახებ, კაცობრიობის ისტორიის შესახებ. რელიგია და კანონმდებლობა მათ ხელში იყო, მათ ჰქონდათ აგრეთვე ოკულტური და წინასწარმეტყველური უნარები. ქრისტიანულ ირლანდიაში, დრუიდები განაგრძობდნენ არსებობას. მაგრამ მათ უკვე “ფილიდები” ერქვათ, რაც იმ დროისათვის უფრო “პოეტის” მნიშვნელობას იძენს, მაშინ როდესაც ადრე ეს სიტყვა მეტწილად “მხილველს” ნიშნავდა. ამ დროისათვის ისინი უკვე წარმოადგენენ ავტორიტეტს რელიგიის სფეროში, მაგრამ ოკულტური და მაგიური პრაქტიკა ჯერაც მათ ხელში იყო. ისინი ასრულებდნენ წინასწარმეტყველების, ენვოლტაციის რიტუალებს და სხვა. ამავე დროს ისინი იყვნენ საგებისა და სიმღერების შემთხზველნი, რასაც დიდი სახალხო მნიშვნელობა ჰქონდა. სიმღერას-მაგიური ძალა ჰქონდა, რითაც მას შეეძლო ზეგავლენის მოხდენა ამა თუ იმ პიროვნების ქცევაზე, ჯანმრთელობაზე და თვით ბედზეც. გავიხსენოთ “კუხულაინდის სიკვდილიდან” ბოროტი ჯადოქარი, რომელიც ემუქრება კუხულაინდს ბოროტი სიმღერის შეთხზვით. ან ის მომენტი, როდესაც მიჯნურობისაგან შმაგქმნილ კუხულაინდს დრუიდები უმღერიან და არჩენენ სიშმაგისაგან. ასე რომ, პოეზია ძველ ირლანდიაში სიბრძნის ერთი დარგი იყო, ისევე როგორც ძველ საქართველოში (გავიხსენოთ შ. რუსთველისეული განსაზღვრა: “შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთი დარგი”). თან, ამავე დროს “საღმრთო საღმრთოდ გასაგონი”, ე.ი. რელიგიური პრაქტიკის შემადგენელი ნაწილი. თუმც ირლანდიაში ამავე დროს არსებობდნენ “ბოროტი სიმღერების” შემთხზველნიც, როგორც ზემოთ აღინიშნა.

როგორც ძველი ხალხების კულტურათა და რელიგიური კონცეფციების შესწავლა ცხადყოფს, ოდითგანვე არსებობდა რელიგიის შინაგანი (ეზოტერული) და გარეგანი (ეგზოტერული) მხარე. აქედან გამომდინარე რელიგიას აქვს შინაგანი და გარეგანი ისტორია. ჩვენს ეპოქაში გაღრმავდა რელიგიისა და შემეცნების ურთიერთდამოკიდებულების შესწავლა, რამაც ცხადყო, რომ რელიგიის ადრინდელი ფორმები წარმოადგენდნენ ხალხის მასებისათვის გამარტივებულ, ხატოვნად, იგავურად მოცემულ ღრმააზროვან ჭეშმარიტებებს ადამიანისა და სამყაროს ევოლუციის შესახებ. რელიგიები ეძლეოდა კაცობრიობას შემეცნების მაღალ საფეხურზე მდგარი ადამიანების მიერ, რომელთაც გააჩნიათ უაღრესად ღრმა ცოდნა სამყაროსა და ადამიანების შესახებ. ამგვარ ცოდნას ნაზიარები ადამიანები ერთიანდებოდნენ ე.წ. მისტერიებში, რომელთა პრაქტიკაც უცნობი იყო ხალხისათვის და შეუვალი. იდუმალი მეცნიერების ანუ ოკულტიზ მის (occultus-დაფარული) ამგვარი კერები არსებობდნენ ძველი მსოფლიოს ყველა მნიშვნელოვან ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოშიც(კოლხური მისტერიები). კოლხეთიდან ოქროს საწმისის გატაცება ბერძნების მიერ სიმბოლურად უნდა გავიგოთ, როგორც მისტერიალური ცოდნის წაღება, რომელიც ადრე დაჰკარგეს ბერძნებმა და იმ დროისათვის მხოლოდ კოლხეთში იყო შემორჩენილი. “ფარული რელიგია არსებობდა სახალხო რელიგიის გვერდით. მისი დასაწყისი ეკარგება ჩვენს ისტორიულ თვალთახედვას ხალხთა წარმოშობის გარიჟრაჟზე. ჩვენ ვპოულობთ ამგვარ ფარულ რელიგიას ყველა ძველ ხალხებთან, სადაც კი მისწვდება ჩვენი ცნობიერება. ჩვენ ვხედავთ, თუ რა მოწიწებით გვესაუბრებიან ამ ხალხთა ბრძენკაცნი მისტერიის შესახებ”***.

მისტერიებში ოდითგანვე გადმოცემული ცოდნის ათვისების გარდა ხდებოდა ახალი ცოდნის მიღებაც. აქ ეძლეოდა მოწაფეს ინიციაციის, სულის უზენაესი ნათლისღების გზა, რომელიც სხვადასხვაგვარი იყო სხვადასხვა მისტიურ სკოლებში. მაგრამ ერთი რამ მაინც საერთო იყო ყველა მათგანში: ეს იყო ხანგრძლივი მორალურ-ეთიური შემზადება და წინასწარი გამოცდების გავლა, რომლებიც მით უფრო შემზარავნი იყვნენ, ცნობიერების რაც უფრო მაღალი საფეხური უნდა გახსნოდა მოწაფეს. ამ ფათერაკებს სხვადასხვაგვარი სიმბოლური სახეებით გვიხატავენ მისტერიებიდან გამოსული მითები. მაგ. ჰერაკლეს ბრძოლა ჰიდრასთან, ცერბერთან, კენტავრებთან, სხვადასხვაგვარ ურჩხულებთან ბრძოლა ინიციაციის მაძიებელი გმირებისა ზემოთხსენებულ დაბრკოლებათა დაძლევის ანარეკლია. “ყოფიერების საიდუმლოებათა შემეცნების გზა გაივლის საშინელებათა სამყაროს”- როგორც გვეუბნება რუდოლფ შტაინერი.

უმაღლესი ჭეშმარიტების შემეცნება დაკავშირებულია მაღალი ეთიური იდეალის გამარჯვებასთან. ამიტომ ამგვარი გმირები მუდამ ხალხისათვის თავდადებული ადამიანები არიან, რომელნიც ხშირად მსხვერპლად ეწირებიან ხალხის კეთილდღეობას (მითოლოგიური გმირების ერთგვარი გამოძახილია ხალხური ზღაპრების გმირები, რომელნიც დაახლოებით იგივე თვისებებს ატარებენ). ასეთი გმირებია ირლანდიურ საგებში კუხულაინდი, მაილდიუნი, დიარმად ო დუივნეს ძე, კორმაკი და სხვანი.

გმირებისათვის ინიციაციის იდეალი განუყოფელია მოყვასის სამსახურის მაღალ ეთიურ იდეალთან. კუხულაინდი ეუბნება ემერს: ”მე განვიკითხავ ყოველთაა უპოვართა და ყოველი ძლიერი მებრძოლის საბრძოლო ბლისკინი ვარ მე. მე ვიცავ შეურაცხოფილთ და სასჯელს ვადებ ბრალისათვის ძლიერთა ამა ქვეყნისათა…, კატბად პირმშვენიერმა გამწვრთნა მე იმგვარად, რომ მე დავხელოვნდი დრუიდულ საქმეებში და განვისწავლე მაღალ სიბრძნეში”. აქაც გვახსენდება დიდი რუსთველის ნათქვამი: “არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა, მით ვისწავლებით, მოგვეცეს შერთვა ზესთ მწყობრთა მწყობრისა”.

ინიციაციის იდეალის განხორციელება ყველაზე მკაფიოდ მოსჩანს ისეთ ადგილებში, სადაც გმირები ს ი ც ო ც ხ ლ ე შ ი ვ ე აღწევენ სულეთს, “მარად ცოცხალთა საუფლოს”, “ნეტართა საუფლოს”, რომელიც ჯადოსნურ კუნძულზე მდებარეობს. აღსანიშნავია, რომ ეს მოტივი გაბატონებულია ანტიურ მწერლობაში. საკმარისია გავიხსენოთ ოდისევსისა და ენეასის ჩასვლა მკვდართა საუფლოში, ჰადესში, გილგამეშის გადასვლა სულეთში და სხვა. თუმც კელტური საგების ზემოთხსენებული სულეთი ბერძნების “ელისეს მინდვრებს” და „ჰესპერიდების ბაღნარს“ უფრო უახლოვდება (რომელსაც აღწევს ჰერეკლე, ვიდრე ჰადესს, რომელიც უფრო ქტონიურ, ქვესკნელურ ძალთა საუფლოა. ყველაზე მკაფიოდ ეს მოტივი იკვეთება მაილ დუინის, ამ ირლანდიელი ოდისებსის მოგზაურობაში (აქვე დავსძენთ, რომ ინიციაციის სიმბოლური ქვეტექსტი უნდა უნდა ვიგულისხმოთ რუსთველთან ქაჯეთის აღებაშიც, სადაც ნესტან-დარეჯანის სახით სიმბოლოზირებულია საზეო სიბრძნე, ქალწული სოფია, რომლის გამოხსნაც ხდება შავეთის ძალთა ტყვეობიდან), რაც შეეხება ჰადესს, მისი პარალელია ირლანდიურ საგებში სკატახის საუფლო, სადაც კუხულაინდი, საფრთხეთა დაძლევის გზით სწავლობს საბრძოლო ხელოვნებას. შესაძლოა ითქვას, რომ არც ერთი ხალხის მისტერიებში არ ასრულებდა საბრძოლო ხელოვნება და სიმამაცე ისეთ დიდ როლს, როგორც კელტებთან. იგივე შეიძლება ითქვას კოლხურ მისტერიებზე, სადაც იაზონს ამდენი ფათერაკის დაძლევა მოუხდა. “ვეფხისტყაოსანიც” უთუოდ ადრინდელი კოლხური და იბერიული მისტერიების გამოძახილია, სადაც ვაჟკაცობა თამაშობდა ძირითად როლს ინიციაციის გზაზე. ტარიელი ვეფხის (ქვენა ბუნების) დამმარცხებელი გმირია, რომელიც თავისი შეუპოვრობით ამარცხებს დევებსა და ქაჯებს და ახორციელებს ინიციაციის უზენაეს იდეალს.

***

ირლანდიური საგების მომხიბვლელ სამყაროში ქართველი მკითხველი შეჰყავს შოთა ჩანტლაძის მაღალი პროფესიონალიზმითა და მხატვრული ოსტატობით შესრულებულ თარგმანს. ის სტილისმიერი კამერტონი, რომელიც შეარჩია მთარგმნელმა, ხელს უწყობს ამ უჩვეულო ნაწარმოებთა გაცოცხლებას ქართულ ენაში. რთული ფერწერული და ბგერწერითი ოსტატობა, რომელიც გამოავლინა მთარგმნელმა, ინტონაციათა ეს ნაირგვარობა, ქართული ენის ულევ შესაძლებლობათა დიად აღლუმად წარმოსდგება ჩვენს წინაშე.. შოთა ჩანტლაძე თავისუფალი, იმპროვიზაციული მანერით ჰქმნის ხელახლა ირლანდიულ საგებს, იგი ცხოვრობს გმირთა ცხოვრებით, მისი უშუალო განცდიდან იშვის ირლანდიის პანორამები, ფერწერულ-ჟანრული სურათები, ბატალური სცენები, მისტიური ზმანებები. მას, როგორც ჭეშმარიტად პოეტს, სიტყვის პლასტიკური და მუსიკალური მხარე უფრო აინტერესებს, ვიდრე სემანიტური მნიშვნელობა, ამიტომ ალაგ-ალაგ სცვლის კიდევაც ამ მნიშვნელობის ნიუანსებს. შოთა ჩანტლაძე არნახული სიცხოვლით გრძნობს რიტმს პროზისას, და ამავე დროს იგი წარმოსდგება ჩვენს წინაშე, როგორც ქართული ლექსის ბრწყინვალე ოსტატი. ლექსის ვოკალურობასთან, ალიტერირებული კადანსების კეთილხმოვანებისმიერი მჭახე აკორდების შემოჭრა, განსაკუთრებით საბრძოლო სცენებში და კატასტროფულ პასაჟებში. ამავე დროს გვხიბლავს მკაცრი ლაპიდარობა ენისა, რითაც აღდგენილია დედაენის ძირითადი განწყობილება. და ბოლოს, ისეთი შთავეჭდილება გვრჩება, თითქოს ირლანდიელი მთქმელი – ოქროპირი გაცოცხლებულაო ქართულ ნიადაგზე, თითქოს კელტი ხალხის გენია თავისი მონათესავე ქართული გენიის პირით გვაუწყებსო გადასულ დროთა ამბებს, რათა აღაგზნოს ჩვენს გულში ღრმად მიძინებული წყურვილი გმირობისა.